|
Кўрсаткичлар (млрд. сўм)
|
01.01.2014
|
01.01.2015
|
01.01.2016
|
01.01.2017
|
01.01.2018
|
01.01.2019
|
01.01.2020
|
01.01.2021
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Пул базаси
|
12 723
|
14 694
|
19 811
|
24 258
|
35 140
|
34 483
|
40 607
|
46 877
|
Марказий банкдан ташқаридаги нақд пуллар
|
7 505
|
9 183
|
10 733
|
13 256
|
20 063
|
23 122
|
26 310
|
27 799
|
Бошқа депозит ташкилотлар олдидаги мажбуриятлар, шундан
|
5 142
|
5 368
|
8 943
|
10 902
|
14 907
|
11 108
|
14 005
|
18 800
|
Мажбурий резервлар
|
2 299
|
2 454
|
3 266
|
3 910
|
5 029
|
2 910
|
4 187
|
1 547
|
Вакиллик ҳисобварақлардаги маблағлар
|
2 843
|
2 914
|
5 677
|
6 992
|
9 878
|
8 198
|
9 818
|
17 253
|
Бошқа секторлар олдидаги мажбуриятлар
|
75
|
143
|
135
|
101
|
171
|
253
|
292
|
278
|
Pul multiplikatori pul massasini qanday sur’atlarda ko’payotganligini ko’rsatadi. Shu sababli Markaziy bank pul massasining dinamikasini va inflyatsiya darajasini kuzatish uchun unga pul multiplikatori kerak.
3. Pulning aylanish tezligi. Pul multiplikatori.
Bank multiplikatori
Bank
|
Hisobvaraqqa kiritilgan summa
|
Berilgan kreditlar
|
Zahiralar
|
A
|
100
|
80
|
20
|
B
|
80
|
64
|
16
|
C
|
64
|
51.20
|
12.80
|
D
|
51.20
|
40.96
|
10.24
|
E
|
40.96
|
32.77
|
8.19
|
F
|
32.77
|
26.21
|
6.55
|
G
|
26.21
|
20.97
|
5.24
|
H
|
20.97
|
16.78
|
4.19
|
I
|
16.78
|
13.42
|
3.36
|
J
|
13.42
|
10.74
|
2.68
|
K
|
10.74
| | | | | | |
Jami zahiralar:
| | | | |
89.26
| | |
Hisobraqamdagi umumiy summa:
|
Umumiy kreditlar miqdori:
|
Umummiy zahiralar+ hisobvaraqqa kiritilgan oxirgi summa:
| | |
457.05
|
357.05
|
100
|
Pul aylanish tezligini aniqlashda boshqa formulalar ham mavjud:
n- tugagan yoki o’tgan oylar soni
Pul massasini tavsiflovchi muhim ko’rsatkichlardan biri pul aylanish tezligi hisoblanadi.
Xalqaro valyuta fondi ekspertlari fikricha bu ko’rsatkich 30% bo’lishi kerak.
Jahon bankining ekspertlari fikriga ko’ra bu ko’rsatkich 40% bo’lishi kerak. O’zbekistonda 2020 yil 1-yanvar holatiga monetizatsiya koeffisenti 17 % ni tashkil qiladi.
2021 yil 1-yanvar holatiga esa 18,5 % ni tashkil etgan.
Pul massasi darajasini tavsiflovchi muhim ko’rsatkichlardan yana biri monetizatsiya koeffitsienti:
MK- monetizatsiya koeffitsienti
Pul muomalasining belgilangan muddat va belgilangan davr uchun miqdoriy o‘zgarishlarini bilish uchun, shuningdek pul massasi hajmi va o‘sish su’ratlarini tartibga solish bo‘yicha tadbirlarni ishlab chiqarish uchun turli xil ko‘rsatkichlar (pul agregatlari) dan foydalaniladi. Pul muomalasining belgilangan muddat va belgilangan davr uchun miqdoriy o‘zgarishlarini bilish uchun, shuningdek pul massasi hajmi va o‘sish su’ratlarini tartibga solish bo‘yicha tadbirlarni ishlab chiqarish uchun turli xil ko‘rsatkichlar (pul agregatlari) dan foydalaniladi.
4. Pul agregatlari va ularning tarkibi
AQSh da pul massasini aniqlash uchun 4 ta pul agregati, Yaponiya va Germaniyada – 3 ta, Angliya va Frantsiyada – ikkita pul agregatidan foydalaniladi.
Pul agregatlari – bu pul massasini muqobil o’lchash imkoniyatini beruvchi ko’rsatkichlardir.
Rivojlangan mamlakatlarning moliya statistikasida pul massasini aniqlashda quyidagi asosiy pul agregatlari to‘plamidan (guruhidan) foydalaniladi: Rivojlangan mamlakatlarning moliya statistikasida pul massasini aniqlashda quyidagi asosiy pul agregatlari to‘plamidan (guruhidan) foydalaniladi: M1 agregati - muomaladagi naqd pullar (banknotalar, tangalar) va joriy bank schyotlaridagi mablag‘larni o‘z ichiga oladi; M2 agregati - M1 agregati va tijorat banklaridagi muddatli va jamg‘arma qo‘yilmalaridan (to‘rt yilgacha) tarkib topgan; M3 agregati - o‘z ichiga M2 agregati va ixtisoslashgan kredit muassasalaridagi jamg‘arma qo‘yilmalarini kiritgan; M4 agregati - M3 agregati hamda yillik tijoriy banklarining depozitli sertifikatlaridan iborat. O‘zbekistonda pul massasi qo‘yidagi pul agregatlaridan iborat:
М0
М1
- M0+ tijorat banklaridagi talab qilib olinadigan va joriy hisobvaraqlardagi qoldiqlar
М2
- M1+ Tijorat banklaridagi muddatli depozitlar va jamg‘armalar
М3
- M2+Tijorat banklari depozit sertifikatlari, obligatsiyalar, davlat zayom obligatsiyalari, xazina majburiyatlari
Rossiya Federatsiyada muomaladagi jami pul massasi hisob-kitobi uchun quyidagi pul agregatlari qo‘llaniladi. Rossiya Federatsiyada muomaladagi jami pul massasi hisob-kitobi uchun quyidagi pul agregatlari qo‘llaniladi. MO agregati - naqd pullar; M1 agregati - MO agregati va hisob-kitob, joriy va boshqa schyotlar (maxsus schyotlar, kapital qo‘yilmalar schyotlari, akkreditiv va chek schyotlari, mahalliy byudjet schyotlari, kasaba, uyushmalari jamoat va boshqa tashkilotlarning schyotlari, davlat sug‘urta mablag‘lari, uzoq muddatga kreditlash fondi)dagi mablag‘lar tijorat banklariga qo‘yilmalar va jamg‘arma banklaridagi talab qilib olinadigan depozitlarning yig‘indisiga teng; M2 agregati - M1 agregati va tijorat banklaridagi muddatli qo‘yilmalardan iborat; M3 agregati - M2 agregati hamda depozit sertifikatlar va davlat zayom obligatsiyalari yig‘indisidan iborat. Pul massasi naqd pullardan tashqari muddatli hisobvaraqlardagi mablag‘ va jamg‘armalarni, depozit sertifikatlari, investitsion fondlarning aktsiyalarini o‘z ichiga oladi. Pul massasining yuqoridagi elementlari «kvazi» pullar deb ham yuritiladi. Kvazi pullar likvid aktivlar bo‘lib, ular tez orada pulga aylanishi mumkin. Pul massasi naqd pullardan tashqari muddatli hisobvaraqlardagi mablag‘ va jamg‘armalarni, depozit sertifikatlari, investitsion fondlarning aktsiyalarini o‘z ichiga oladi. Pul massasining yuqoridagi elementlari «kvazi» pullar deb ham yuritiladi. Kvazi pullar likvid aktivlar bo‘lib, ular tez orada pulga aylanishi mumkin. Pul agregatlari M1 va M2 ning bir-biridan farqi M2 ning o‘z tarkibiga yaqin orada pulga aylanishi mumkin bo‘lgan «kvazi» pullarni olishdadir. Pul massasining turli xil ko‘rsatkichlarini ishlatish pul muomalasi holatini tahlil qilishga turli tomonlardan yondashishga imkon beradi.
Rezerv pullar va kvazi pullarning o‘ziga xos xususiyatlari.
Rezerv pullar - Markaziy bankning majburiyati bo‘lib, o‘z ichiga quyidagi passivlarni oladi:
Markaziy bankdan tashqaridagi naqd pullar, majburiy zaxiradagi mablag‘lar, tijorat banklarining Markaziy bankdagi vakillik hisobvarag‘idagi mablag‘lar va Markaziy bank mijozlarining depozitlari.
Kvazi pullar esa – pul massasi kabi bank tizimining majburiyati sifatida u o‘z ichiga quyidagi passivlarni oladi: talab qilib olinguncha depozitlar, muddatli depozitlar, jamg‘arma depozitlari, xorijiy valyutadagi depozitlar.
Rezerv pullarning xususiyati shundan iboratki, u bir tomonidan Markaziy bankning majburiyati bo‘lsa, ikkinchi tomondan monetar siyosatning maqsadli ko‘rsatkichi hisoblanadi.
Germaniyada pul agregatlari
M1
Muomaladagi naqd pullar (banknotalar, tangalar) va
joriy bank schyotlaridagi mablag’lar
M2
M3
M1 agregati va tijorat banklaridagi muddatli va
jamg’arma qo’yilmalaridan (4 yilgacha)
M2 agregati va ixtisoslashgan kredit muassasalaridan
jamg’arma qo’yilmalari + deposit sertifikatlari
Pul agregatlari Pul agregatlari
Germany Money
|
Last
|
Previous
|
Highest
|
Lowest
|
Unit
|
Money Supply M1
|
2180.70
|
2195.00
|
2196.80
|
65.40
|
EUR Billion
|
Money Supply M2
|
3013.60
|
3021.50
|
3021.50
|
34.40
|
EUR Billion
|
Money Supply M3
|
3045.40
|
3053.20
|
3053.20
|
122.90
|
EUR Billion
|
Banks Balance Sheet
|
7927.46
|
7893.15
|
10087.65
|
30.82
|
EUR Billion
|
Foreign Exchange Reserves
|
178016.00
|
176720.00
|
203337.00
|
71335.00
|
EUR Million
|
Loans to Private Sector
|
1476.91
|
1445.47
|
2367.06
|
171.69
|
EUR Billion
|
Central Bank Balance Sheet
|
1737.60
|
1822.30
|
1823.00
|
365.50
|
EUR Billion
| E’tiboringiz uchun rahmat!
Do'stlaringiz bilan baham: |
