Mavzu: Qattiq jismlarning kinematikasi

Mavzu: Qattiq jismlarning kinematikasi.
Reja.

1. 
   Qattiq jismlarning ilgarilanma xarakati.
   
2. 
   Qattiq jismlarning qo`zg`almas o`q atrofidagi aylanma xarakati tenglamasi.
   
3. 
   Aylanma xarakatning burchak tezligi. Tekis aylanma xarakat.
   
4. 
   Aylanma xarakatning burchak tezlanishi.
   
5. 
   Qo`zg`almas o`q atrofida aylanma xarakatdagi jism nuqtalarining tezligi va tezlanishi.
   
6. 
   Burchak tezligi va burchak tezlanishning vektorlari.
   
7. 
   Aylanma xarakatdagi jism nuqtalari tezligi va tezlanishining vektorli ifodalari.
   

Qattiq jismning ilgarilanma xarakati.

Jismda olingan xar qanday kesma jism xarakati davomida hamma vaqt o`z-o`ziga parallel qolsa, jismning bunday xarakati ilgarilanma xarakat deyiladi.
Ilgarilanma xarakatdagi jism nuqtalarining traektoriyalari istalgan ko`rinishda bo`lishi mumkin. Masalan, to`g`ri chiziqli relsda harakatlanayotgan vagon kuzovining xarakati ilgarilanma xarakat bolib,kuzov nuqtalarining traektorialari tog’ri chiziqdan iborat.
Ikkinchi misol tariqasida 109-rasmda ko’rsatilgan AB sparnikning xarakatini kuzatamiz.O1A va O2B krivoshiplar O1, vaO2B krivoshiplar O1,O2 o’qlar atrofida aylanganda, AB sparnik xamma vaqt o’z-o’ziga parallel qoladi,yani ilgarilanma xarakat qiladi.Spartakning A va B nuqtalari markazlari O1, O2 nuqtalarda yotgan aylanalar chizadi.Demak bu holda ilgarilanma xarakatdagi AB sparnik nuqtalarining traektorialari aylanalardan iborat bo’ladi.
Qattiq jismning ilgarilanma xarakatiga oid quidagi teoremani isbotlaymiz.
Teorema.Ilgarilanma harakatdagi jisimning xamma nuqtalari bir xil chiziq (traektoriya) chizadi va har onda miqdor xamda yo’nalishlari jihatdan bir xil tezlikka v axil tezlanishda ega bo’ladi.
Teoremani isbotlash uchun jismning berilgan Oxyz qo’zg’almas sistemasiga nisbatan ilgarilanma xarakatini tekshiramiz (110-rasm).Jismda ixtiyoriy A va B nuqtalarni olib, ularning radius-vektorlarini
va bilan belgilaymiz. Rasmdan
= +AB. (10.1)