Mavzu: Ravishning ta'rifi va leksik grammatik xususiyatlari Reja

O‘rin, payt, yo‘nalish ma’nolari. Bu ma’no ham ot, sifat, ravish va olmosh bilan ifodalanadi. Ot va sifatlarning makon otlari, zamon otlari, makon sifatlari, zamon sifatlari kabi ma’no guruhlarga ajratilishi buning yorqin dalilidir.

Miqdor ma’nosi. Bu ham ot, sifat, ravish, olmosh, hatto fe’llar bilan (yigmoq, ko’paymoq, ugshoq, to‘tamoq) ifodalanishi mumkin. Shuning uchun bu tamoyil ham ravishni ajratish mezoni bo‘lolmaydi. Yuqoridagi bayondan ko‘rinib turibdiki, ravishni ot, sifat, sondan qat’iy farqlovchi aniq ma’noviy omil yo‘q. Ta’riflarda mavjud bo‘lgan o‘rin, payt, holat, miqdor, tarz kabi. umumlashma ma’nolarni ifodalash nafaqat ravishlarga xos, balki boshqa so‘z turkumlariga ham bunday ma’nolarni ifodalay oladi. Ma’lum bo‘ladiki, bu tamoyil (semantik) asosida ravishlarni ajratish mushkul. Lekin ravishlar mustaqil ma’noli, ya’ni eslanganda yoki so‘zlovchi qo‘llaganda tinglovchi xotirasida muayyan bir tushunchani gavdalantiruvchi mustaqil so‘zlardir. Bu so‘zlar yordamchi so‘zlardan farqli o‘laroq har xil sintaktik, modal munosabatlarni ifodalashga emas, balki so‘zlovchi va tinglovchi ongida mavjud bo‘lgan ayrim tushunchalarni ifodalashga xizmat qila oladigan, shu bilan bog’liq ravishda ganda mustaqil o‘rin (pozitsiya) egallay oladigan so‘zlardir. Demak, ravishlarning mustaqil ma’nolilik belgisi ularni differenqial (farqlovchi) emas, balki integral (birlashtiruvchi), ravishlarni mustaqil so‘zlar guruhiga kirituvchi belgidir. Shu asosda ravishlarning sintaktik belgisini aniqlashga o‘tamiz. Ravish morfologik xususiyati bilan mustaqil so‘zlardan ajralib tursa-da, semantik jihatidan ulardan keskin farq etmaydi. Bu xususiyat ikki holat bilan bog’liq. Biri genetik holat (ravishning tarixan ot, fe’l hisobidan shakllanishi) va o‘zgarmaslik belgisi bilan bog’liq bo‘lsa, ikkinchisi jonli nutqdagina sodir bo‘ladigan, ya’ni ba’zan ravishlarning sintaktik munosabat shakllari bilan qo‘llanishi kuzatiladi. Birinchi holat ham, ikkinchi holat ham ishimizning maxsus bo‘limlarida alohida sharhlangan. Bu yerda shuni aytib o‘tishimiz lozimki, sal, picha, endi kabi ravishlar jonli nutqda Saldan keyin o‘zi ham keldi, Pichadan so‘ng boraman kabi ko‘rinishlarda qo‘llanishi mumkin