Mavzu: Qadimgi Xitoy

Qadimgi  Xitoy  haqida  manbalar. 

Qadimgi  Xitoy  tarixiga  oid    juda  ko‘p  aniq      davrlashtirilgan 

yozma  yodgorliklar mavjud. Bu bizgacha kitob holida yetib kelgan tarixiy asarlardir.  

Yozma manbalar ichida  qadimgi  Xitoy yilnomalari eng avvalo Lu  podsholigi   davrida tuzilgan 

er. avv. VIII-V  asrlar voqealari yoritilgan «Chunsyu»  yilnomasi muhim ahamiyatga ega. «Chunsyu» matni 

bilan an'anaviy ravishda uning muallifi qadimgi Xitoy faylasufi Konfutsiya nomi bog`lanadi. 

 Yilnomalar bilan  yaqin  bog`langan   eng avvalo,  «Shan-shu»  («Shiszin»-qo‘shiqlar kitobi)  nomli  

kitob  va boshqa qadimgi Xitoy  tarixiy asarlari janridir. Bu asarlarda hukmdorlar va ularning  yaqinlarining  

so‘zlari  mavjud.  Bizgacha  yetib  kelgan  «Shan-shu»  matni  qismlarigina  haqiqiy  deb  hisoblash  mumkin. 

Chunki bu manbaning ba'zi boblari keyingi davrlarga oid.  

Eramizdan avvalgi  I  asrda  qadimgi Xitoyda yangi tarixiy asarlar paydo bo‘ldi. Bu asarlar  Xitoy 

tarixnavisligida  katta  o‘rin  tutadi.  Ana  shunday  asarlardan  biri    Sima  Syanning    (er.  avv.  105-90  yillar) 

«Tarixiy  yozishmalar»i    edi.  Bu  asar    qadimgi  Xitoy  ijtimoiy-siyosiy  va  madaniy  xayoti  to‘g`risida  boy  

ma'lumotlar  beradi.  Sima  Syan  tarixiy  voqealarni  bayon  qilishda  kishilar    faoliyatini  bayon  qilish  usulini 

tanlaydi. 

Sima  Syanning    tarixnavislik    usulidan  «Xan  tarixi»  muallifi  Gu    Garbiy  Xan        (er.avv.  206  yil) 

sulolasinining  tarixini  yozishda  foydalanadi.  Ban  Gu    Xitoy  tarixnavisligining  yangi  «sulolalar    tarixi» 

nomini olgan janr asoschisi bo‘lgan.  

Xitoy  tarixini    arxeologik    o`rganishda  amalga  oshirilgan  ishlar    muhim  ahamiyatga  ega. 

Arxeologik qazishmalar natijasida ilk Shan davriga oid  Ermitou shahri, Chansha  yaqinida boy qabrlar (er. 

avv.  III  asr) topilgan.                       

 

An'anaviy Xitoy tarixnavisligida ikki  o‘ziga xos xususiyat:  

- Xitoy madaniyatining boshqa qo‘shni madaniyatlardan ustunligi;  

- Xitoy davlatchiligini  kelib  chiqishini afsonalarga boglab  o‘ta  qadimiylashtirish ajralib turadi. 

 

Xitoy tarixini  o‘rganishni o‘rta asrlarda Yapon olimlari boshlab berdilar. Yaponiyada  Xitoy tarixini 

barcha  davrlari  o‘rganildi.  Mashhur    xitoyshunos  olim  Kaydzuka  Sigeki  Qadimgi  Xitoy  davlatlarini 

shakllanishiga  oid kapital  tadqiqotlar muallifi  hisoblanadi.  

                                                 

3

 www.ziyonet.uz 

4

 O‘zbekiston Respublikasi Ensiklopediyasi. –  Toshkent, Sharq, 2000-2004. – B. 127-132 

5

 Ashirov.A. Etnologiya. –T.: Yangi Nashr,

 

2014. – B.335. 

---

 

6 

 

Yevropada    Xitoy    tarixini    o‘rganishda  fransuz  tadqiqotchilari  katta    yutuqqa  erishdilar.  XX  asr 

boshlarida  E.  Shavann  «Sima  Syanning  «Tarixiy  yozishmalar»»ni  tarjima    qila  boshladi.  Mashhur 

sharqshunos olim fransuz  A. Maspero «Qadimgi Xitoy» nomli  kapital asarini yaratdi.  

AQShda XX  asrning 60-yillari oxirida «Qadimgi Xitoy  tarixini o‘rganish» xalqaro  jamiyati tashkil  

topdi. AQShda Xitoy  tarixini  kelib chiqishi   Xitoydan bo‘lgan olimlar o‘rganadi.