|
Biologik kurash usullaridan biri gambuziya balig`i yordamida chivin
lichinkalariga qarshi kurashish. Bu kichkina (3-5 sm) baliqchaning asl vatani
Shimoliy Amerika. Ushbu baliqni 1925 yilda N.P. Ruxadze olib kelib SSSR
davlatlarida iqlimlashtirgan. XX asrning 20-yillariga kelib, sobiq SSSRning
janubiy mintaqalariga ham Amerikadan gambuziya balig’i olib kelindi va bu
joylarda yaxshi rivojlanib mahalliy baliq turlarga aylandi.
O`tgan asrning 30 yillarida Sochida bezgakka qarshi katta kurash
choralari olib borilgan. O`shanda ko’lmak suvlarida biologic kurashish
maqsadida gambuziya balig’idan foydalanib uni ko’lmak suvlarida
ko`paytirishgan va bezgak kasalligining tugatalashiga erishilgan . Shunga ko`ra
bu shaxarda
Gambuziya balig’ining haykali o’rnatilgan. Hozirgi kunda ham
gambuziya balig’idan foydalanib ko’p qavatli binolarning padvallarida saqlanib
qoladigan ko’lmak suvlarida ushbu baliqni ko’paytirib chivinlarning
lichinkalariga qarshi kurashda foydalanmoqda.
Shimoliy Afg’oniston, Tojikiston va Ozarboyjon kabi Respublikalarda
gambuziyani sholipoyalarda tadbiq qilish tajribasi shuni ko’rsatadiki, suv
havzalarida baliqlar bo’lsa yetarli va agar qulay sharoit bo’lsa ularning soni 1-
1,5 oydan keyin shu joydagi suv havzalarida yuqori miqdorga yetadi.
Gambuziyalarni suv havzalariga qo’yishda ularni qo’yish muddati muhim rol
uynaydi. Baliqlarni iloji boricha ertaroq qo’yish kerak, chivinlarni uchib chiqish
mavsumi boshlangunicha ular ko’payib ulgurishlari kerak bo’ladi.
Shuningdek Shimoliy Afg’onistondagi (Qunduz viloyatida) sholipoyalarga
juda erta gambuziyalar qo’yilganda iyulning boshlariga kelib sholizorlardan
bezgak chivinlari umuman uchib chiqmaganligi kuzatilgan. Agar baliqlar suv
havzalariga kechroq qo’yilsa, katta yoshdagi lichinkalarni soni avgustga kelib
keskin kamaygan, lekin chivinlarni uchib chiqishi butunlay to’xtamagan. [4]
Tog’ va tog’ oldi daryo o’zanlaridagi toshloq suv havzalari
gambuziyalashtirilsa juda yaxshi samara beradi. Bunga daryolardagi suvni
kamayishi va daryoni eski o’zanlarida ko’plab ko’lmaklarni paydo bo’lishi bilan
kirishish kerak. Bu daryoning eski o’zanidagi ko’lmaklarga bir necha dona
bug’oz baliqlar qo’yib yuborilsa kifoya. Bunday ishlarni 2-3 ta dezinfektor
daryo o’zanini yuqori qismidan pastga qarab chelak, kanistr va sachok bilan
soatiga 4-5 km tezlikda yurib o’tkazsa bo’ladi. Gambuziyalashtirishning boshida
ko’p miqdorda gambuziya kerak bo’lmaydi. Suv havzasiga bir nechta urg’ochi
baliq qo’yilsa yetarli va 1-2 oydan keyin u yerda chivinlarning uchib
chiqmasligi uchun yetarli miqdorda baliqlar ko’payadi.
Yashashi, qishlashi va haroratning ta’siri. Baliqlarning tarqalishi asosan
haroratga bog’liq. Gambuziyani qishlashi uchun suvning harorati 9-11 oS bo’lishi
va suv havzasi o’simliklar bilan qoplangan bo’lishi kerak. Qishda suv
havzalaridagi harorat 1-4 oS tushganda baliqlar karaxt holga kelib, nobud
bo’lishi mumkin. Gambuziya harorat 4-7 oS bo’lganda harakatlanadi, lekin
ovqatlanmaydi, 7-10 oS da ovqatlanadi, lekin ko’paymaydi, 10-30 oS da
oziqlanadi, ko’payadi va harorat 37-40 oS ko’tarilganda baliqlar nobud bo’ladi.
Gambuziyani qurg’oqchilikka, suvning sho’rligiga va uning kimiyoviy
holatiga munosibati. Gambuziya suv sachogida va suv o’simligini ustiga
tushganda havoning harorati 25 oS da 30 minut, 8 oS da 80 minut yashaydi.
Gambuziya asosan chuchuk suvlarda suvning sho’rligi 1% gacha bo’lgan va suv
o’tlariga boy suv havfzalarida uchraydi. Suvning rN neytral suv havfzalarida
yashaydi. Suv muhiti juda kislotali bo’lsa, buday suvda yashay olmaydi.
Organik moddalar bilan ifloslangan suv havzalarida ham yashaydi.
Gambuziyalar oz miqdordagi FOS guruhidagi insektisidlar ishlatilgan suv
havzalarida ham yashashi mumkin. Oz miqdoragi sintetik piretroidlar bilan
ishlov berilgan suv havfzalarida yashay olmaydi.
Ovqatlanishi, lichinkalar bilan oziqlanishi. Gambuziyalarni ovqatlanishi
ularning katta-kichikligiga va suv haroratiga bog’liq. O’rtacha bitta gambuziya
bir sutkada 60-100 tagacha lichinkalar yoki g’umbaklar bilan oziqlanadi.
Gambuziya ovqatsiz uch haftagacha yashashi mumkin.
Gambuziyalarni sonini aniqlash uchun, ularni suv sochig’i yoki kyuveta
bilan ushlanadi va ushlangan baliqlar soni 1 m2 suv yuzasiga bo’linadi, natijada
ularning 1 m2 dagi soni kelib chiqadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
