Mavzu: Qon ketishi va qon yo‘qotish. Qon ketishni to‘xtatish usullari

QONNING O'ZO'ZIDAN TO'XTASHI

Qonning o'zo'zidan ivib to'xtashi organizmning muhim bioximiyaviy reaksiyasi bo'lib, unda qon suyuq holatdan jelesimon laxtaga aylanadi, kichik tomirlarni u tiqin kabi berkitib, qon ketishini to'xtatadi. Qonning ivishi holatini birinchi marta A.A.Shmidt tasvirlagan. U qonning ivishi ikki bosqichda (fazada) bo'lishini kursatib, birinchi bosqichda ferment reaksiyalari natijasida trombin hosil bo'lsa, ikkinchi bosqichida trombin ta'sirida fibrinogendan fibrin hosil bo'ladi. 1904 yilda Maravits, keyinchalik Saliti (1952) va Ovren (1954) qon plazmasida tromboplastinlar mavjudligini aniqladilar, protrombinning trombinga aylanishida kalsiy ionlarining ahamiyatini ochib berdilar. Bu olimlar qon ivishining uch bosqichini farq qildilar. Bu nazariya bo'yicha uchala bosqich birinketin vujudga keladi: birinchi fazada aktivlashgan protrombinaza hosil bo'ladi, ikkinchisida esa trombin va uchinchisida fibrin ipiripir bo'lib, qon iviydi.

4-jadval

Qonning ivish sistemasi

Ivish faktorlari	Manbalari	Yarim yo'qolish biologik davr soati
I	Fibrinogen	110—112
II	Protrombin	4172
III	Tromboplastik (to'qimadagi)	12—15
IV	Sa2	25
V	Proakselirin (plazmadagi As globulin)	1018
VI	Akselerin (zardobdagi As globulin)	1830
VII	Proqonvertin	2042
VIII	Antigemofil globulin (A antigemofil faktori)	1020
IX	Kristmas faktori (V antigemofil faktori)	5070
X	Styuart — Prouer faktori (Koller faktori)	100200
XI	Tromboplastinning plazmadagi boshlovchisi
XII	Xagemann faktori (qontakt faktori)
XIII	Fibrinni barqarorlashtiruvchi faktor (fibrinaza) Kallikreinogen, prekallikrein (Fletcher faktori) Yuqori molekulali kininogen (Fitsjerald faktori)

Shunday qilib, qonning ivishi murakkab jarayon hisoblanadi. Qonning ivishi zanjirsimon fermentativ hodisa bo'lib, unda plazma komponenti, trombotsitlar va to'qimalar ishtirok etadi, ular birgalikda qonning ivish faktoriga kiradi. Bularga plazma, faktori (prokoagulyatorlar), to'qima faktori (tomirlar) va hujayra faktorlari (trombotsitlar, eritrotsitlar va b.) kiradi.

To'qima faktorlari qon ivishini tezlashtiradi, shuningdek fibrinoliz hodisasiga ham javobgardir. Ularga kallikreinkinin ferment sistemasi, plazmali prokallikrein (Fletcher faktori, XIV faktor), yuqori molekulali kininogen (Fitsjerald) faktori va boshqalar kiradi (4jadval). Shuningdek, to'qima faktorlaridan tomirlarning ichki qavatida — endoteliyda paydo bo'luvchi Villebrandt faktorini ham aytib o'tish lozim. Qon ivishining hujayrali faktorlariga koagulyatsiyani hosil qiladigan trombotsitlar kirib, trombotsitlar fosfolipid faktori, antigeparin faktori, tromboksan. Ag va boshqalar eng faolli hisoblanadi.
Shartli ravishda qonning ivishi tashqi to'qimadan qonga to'qima tromboplastini tushganda amalga oshadi. Qonning ivishida ishtirok etuvchi tashqi va ichki mexanizmlar orasida murakkab aloqa mavjud. Masalan, tashqi mexanizm ta'sirida uncha ko'p bo'lmagan trombin hosil bo'ladi, bu esa trombotsitlar birbiriga yopishishini (agregatsiyasini) vujudga keltiradi. Buning natijasida trombotsit faktorlar vujudga keladi. X faktor ishini tezlashtiruvchi VIII va V faktorlar faollashadi. Qon ivishining ichki mexanizmi murakkabroq bo'lib, uning aktivlanishi X faktorning Xa faktorga aylanishiga yordam beradi, bu esa protrombinni trombinga o'tkazadi. XII faktor qon ivishida asosiy rol o'ynaydi. Uning miqdori kamayishi qon ketishiga olib keladi, qon ivishi vaqti cho'zilishi mumkin, xolos.
Organizmda qon ivishi mexanizmidan tashqari, uni suyuq holda ushlab turuvchi mexanizmlar ham mavjud. V. A. Kudryavsev nazariyasi bo'yicha bu funksiyani qon ivishiga karshi sistema bajarib, unga fermentli va nofermentli fibrinoliz kiradi, ular esa qonni tomir ichida suyuq holda saklashga olib keladi.

Qon ketishi o'zo'zidan to'xtashi mumkin yoki sun'iy to'xtatiladi. Uning to'xtashi vaqtincha va doimiy bo'lishi mumkin.