Mavzu: Qadimgi turkiy til morfologiyasi

3.Korsatish olmoshlari. qadimgi turkiy tilda korsatish olmoshlarining bu, ul, u, ushbu, oshud, oshal, shul kabi formalari keng qollanilgan bolib, ayrim yodgorliklarda ush, tu, osha, oshu, ene,mene, hamul,hamin kabi formalari ham uchraydi.

5.Birgalik olmoshlari. qadimgi turkiy tilda birgalik olmoshlarining barcha, barы, ba’zi formalari keng qo’llanilgan.Hamma birgalik olmoshi o’rnida qamug’ va alqu iste’mol qilinadi.

Ravish Qadimgi turkiy tilda hozirgi o’zbek adabiy tilida yo’q bo’lgan ravishlar bor. Masalan otru (so’ngra), kisre(keyin), kerU(orqaga), ongre(oldinga, oldinda) kabi ravishlar shular jumlasidandir. . Ba’zi ravishlar shaklan va mazmunan o’zgargan. Masalan qadimiy qop (butunlay) xozir xo’p shaklida va ma’nosi ham bir oz toraygan. Endi emti shakliga. quyi kudы shakliga ega.

Qadimgi turkiy tilda ravishlar boshqa so’z turkumlariga nisbatan ko’p emas. SHunday bolsa-da, bir qator ravishlarni uchratish mumkin. Mavjud ravishlarni ham tub va yasama negizlarga ajratish mumkin.| Tub negizlarga teg(oxshash), oq(erta), yana(yana), emti(endi), ashnu(avval) kabi ravishlarni kiritish mumkin.

Fe’l Fe’l yasovchilar. Qadimgi turkiy tillarda quyidagi fe’l yasovchi qo’shimchalar bor: 1. -o; -a qo’shimchasi. Ot va sifatdan fe’l yasaydi.at(ot) - ata(ata)tO’z(to’g’ri) - tO’za(to’g’irlamoq) 2. -la; -la qo’shimchasi. Otdan fe’l yasaydi, yay(yoz) - yayla.(yozni o’tkaz)sU (lashkar) – sUla (lashkar tort)

3.-lan; -len qo’shimchasi. Ot va sifatdan fe’l yasaydi. qan(xon)- qanlan(xonlik bo’l); qatыg’(qattiq) – qatыg’lan (chiniq) . 4.-ad; -ad qo’shimchasi.Bu qo’shimchadagi d o’rnida tish orqa z ham bo’lishi mumkin.Otdan fe’l yasaydi. qul(qul) - qulad(qulga aylan); kung(cho’ri) - kunged(cho’riga aylan).

5. (-ы)-q -(i)k qo’shimchasi. Otdan fe’l yasaydi. tash(tashqari) - tashыq(tanshqari chiq) ich(ichkari) - ichik(ichkari kir) 6.-sыra, -sire qo’shim chasi .Otdan fe’l yasaydi va “ –sizlan” ma’nosida ishlatiladi .qag’an (xoqon)- qag’ansыra (xonsiz bo’l) el(davlat) - elsire(davlatsizlan) 7. -sa, -se qo’shimchasi. Ot va fe’ldan fel yasab, istak bidiradi. eg(go’sht) - etse(go’shtsiradi)ach(och) – achsa (ochmokli bo’ldi).