|
Md=K*RY.
Ularning modeliga koVa iste’molchilar qollarida qancha pul bolishi kerakligini o'zlari hal qiladi. Bu esa К -
(proporsionallik koeffitsiyentijning qisqa muddatlar ichida
tebranishlarda bolishini ko'zda tutadi. Vaholanki, pullardan boyliklami saqlash usuli sifatida foydalanish to'g'risidagi qaror qabul qilish, boshqa aktivlardan kutiladigan daromadlarga bogliq boladi.
Shunday qilib, boshqa aktivlardagi xususiyatlaming
o'zgarishi К ning ham o‘zgarishiga olib kelishi mumkin.
Yuqorida ko'rsatilgan farq I. Fisheming Kembrij maktabi
vakillari fikrlaridan farqini anglatadi.
Jon Meynard Keyns Kembrij maktabining eng so‘nggi
vakillaridan bolib, ulaming fikrlarini rivojlantirdi. Keynchalik nazariyasi asosan XX asming 30 - yillarida
yaxlit g'oyaviy oqim sifatida toliq shakllandi. Uning asoschisi XX asming eng mashhur iqtisodchilaridan biri
Buyuk Britaniyalik olim J. M. Keyns edi.
M.Fridman tomonidan ishlab chiqilgan konsepsiya
formulasi I.Fishernikidan ko’rinishi nuqtai nazardan farq qilib, mohiyatan pul massasi va baho o'rtasidagi bogliqlikni asoslab berishga qaratilgan:
M=K*R*U
bu yerda:
M - pul miqdori;
K-pul zaxirasining daromadga nisbati;
R-baho indeksi;
U-o‘zgarmas baholardagi milliy daromad.
Monetaristlaming miqdoriy pul nazariyasini aks ettiruvchi zamonaviy tengligidan shunday xulosa qilish
mumkinki, pul massasining o'zgarishi tenglikning o‘ng tomonida uchta holatning biriga ta’sir qiladi, ya’ni baholarning oshishiga (R), real milliy daromadning ortishiga (U), pul zaxirasini daromadga nisbatan koeffitsiyentini o'zgarishiga olib keladi.
Miqdoriy pul nazariyasi Angliyaning Kembrij maktabi
vakillari tomonidan o’rganilgan bolib, uning vakillari sifatida A.Marshal, D.Robertson va D.Patinkinlarni keltirish mumkin.
I.Fisherning miqdoriy pul nazariyasi haqida shakllantirgan “tranzaktsion varianti”da pul asosan muomala vositasi va tolov vositasi funksiyalarini bajarishini e’tirof etgan bolsa, A.Pigu miqdoriy pul
nazariyasida pulni jamg'arma vositasi funksiyasi vazifasini
ham bajarishini talddlab, unga alohida ahamiyat qaratadi.
Angliya Kembrij maktabi vakillari miqdoriy pul nazariyasi borasidagi talimotlarida I.Fisherning pul nazariyasi xususidagi talimotidan farqli уana bir konsepsiyani ilgari suradilar. Agar, I.Fisher iqtisodiyotga zarur bolgan pul miqdorini uning taklifini tahlil qilish asosida aniqlagan bolsa, Kembrij maktabi vakillari iqtisodiyotga zarur bolgan pul miqdorini tovarlar va xizmatlar hajmidan kelib chiqib unga bolgan ehtiyoj asosida aniqlash zarurligi haqidagi talimotni ilgari suradi.
Shuningdek, agar I.Fisher pulning hajmini muomalada
bolgan miqdoriga qarab va ular doimiy ravishda muomalada ishtirok etishini e’tirof etgan bolsa, Kembrij maktabi vakillari muomalaga chiqarilgan pullarning barchasi doimiy ravishda muomalada ishtirok etmasligi, ular “kassa qoldig’i” sifatida aholining qolida, bank va korxona hisobvaraqlarida malum muddatga saqlanib qolishi mumkinligi xususidagi talimotni asoslab berishadi.
I.Fisher jami ijtimoiy kapitalni va bahoning darajasini
umumiy yaxlitlikda tahlil qilish asosida tegishli xulosalami
shakllantirgan bolsa, A.Pigu asosiy e’tibomi kapitalning
individual harakati va ulaming sohiblariga qaratadi.
A.Pigu miqdoriy pul nazariyasining “kassa qoldig'i”
haqidagi talimotni ilgari surganda uning tarkibiga muomaladagi naqd pulsiz va joriy hisobvaraqlardagi qoldiq
summalarni, ya’ni pul miqdorini aniqlashda aholining qo’lidagi naqd pul qoldiqlari va korxona -tashkilotlarning
banklardagi hisobvaraqlarini qoldiqlarini ham inobatga
oladi.
E’tirof etish lozimki, A.Piguning pul nazariyasi haqidagi
yondoshuvlari I.Fishernikidan farq qilsada, mohiyatan
miqdoriy pul nazariyasi doirasidan chiqib ketolmagan edi,
pul va baho oYtasidagi to‘g‘ridan to'g'ri aloqa saqlanib
qolgan edi. Buni A.Pigu tomonidan yaratilgan M=RPQ yoki
P=M/Q tengligida ham kuzatish mumkin, chunki bu
I.Fisherning “ayirboshlashni tenglashtirish” konsepsiyasiga
yaqin bolib, unda:
M - pul massasi;
P - baho darajasi;
Q - tovar massasi (yoki tovar aylanmasining moddiy
hajmi);
V - jismoniy va yuridik shaxslaming pul ko'rinishida
saqlashi mumkin bolgan daromadlar.
I.Fisher va A.Piguning tengliklari o'rtasidagi farq,
Fisherda pul birligining aylanish tezligi V foydalaniladi, ikkinchi koeffitsiyent K, Vga teskari ko'rsatkich bolib, agar
Piguning tengligidagi К almashtirilsa Fisheming formulasi
kelib chiqadi.
XX asrning 50 yillar o'rtalaridan boshlab, miqdoriy pul
nazariyasining Kembrij talimotiga asoslangan neoklassik
yo'nalishi vujudga keldi. Ushbu yo'nalishning asosiy namoyandasi D.Patinkin hisoblanib, u o'zining asarlarida
pul massasi va baho o’rtasida to'g'ridan to‘g‘ri proporsionallik mavjudligini yoqlab chiqdi. D.Patinkin
“kassa zaxirasi”ga yuqori likvidli manba sifatida qaraydi,
uning hisobidan qimmatli qog'ozlarga investitsiya qilish va
keyinchalik ushbu mablaglami real kapitalga yo'naltirish
zarurligini talddlaydi.
D.Patinkin miqdoriy pul nazariyasida daromadni uchta
yo'nalishga, ya’ni iste’mol, investitsiya va “kassa zaxirasi”
sifatida joylashtirish zarurligini uqtiradi.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, pul nazariyasi va uning iqtisodiy
kategoriya sifatidagi holatini o'rganish va tahlil qilish
asosida bu xususda iqtisodchi olimlar, mutaxassislar va
tadqiqotchilaming fikrlari turlicha bolsada, barchasining
asosida uning ayirboshlash vositasi ekanligi va pulning
mavjudligi asosida mehnat taqsimoti yotishi e’tirof etiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
