Qadimgi Arman kalendari. Arman kalendari dastlab Qadimgi Bobil ()y-quyosh kalendariga o'xshash boigan. Ular xristianlik dinini rasmiy ravishda (IV asr boshlari) qabul qilganlaridan so‘ng Quyosh kalendaridan I'oydalana boshlaganiar. Qadimgi arman kalendari «tomar» VI asrda tuzilgan. Uni tuzishda Misr «daydi» kalendari asos qilib olingan. Shunga ko‘ra ularda bir yil 12 oy, har bir oy 30 kundan va beshta qo‘shimcha kundan iborat boigan. Qadimgi arman kalendari oy nomlari quyida keltirilgan: 1) navasardi; 7) mexekani; 2) gori; 8) areg; 3) saxmi; 9) axekani: 4) tre; 10) marori; 5) kxalos; ll)magdatx; 6) aratxs; 12) xrotitixs. Arman kalendarida ham har to’rt yilda tropik yildan bir sutka farq qilgan. 1460-arman yili Yulian yilidan bir yil oldinga o‘tib ketgan, ya’ni 1461-arman yili 1460-yulian viliga teng bo‘lgan. Armanlar arman erasi deb ataluvchi (boshlanishi 552-yil 11-iyun) eradan foydalanganlar. Xristian cherkovi bir necha marta armanlarga Dionisiy erasini va Yulian kalendarini joriy qilishga urinib ko'rdi. Faqat XV-XVI asrlarga kelibgina Qadimgi Arman kalendari o'rnini Yulian kalendari egalladi. Shuningdek, bu davrda Dionisiy erasi ham qabul qilindi. Arman kalendari yilini Yulian yiliga aylantirishda bir-ikki kunga xato qilinishi mumkin. Buning oldini olish uchun quyidagi formuladan foydalanishimiz zarur:
hunda, A - arman kalendaridagi yilning tartib raqami, a - arman erasining boshlanishidan hisoblanadigan vaqtgacha boigan kunlarning soni, D - Dionisiy erasidagi yilning tartib raqami, S - Yulian yilining boshlanishidan aniqlangan vaqtgacha boigan kunlarning soni. (A= 1; S= 192 + 0) S miqdor 365 dan katta yoki 0 dan kichik boiishi mumkin. Agar S>365 (366) bo'lsa, sana keyingi yilga o'tadi va D ni 1 ga qo‘shish zarur bo’ladi (D+\=D .), S ni 365 dan ayirish kerak. agar kabisa yili bo‘lmagan D yoki kabisa yili 366 kun bo‘lsa (D(S-365(366)=S,). Agar S < 0 bodsa, sana o'tgan yil hisobiga kiradi. Unda D — 1 = D t 365 — S = S} (£),= kabisa yili bolmasa); 365~S=S¡ ( - kabisa yili bodsa). Ikki holatda ham D l Dionisiy erasidagi izlangan yilning tartib raqami, 5, esa Yulian yilining boshlanishidan aniqlanayotgan vaqtgacha bo’lgan kunlarning sonini ifodalaydi. 1. 828-yil 30-xrotitixsni aniqlaymiz: D = 551 +828 = 1379; S= 191-206 + 360 = 345. Demak, arman kalendaridagi 828-yil 30-xrotitixs Yulian kalendari bo‘yicha 1379-yil 11-dekabrga to‘g‘ri keladi. 2. 838-yil 1-navasardini aniqlaymiz: 0 = 551+828 = 1379; 5= 191-209+1 =-17. Demak, D ^ n S S , bu yil kabisa yili bo‘lgan. Shuning uchun 5, = 366—17 = 359. Demak, 838-yil 1-navasardi 1388-yil 14-dekabrga to‘g"ri kelar ekan. Qadimgi Gruzin kalendari. Dastlab, gruzinlar Oy kalendaridan foydalanganlar. Eramizning birinchi asrida ular Quyosh kalendarini tuzganlar. Bu kalendar Aleksandriya kalendari asosida tuzilgan edi. Gruzin Quyosh kalendarida bir yil 360 sutka (12 ■ 30^ = 360)dan iborat edi. Unda oddiy yilda 5 kun, kabisa yilida 6 qo‘shimcha kun bo’lgan. Ular VII asrdayoq oy nomlarini Rim oy nomlari asosida atadilar. Bular: 1) yanvari; 7) ivlisi: 2) tebervali; 8) avisto; 3) marti; 9) sektemberi; 4) aprili; 10) oktomberi; 5) maysi; ll)noemberi; 6) ivnisi; 12) dekemberi. 76 Yilning boshi 6-avgustdan (avgust yili) boshlangan. VIII asrga kelib esa yilning boshi birinchi martga. X asrdan birinchi yanvarga ko'chiriladi. Tarixiy sanalarni hisoblashda «avgust yili». «mart yili» va «vanvar yillari»ning uzoq vaqt davomida parallel ravishda ishlatilganini unutmaslik zarur. Qadimgi gruzin solnomalarida «dunyoning paydo boMishi» erasidan foydalanilgan. Uning boshlanish sanasi eramizdan avvalgi 5605-yil hisoblanadi. Shuningdek, gruzinlar Vizantiya erasi (er. avv. 5509-yil)ni ham ishlatganlar. VIII asrda bu eralardan tashqari «xronikon» >il hisobidan ham foydalanganlar. Xronikon 532 yillik (pasxa) siklidan iborat bo'lgan. Xronikon bo'yicha yilni hisoblash 781-yilda kirib kelgan. 780-yil o‘n ikkinchi xronikonning oxirgi yili bo'lgan. Keyingi 781-yil o‘n uchinchi xronikonning birinchi yili bo'lgan: 532 • 12 = 6384; 6384-5604 = 780. XIX asrning boshlarida Rossiya ta'sirida gruzinlarga ham Dionisiy erasi kirib keladi. Gruzin tarixiy hujjatlarida Gruzin podsholarining, I ion shohlarining va Vizantiya imperatorlarining hukmronlik sanalarini uchratish mumkin. Gruzin erasidagi sanani aniqlashda quyidagi formukidan foydalanamiz: Avgust uslubida: D =G — 56+a, hunda: avgustda dekabrgacha a = 0 ga, yanvardan iyulgacha a= 1 ga teng; I) - Dionisiy erasidagi yilning tartib raqami; G - gruzin erasidagi yilning tartib raqamii. Mart uslubida: D =G -5604 + a, hunda martdan - dekabrgacha a = 0. yanvardan fevralgacha a= 1. Yanvar uslubida: D = G — 5604. Xronikon yilini hisoblashda gruzin erasidagi yil 532 ga bo'linadi, chiqqan natija o‘tgan xronikondagi yilning miqdorini, qoldiq esa mazkur xmnikondagi o'tayotgan y¡lining tartib raqamini bildiradi, ya'ni
