Mavzu: Qora metalning asosiy xossalari,Qattiqligi elastiklik, plastiklik va mo’rtlik Darsning maqsadi: Ta‘limiy maqsad: Qora

Qora metallurgiya — metallurgiya sanoatining sohalaridan biri. Domna, poʻlat eritish, prokat metallurgiyasi, metall buyumlar ishlab chiqarish, ruda xom ashyosini qazib olish, boyitish, maydalash, koks kimyosi ishlab chiqarishi, ferroqotishmalar va oʻtga chidamli materiallar tayyorlash, noruda xom ashyo qazib olish va qora metallarni qayta eritish tarmoqlarini oʻz ichiga oladi. Sovuqlayin yoki qizdirib ishlangan prokat, poʻlat trubalar va metall buyumlar Qora metallurgiya mahsu-lotlarining muhim turlari hisoblanadi.
Kishilik jamiyati taraqqiyotida mehnat qurollari va qurol-yarogʻlar juda muhim ahamiyat kasb etgan. Ular, asosan, yogʻoch, suyak, tosh (qarang Tosh davri) va temirdan (qarang Temir davri) tayyorlangan. Qora metallurgiya xalq xoʻjaligining koʻpgina tarmoqlarini rivojlantirishning asosi hisoblanadi. Kimyo sanoati, rangli metallurgiya, qurilish materiallari sanoati mahsulotlari bilan birga qora metallar mashinasozlik va qurilishda asosiy konstruksion material hisoblanadi. Oʻzbekistonda yetakchi mashinasozlik tarmoqlari ishlatadigan konstruksion materiallarning umumiy hajmida qora metallar asosiy oʻrinni egallaydi.
Oʻzbekistonda bir necha kichikroq temir konlari bor. Sanoat ahamiya-tiga molik temir konlari — magmatogen genezisli, magnetit-gematit tarkibli Surenota (Toshkent viloyati) hamda asosan titan-magnetitli Tebinbulok temir koni (Qoraqalpogʻiston) shular jumlasidan. Oʻzbekistondagi temir konlari resurslari: Jizzaxdagi temir koni — 150 million t, Surenota temir koni — 50 million, t, Tebinbuloq temir koni — 100 million t dan koʻp. Oʻrta Osiyoda birinchi zamonaviy metallurgiya kombinati 1944-yil ishga tushirilgan (qarang Oʻzbekiston metallurgiya kombinati). Oʻzbekiston metallurgiya sanoatida 500 ming tonnaga yaqin poʻlat, 450 ming tonnaga yaqin tayyor prokat ishlab chiqariladi (2005).
Metall toshlardan olinadi va tabiatda xona haroratida qattiq holatda bo'ladi, faqat suyuq holatda bo'lgan simob bundan mustasno. Xuddi shu tarzda, metall yuqori zichlik va yorug'likning yuqori aks etishi bilan ajralib turadi, bu esa o'z navbatida uni porlaydi.
Biroq, metallar kislorod yoki ba'zi turdagi kislotalar bilan aloqada bo'lganda, ular oksidlanadi va korroziyaga uchraydi, chunki ular ionlarning kam tarqalishiga ega.
Metallning ta'rifiga oltin, kumush va mis kabi sof elementlar va bronza va po'lat kabi metall qotishmalar kiradi, ular ikki yoki undan ortiq metall aralashmasidan yoki boshqa metall bo'lmagan element bilan metall aralashmasidan kelib chiqadi. Masalan, uglerod.
Metalllar odamlar tomonidan keng qo'llaniladigan elementlar qatoriga kiradi. Metalllar qadimgi zamonlardan beri o'zlarining tabiiy holatida asosiy qurollarni tayyorlashda ishlatilgan.
Keyinchalik, texnologik taraqqiyot rivojlanib borgan sari, metallardan har xil usullarda foydalanila boshlandi, demak, bugungi kunda ular sanoat ishlab chiqarishidagi eng muhim elementlardan biri bo'lib, ayniqsa qarshilikka ega.
Shu sababli, metallar transport vositalari, oshxona buyumlari, qurilish, elektr kabellari va boshqalarni ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.Qora metallar - ularning asosi yoki asosiy elementi temir bo'lganlardir. Ular og'ir, oson korroziyalangan, kulrang rangga ega va magnit xususiyatlarga ega. Biroq, ushbu metallar bugungi kunda eng ko'p ishlatiladiganlardan biridir. Masalan, temir, po'lat, magniy, titan, kobalt va boshqa to'qimalarni eslatib o'tish mumkin. Ushbu metallarning aksariyati ko'priklar, nurlar, korpuslar, qulflar, asboblar, bog'lovchi qismlar va boshqalarni qurish uchun ishlatiladi.