Mavzu: Qaytar va qaytmas reaksiyalar

Mavzu:Qaytar va qaytmas reaksiyalar.

Reaksiyaga kirishayotgan moddalaming to'liq reaksiya mahsulotlariga

aylanishi yoki aylanmasligiga ko‘ra reaksiyalar qaytar qaytmas reaksiyalarga
bo‘linadi. 
Faqat bir yo‘nalishda boradigan va reaksiyaga kirishayotgan boshlang'ich
moddalar oxirgi mahsulotlarga to'liq aylanadigan reaksiyalar qaytmas reaksiyalar deyiladi. Bunday reaksiyaga bariy xloridga sulfat kislota ta’sirini m:
qilib keltirsa bo'ladi: 
BaCl 
2 + H 2 S 0 4 = BaS04l + 2HC1 
AgNOj + KC1 = A g C tt + K N 0 3 
Qaytmas reaksiyalar tenglamalarining chap va o‘ng qism orasiga tenglik
ishorasi yoki strelka qo'yiladi. Ko'pchilik reaksiy;
qaytar bo‘ladi. 
Quyidagi hollarda kimyoviy reaksiyalar qaytmas boiadi: 
1. Reaksiya mahsulotlari reaksiya doirasidan cho'kma yoki holda chiqib ketsa, masalan, 
CaCl 
2 + H 2 S 0 4 -> C a S 0 4i + 2HC/ K 2 C 0 3 + 2HC1 -> 2KC1 + C 0 2t + H20 104

2. Kam ionlanadigan birikma, masalan, suv hosil bo'Isa: 

HC1 + NaOH -► H20 + NaCI 
3. Reaksiya davomida katta miqdorda energiya ajralsa, masalan,
magniyning yonishi: 
Mg + l/2 0 2 = MgO,
AH = -6 0 2 ,5 kJ/mol. 
Bir vaqtning o‘zida bir-biriga teskari ikki yo‘nalishda boradi-
gan reaksiyalar qaytar reaksiyalar deyiladi. 
Bunday reaksiyalaming tenglamalarida qarama-qarshi tomon-
laiga yo‘nalgan ikkita strelka qo'yiladi. Bunday reaksiyaga vodorod
bilan azotdan ammiak sintezi misol bo‘la oladi: 
3H 2 + N 2 <->2NH3,
AH = — 46,2 kJ/mol. 
Amaliyotda qaytar reaksiyalar, turli usullar (tem peratura, bosimni o ‘zgartirish va boshqalar) bilan qaytmas holatga kel- tiriladi. 
4.5. Kimyoviy muvozanat 
Kimyoviy jarayonda hosil boMadigan mahsulotlar konsen-
tratsiyasi m a’lum miqdorga yetganda reaksiya tezligi kamaya
borishi ma’lum miqdordagi mahsulotning boshlang'ich modda-
larga aylanishiga bogMiq. 
Bunda o‘ng tomonga boradigan reaksiya tezligi bilan chap tomonga boradigan reaksiya tezligi orasida ma’lum munosabat kuzatiladi. Bu munosabat o'zgarmas bo'lganda sistema dinamik muvozanat holatiga o'tad i. Bunday muvozanatda qarama-qarshi tomon yo‘nalgan reaksiyalar tezliklari bir-biriga teng bo‘lib, vaqt birligida qancha mahsulot hosil boMsa, shuncha miqdorda u parchalanib, boshlang'ich moddalarga aylanadi. 
Bunday sistemalar uchun muhim xususiyatlar mavjud: 
a) muvozanat holatdagi sistema tarkibi vaqt o‘tishi bilan o‘z-
garmaydi; 
b) agar shunday sistemada tashqi ta’sir natijasida muvozanat buzilsa, u tashqi kuch yo'qolishidayoq o'z holatiga qaytib ke- ladi; 
d) dinam ik muvozanatni b a’zi om illar ta ’sirida xohlagan tomonga siljitish mumkin. 
Mahsulot miqdori ortib borishi natijasida teskari reaksiya tezligi ham ortadi. Bu jarayon qarama-qarshi tomonga borayotgan reaksiyalar tezligi bir xil
kattalikka ega bo'lguncha davom etadi.
Shunday qaytar reaksiyalar holatini m uvozanat konstantasi 105 
yordamida tushuntirish mumkin.
Masalan: 
oA + ¿B o cC + dU 
uchun o'ngga va chapga boradigan reaksiyalar tezlik ifodal.
K, = Ar|(A]fl|B ]é va V 2 = * 2 
[C]C • (D]* bo'Iadi. 
Bunda k i va k2 ikkala to g'ri va teskari reaksiyalarning te konstantalarí. Ikkala reaksiya tezligi tenglashganda (V,=V2) mu zanat qaror topadi. T o‘g‘ri
va teskari reaksiya V,=V 2 o ‘rr uning qiymatlarini qo‘yamiz. 
Teskari reaksiya tezlik konstantasining to‘g‘ri reaksiya te 2 konstantasiga nisbati muvozanat konstantasi deb aytiladi va I bilan belgilanadi: 
bir qaytar reaksiya uchun bu qiymat ma’lum sharoitda doin kattalikka ega. U reaksiyada qatnashuvchi moddalar konse tratsiyasiga bog'Iiq emas, lekin temperatura o ‘zgarishiga sezg Endoterm ik jarayonlarda tem peratura ko‘tarilsa, muvozan konstantasi kattalashadi va, aksincha, ekzotermik jarayonlarda e
uning kichiklashishiga olib keladi. M uvozanat konstantasi hisoblash uchun reaksiyada qatnashuvchi moddalaming muvoz nat konsentratsiyalarini aniqlash kerak bo‘ladi. Bu qiymatlardi boshlang'ich moddalar konsentratsiyalarini hisoblash mumki Km qiymati qanchalik katta bo‘lsa, mahsulot unumi shunchal
yuqori bo'ladi. Muvozanat holatini katalizatorlar o'zgartirmaydi lekin muvozanat holat qaror topishini tezlatadi. Geterogen sist malarda qattiq yoki suyuq moddalar konsentratsiyasi gazlamiki; o'xshab o‘zgarmaydi. Ulaming konsentratsiyalari reaksiya tezlikl< ifodasiga kirmaydi. Shunday holat muvozanat konstanta ifodasi ham o ‘rin topadi. 
V, = *,(A)a[Blb va V 2= k 2[C]c ■ |D )d va bu tenglamani quyidagi ko‘rinishda yozamiz: 
¡c f K ‘ 2 [ A f • [ B f ib (Km — muvozanat konstantasi.) H 106 
M asa lan ,
+ C 0 ?=± 2C 0(f ) te n g la m a si
u ch u n 
„ [CO]2 ( 0 = [CÓ 2 ] 8 
az m oddalar uchun konsentratsiyasini 
p^o bosim bilan almashtirsak, Km = -----2- bo‘ladi. 
’ D PCC>2 
4.6. Le-Shatelye prinsipi Kimyoviy muvozanat holatiga
reaksiyaga kirishayotgan modda- laming konsentratsiyasi, temperatura, gazsimon moddalar uchun esa bosim ham ta’sir etadi. Bu parametrlardan bittasi o'zgarganda muvozanat buziladi va reaksiyaga kirishayotgan moddalaming
konsentratsiyasi yangi muvozanat qaror topguniga qadar o'zgara- veradi. Bu muvozanat konsentratsiyalaming boshqa qiymatlarida qaror topadi. Reaksiya sistemasining bir muvozanat holatidan boshqasiga o‘tishi kimyoviy muvozanatning siljishi (yoki surilishi) deyiladi. 
Ko‘p sonli tadqiqotlar kimyoviy muvozanatning siljishi Le- Shatelye prinsipi deb ataladigan quyidagi qoidaga muvofiq ro'y berishini tasdiqlagan: 
Kimyoviy muvozanat holatida turgan sistemada tashqi sharoit- lardan bin (temperatura, bosim yoki konsentratsiya) o‘zgartirilsa, muvozanat tashqi ta’simi kamaytiruvchi reaksiya tomoniga siljiydi. Masalan, sulfat kislota ishlab chiqarishda oltingugurt (IV) oksidni oksidlab, oltingugurt (VI) oksid olish talab etiladi. Bu reaksiya ekzotermik va qaytar reaksiyadir: 
2S 0 2 + 0 2 <-► 2S 0 3 + Q. 
Tem peratura oshirilganda muvozanat endotermik reaksiya
tomoniga siljiydi: 
2S 0 3 2S 0 2 + 0 2 - Q. 
Shuning uchun oltingugurt (VI) oksidning gazlar aralash- masidagi massasi kamayadi. Muvozanatning siljishiga bosimning ta’sirini aniqlash uchun tenglamaning chap va o'ng qismlaridagi molekulalar sonini hisoblab chiqish kerak. Keltirilgan misolda tenglamaning chap qismida uchta, o‘ng qismida esa ikkita molekula bor. Bosimning oshirilishi molekulalar soni kamayadigan
jarayonga yordam berganligi uchun ushbu holda m uvozanat reaksiya
mahsuloti tomoniga siljiydi. Agar qaytar reaksiya tenglamasida 
107 chap qismdagi m olekulalar soni o ‘ng qismdagi moleku
soniga teng bo'Isa,
masalan: 
N 2 + 0 2 <-> 2NO, 
u holda bosimning o'zgarishi kimyoviy muvozanatni siljitma Shuni ta ’kidlab o'tish kerakki, barcha katalizatorlar to reaksiyaning ham, teskari reaksiyaning ham tezligini bir > oshiradi va shu sababli muvozanatning siljishiga ta’sir etma aksincha, muvozanatning tezroq qaror topishiga yordam bergan Muvozanatni istalgan yo'nalishda siljitish Le-Shatelye p si pigaasoslangan bo‘lib, kimyoda katta rol o'ynaydi. Ammiak sii
qilish va sanoatdagi boshqa ko'pchilik jarayonlar muvozan olinadigan mahsulot unumdorligi katta boiadigan tomonga silji usullarini tatbiq etish tufayli amalga oshirilgan. 
4.7. Kataliz va katalizatorlar haqida tushuncha Biror kimyoviy reaksiyada ishtirok etib, uning tezlij o ‘zgartiruvchi, o‘zi esa reaksiya oxirida kimyoviy jihatdan o'zgmay qoluvchi moddalar katalizatorlar deb ataladi. Kataliza ishlatish
yoki katalizator bilan tezligini o ‘zgartirish mum boMgan reaksiyalar
katalitik reaksiyalar deb ataladi. 
Kataliz — kimyoviy reaksiya tezligining katalizator ishtirok o ‘zgarishidir. 
Ba’zi katalizatorlar reaksiyani juda tezlashti yuboradi. Ular musbat kataliz, sekinlashtiradiganlari esa mat kataliz deyiladi. Musbat katalizga sulfat 
kislotaning olinis ammiakning platina katalizator ishtirokida oksidlanib, azot ( oksidga aylanishi va boshqalar misol bo'la oladi. Manfiy kataliz natriy
sulfid eritm asi bilan havo kislorodining o 'zaro ta ’ reaksiyasining etil spirt
ishtirokida sekinlashishi yoki vodor peroksid parchalanishi tezligining oz miqdordagi sulfat kisk ( 0 , 0 0 0 1 mas.q.) ishtirokida kamayishi va boshqalar
misol b o la Manfiy kataliz ko'pincha ingibitorlash, reaksiya tezligini kama
tiruvchi manfiy katalizatorlar esa ingibitorlar deyiladi. 
Katalizning ikki turi, gomogen va geterogen kataliz farq qilinaiGomogen
kata lizd a reaksiyaga kirishuvchi m oddalar ' katalizatorlar bir fazali sistema — gaz yoki suyuq sistemani hosil qiladi, katalizator bilan reaksiyaga
kirishuvchi moddalar orasi* chegara sirti bo'lmaydi. 
Geterogen katalizda reaksiyaga kirishuvchi moddalar bill katalizator turli fazalardan iborat sistemani hosil qiladi. Bum reaksiyaga kirishuvchi moddalar bilan katalizator orasida chega 108 sirti bo'ladi. O datda, katalizator — qattiq m odda, reaksiyaga kirishuvchi moddalar — gazlar yoki suyuqliklar bo'ladi. 
Biologik katalizatorlar — fermentlar alohida ahamiyatga ega.
O'simlik va hayvon a ’zolaridagi murakkab kimyoviy jarayonlar m e'd a-ichak sistem asida, qonda va hujayralarda kechadigan ko'pchilik kimyoviy reaksiyalar katalitik reaksiyalardir. Bu jarayon­ lar maxsus moddalar — fermentlar ta’siri ostida boradi. Ferment­lar (enzimlar) — bu biologik sistemalardagi kimyoviy reaksiya- laming tezligini o'zgartiruvchi oqsil tabiatiga ega bo‘lgan modda­ lar. Ularsiz ko'pchilik biokimyoviy reaksiyalar juda sekin kechib,
tirík a’zoning normal faoliyatiga to'sqinlik qilar edi. 
K atalizatorlar ta ’sirining m exanizm i, odatda, reaksiyaga kirishuvchi moddalardan birining oraliq biríkmalar hosil qilishi bilan tushuntiriladi. M asalan, agar sekin boradigan reaksiya A + B = AB katalizator K ishtirokida olib borilsa, u holda katali­zator boshlang‘ich moddalaming biri bilan reaksiyaga
kiríshadi va beqaror oraliq biríkma hosil qiladi: 
A + K = AK 
Reaksiya tez ketadi, chunki bu jarayonning aktivlanish ener- giyasi kam. So'ngra oraliq biríkma AK boshlang‘ich moddaning ikkinchisi bilan o ‘zaro ta ’sirlashadi, bunda katalizator ajralib chiqadi: 
AK + B = AB + K 
Bu jarayonning aktivlanish energiyasi ham kichik, shu sababli reaksiya ancha tez boradi. Agar endi bir vaqtda sodir bo'ladigan ikkala jarayonni qo‘shsak, tez boradigan reaksiyaning yakuniy tenglamasini olamiz: 
A+B=AB 
Aniq misol keltiramiz — katalizator NO ishtirokida S 0 2 ning oksidlanib,
S 0 3 
ga aylanish: 
s o 2+ > / 2 0 2 = S 0 3 A+B=AB 
Bu reaksiya sekin boradi. Lekin katalizator qo‘shilganida oraliq biríkma hosil bo'ladi: 
NO + ‘ / 2 0 2 = N 02 K + B = KB 
va so'ngra 
s o 2 + n o 2 = s o 3 + n o A + KB = AB + K 109 

Katalizatoming sirti bir jinsli emas. Unda aktiv markazlar bo'lib, kataiitik reaksiyalar, asosan, ana shu markazlarda s bo'ladi. Reaksiyaga kirishadigan m oddalar markazlarda s boMadi. Reaksiyaga kirishadigan m oddalar shu markazl
adsorbí lañad i, natijada ulaming katalizator sirtidagi konser
tsiyasi ko'payadi. Bu hol, ko'pincha, reaksiyaning tezlashuviga
keladi. Lekin reaksiya tezligi ortishining asosiy sababi adsorbiiai
molekulalar kimyoviy aktivligining keskin kuchayishidir. Kataliz
ta ’sirida adsorbilangan molekulalarda atomlar orasidagi bog
nishlar susayadi va ular reaksiyaga kirishuvchi bo‘lib qoladi.
holda ham reaksiya aktivlashtirish energiyasining kamayishi (
jumladan, katalizator sirtida oraliq birikmalar hosil bo'lishi h
biga) tufayli tezlashadi. 
Ba ’zi moddalar qattiq katalizatoming aktivligini kamaytii
yoki butunlay yo‘qotadi. Bunday m oddalar kataiitik zaha
deyiladi. Misol taríqasida mishyak, simob, qo‘rg‘oshin biriki
laríni, sianli birikmalami keltirish mumkin. 
Lekin, o'zi katalizator bo'lmay turíb, shu reaksiya katali
torlarining ta ’sirini kuchaytiradigan m oddalar ham bor.
m oddalar prom otorlar deyiladi (platina katalizatorlar ten
aluminiy va b. qo‘shib promotorlanadi). 
Kataiitik jarayonlaming muhim xususiyatlari quyidagilart
iborat: 
1. K atalizator juda oz miqdorda b o ig an d a ham reaks
tezligini xiylagina o'zgartiradi. 
2. Katalizator reaksiyada ishtirok etganida kimyoviy mw
zanatni siljitmaydi; lekin u muvozanat holatining qaror top
tezligini oshiradi. 
3. H ar qaysi katalizator m a’lum bir reaksiyani yoki I
necha reaksiyalami tezlatadi (suv, platina, nikel kabi modda
katalizator sifatida ishlatiladi). 
4. Katalizator reaksiyaning aktivlanish eneigiyasini
pasf tiradi. Masalan, gaz fazada 2H 2 0<-> 2H 2 + 0 2 reaksiyasining akt
lanish energiyasi 244,8 kJ - mol., ga teng; katalizator (platir
ishtirokida bu reaksiyaning aktivlanish energiyasi 136 kJ - mol.,
qadar ka mayad i, natijada reaksiya tezlashadi. 
5. Ba’zi m oddalar katalizatorga aralashtirilganda uni
ta’sirini kuchaytiradi. Bunday moddalar promotorlar deb atala
Masalan, ammiak sintezida katalizator sifatida ishlatiladig
temirga ishqoriy metall va aluminiy oksidlari qo'shilsa, temimi
kataiitik ta'siri kuchayadi. 110 
6 . Ba’zi moddalardan katalizatorga ozgina qo‘shilsa, uning
katalitik aktivligi keskin pasayib ketadi. Bunday moddalar
katalitik zaharlar deyiladi. 
Katalizatorni zaharlash uchun kerak boMadigan zahaming
miqdori katalizator sirtini bir qavat molekulalar bilan qoplash
uchun kerak boMadigan miqdorga qaraganda ancha kam boMadi.
Bu hol katalizator sirti reaksiya tezligini oshirishda toMiq ishtirok
etmasligini hamda uning ba’zi qismlarigina aktiv ekanligini tasdiq-
laydi. Katalizatorni ng shunday nuqtalari uning aktiv markazlori
deyiladi. Katalitik zaharlar jumlasiga CO, As, HCN, H gC l2, H 2 S, Hg(CN ) 2 
va boshqalar kiradi. Kataliz xalq xo'jaligida keng
qo'llaniladi. Ammiak, sulfat kislota, sintetik yoqilg'i, sintetik
kauchuklar, turli-tuman plastik massalar katalizatorlar ishtirokida
hosil boiadi. 
4-BOBGA DOIR TESTLAR VA ULARNING
YECHIMLARI 
4.1. Hajmi 2 litr bo'lgan idishda A gazning 4,5 mol miqdori
B gazning 3 mol miqdori bilan aralashtirildi. A va B gazlar
A + B = C tenglamaga muvofiq reaksiyaga kirishadi. 20 soatdan
so'ng sistemada miqdori 2 mol bo'lgan C gazi hosil boiadi. Reak-
siyaning o‘rtacha tezligini aniqlang. Sistemada reaksiyaga kirish-
magan A va B gazlaming qanday miqdori qolgan? 
A) 0,05; 2,5;
B) 0,51; 2,0;
C) 0,45; 1,5;
D) 0,6. 1,0. 
Yechish. 

Reaksiyaning tenglamasidan: 

^ ^ = | = 1; A«(C) = A(A); A/ j (A) = 2 mol, 
bu yerda, An — reaksiya borishida modda miqdorining o ‘zgarishi.
Shunga o'xshash: 
A/»(B) = A/i(C);
A/»(B) = 2 mol. 
Binobarin, idishda qoldi: 
n2(A) =/»,(A) - An (A);
n2(A) = (4,5 - 2)mol = 2,5 mol; 
n 2 (B) = w,(B) — An (B);
n 2 (B) = (4,5 — 2)mol = 2,5 mol. 
Reaksiya tezligining ta’rifiga asosan: 
Bu yerda, A/»(A) — reaksiyada ishtirok etayotgan modda III 

miqdorining o'zgarishi; V — sistemaning hajmi; т — reaksiya vaq

Reaksiya tezligini aniqlaymiz: 
2 mol п л с mol и = — —— = 0 , 0 5 - — 2 • 20 • s 1 ч 
Javobi: 
4.2. А + В = С + D reaksiyada har bir moddaning dastlab
konsentratsiyasi 2,5 mol/1 ga teng. Muvozanat qaror topgandi
keyin С modda 3 molga teng boMdi. Sistemaning muvozan
konstantasini toping. 
A) 2;
В) 2,25;
С) 3,25;
D) 3. 
Yechish. Muvozanat vaqtida boshlang'ich moddaning konsei
tratsiyasi qancha kamaysa, mahsulot konsentratsiyasi shuncl
ortadi yoki aksincha. 
2,5 2,5 3 3 A + В = С + D
АС,с, = д С (р) = 3 — 2,5 = 0,5m ol/l ortgan. 
Reagentlamiki 0,5 mol/1 kamayadi: 
C(A) = C (B) = 2,5 — 0,5 = 2mol/l 
K = j ^ = 2,25 
Javobi: 
4.3. 1 litrli idishda NO + S 0 3 = S 0 2 + N 0 2 
reaksiyasi muvi
zanat holatida turibdi. Shu vaqtda 4 mol NO, 1 mol S 0 3,
8 m S 0 2 va 8 mol N 0 2 bor. Idishga 3 mol S 0 3 qo‘shildi va yani
muvozanat qaror topdi. Yangi muvozanatda NO konsentratsiyi
necha mol bo'ladi? 
A) 6 ;
B) 9;
C) 8 ;
D) 10. 
Yechish. 
„
[ S 0 , ] . [ N 0 , ] _ , . , K - [ n o ] . [ s o 3] " 7 7 
|S 0 3] = 1 + 3 = 4 _ ( 8 + xH 8 + x) (4-JCK4-*) 112 

( 8 + x ) ( 8 + x) = 16(4 - jc )(4 - x) x 2 + 64 + 8 x + 8 jc = 16( 16jc — Ax — Ax + x2) x 2 + 64 + 16x = 256 — 64jc — 64* + I 6 

x 2 15.x2 + 144x— 192= 0 D = ^ - 4 a = 9216 -b±V D 144-V92Ï6 144-% . , 
* ' “ 2a ~ 2 15 ' 30 ’ 
Masala shartini x, qanoatlantiradi.
Javobi: C. 
4.4.
A + B
A C, AH” < 0 sistemada: A, B va C gazlar
orasida muvozanat qaror topdi. Sistemaning hajm birligida C
m oddaning muvozanatdagi miqdoriga: a) bosim ning ortishi; 
b) sistemadagi A modda konsentratsiyasining ko‘payishi; d) tem-
peraturaning ko‘tarilishi qanday ta ’sir etadi? 
A) ortadi, ortadi, kamayadi; 
B) kamayadi, kamayadi, ortadi; 
C) kamayadi, kamayadi, kamayadi; 
D) ortadi, ortadi, ortadi. 
Yechish. a) Reaksiya borayotganda gaz moddalarining umumiy
miqdori kamayadi (2 moldan 1 molgacha). Le-Shatelye prinsipiga
muvofiq, bosimning ortishi muvozanatni gaz moddalari miqdo-
rining kamayishi tomoniga, ya’ni C moddasining hosil boMish
tomoniga siljiydi. Binobarin, n(C) ortib boradi. 
b)
n(A) ko‘payib borsa, reaksiya muvozanati n(A) ning
kamayish tomoniga siljiydi, ya’ni C moddaning hosil bo‘lish to­ 
moniga. Binobarin, n(C ) ortib boradi. 
d) AH“ < 0 bo'lgani sababli, to ‘g‘ri reaksiyaning borishida
issiqlik ajraladi. Bu ekzotermik reaksiyadir. Teskari reaksiya endo-
termik bo‘ladi. Temperaturaning ko‘tarilishi doimo issiqlik yutilishi
bilan boradigan reaksiyalaming ketishiga imkon beradi, ya’ni
muvozanat A va B moddalar tomoniga siljiydi va /i(C) kamayadi. 
4.5.
Reaksiyada reaksiyaga kirishuvchi aralashma eritmasi uch
marta suyultirilsa, reaksiya tezligi qanday o ‘zgaradi? 
N a 2 S 2 0 3 + H 2 S 0 4 = Na 
2 S 0 4 + H 2 S 0 3 + S 
Javobi: A. 
A) 3 marta ortadi; 
C) 9 marta kamayadi; 
8 — S. Masharipov 
B) 3
marta kamayadi; 
D) 29 marta ortadi. 
113 
Yechish. Suyultirilmasdan oldin [Na 
2 S 2 0 3] ni a bilan, (H 2 ni esa b bilan belgilaymiz. 
Bunda u = **[N a 2 S203] • [H 2 S04] = ^ o -6 = 3 , -3l = 9 
bo'ladi. 
Javobi 
4.6.
50*C temperaturada reaksiya 2 min 15 sekundda tugé
70°C tem peraturada bu reaksiya qancha vaqtda tugaydi?
temperatura oralig'ida reaksiyaning tezlik koefütsiyenti 3 ga t
A) 264;
B) 512;
C) 15;
D) 24. 
Yechish. Temperatura 50'C dan 70'C gacha oshganda reak
tezligi Vant-Goff qoidasiga muvofíq ortadi: 
h~h u( t2) = y
10 U(t.) 
bunda, t2 = 70“C; /, = 50°C; v(/2) va v(/,) esa berílgan ten
ratura oralig'idagi reaksiya tezligi: 
70-50 u(* 2 > _ 3
1 0 = 32 = 9 u(/i) 
bo'ladi, ya’ni reaksiya tezligi 9 marta ortadi. 
T a’rifga ko'ra, reaksiya tezligi reaksiya vaqtiga teskarí |
porsionaldir, binobarin: 
T(*i) 
bunda, x (/,) va t (t2) lar t¡ va t2 temperatura oralig'idagi reak
vaqti. Bundan: 
ni topamiz. 
x (/,) = 135s (2 min - 15 C) ni hisobga oigan holda, t
peraturadagi reaksiya vaqtini aniqlaymiz: 
r ( t2) = 1 3 5 ± = - ^ = 1 5 s e k .