Mavzu: Pul bozori va undagi muammomlar

5.O’zbekistonda pul bozorining shakllanishi, rivojlanishi va hozirgi holati tahlili.
Pul⁴ bozorida tijorat banklar mablag'larini jalb qilish va joylashtirish bo'yicha operatsiyalar, shuningdek, O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining depozit auksionlari amalga oshiriladi. Birjada o'tkaziladigan savdolar orqali bitimlar tuzilishi bozor ishtirokchilari uchun tezkor ravishda mablag'larni jalb qilish va qisqa muddatli aktivlarga joylashtirish uchun qo'shimcha imkoniyat yaratadi. Pul bozori instrumentlari yuqori darajada jozibadorligini operatsiyalar hajmining ijobiy dinamikasi ham tasdiqlaydi. Tijorat banklari o'rtasida mablag'larni jalb qilish va joylashtirish bo'yicha operatsiyalar "Banklararo pul bozorida elektron savdo platformasi orqali operatsiyalarni amalga oshirish tartibi to'g'risida”gi nizom va “Banklararo pul bozorida elektron savdo platformasi orkali operatsiyalarni o'tkazish koidalari" ga muvofiq 2018 yilda yaratilgan O'zRVBning yagona elektron savdo platformasi orqali amalga oshiriladi. Markaziy bankning depozit operatsiyalari "O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining tijorat banklari bilan depozit operatsiyalarini amalga oshirish tartibi to'g'risida”gi nizom va "O'zbekiston respublika valyuta birjasi elektron savdo platformasi orqali O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining tijorat banklari bilan depozit operatsiyalarini o'tkazish qoidalari" ga muvofiq amalga oshiriladi. Markaziy bankning depozit operatsiyalari 2018 yil dekabr oyidan boshlab tijorat banklarining mablag'larini jalb qilish bo'yicha auksionlar shaklida o'tkazilib kelinmoqda. Markaziy bank depozit auksionlar o'tkazilish shartlarini, shu jumladan depozit muddatlarini, auksion o'tkazish sanasi va vaqtini, depozitga jalb qilinadigan mablag'ning maksimal hajmi va foiz stavkasini, auksion o'tkazilish usuli va boshqalarni belgilaydi.
O’zbekistonda online pul o’tkazmalar 34 tadan oshdi. Markaziy bank boshqaru vining qaroriga muvofiq, “NATIONALPAY” masʼuliyati cheklangan jamiyatiga toʻlov tashkiloti faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziya berildi.⁵ To’lov tizimlariga asosan quyidagilar kiradi:

1. 
   CLICK
   
2. 
   OSON
   
3. 
   PAYME
   
4. 
   PAYMO
   
5. 
   PAYBOX…
   

2021-yilning birinchi choragida, shu jumladan, turli yoʻnalishlar boʻyicha toʻlov xizmatlari operatsiyalari hajmi toʻgʻrisidagi maʼlumotlarga murojaat qilsak: Apelsin konvertatsiya boʻyicha birinchi oʻrinni egallagan. Kuchli beshlikda IYB Mobile, NBU, Hamkor Mobile va Ipoteka Mobile. Bunda har chorakda 400 milliard so'mgacha onlayn almashinuv amalga oshirilgan.
CLICK elektron tijoratda (e-commerce) yetakchi (800 milliard soʻm) hisoblansa, onlayn kreditlashda Ipoteka Mobile birinchi oʻrinda (200 milliard soʻm). Bu CLICK yetakchilik qilayotgan yagona toʻlov tizimi yoʻnalishi emas, UZCARD maʼlumotlariga koʻra, CLICK va Payme kompaniyalari fintech xizmatlari bozorida yetakchiga aylandi. Shuningdek, foydalanuvchilar oʻtkazmalarda eng qulay deb CLICK va Payme ilovalarini tanlashmoqda, buni statistik maʼlumotlar ham tasdiqlamoqda, jumladan, oʻtkazmalarning aksariyati CLICK orqali (3 trln soʻm) amalga oshiriladi. Keyingi oʻrinlarda Payme, Aloqa Mobile, MyUzcard va Apelsin (3 trln dan — 5 mlrd soʻmgacha).
Apelsin onlayn depozitlar boʻyicha yetakchi hisoblanadi. Eng yaqin raqobatchilar Ipoteka Mobile, Aloqa Mobile, NBU va IYB Mobile (150 mlrd soʻmdan 15 mlrd soʻmgacha).
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmonini bajarish maqsadida UZCARD va HUMO to‘lov tizimlari joriy yildagi o‘zaro integratsiyalashuvning birinchi bosqichini yakunladi. Shu tariqa har ikkala tizim terminallarida to‘lovlarni qabul qilish amaliyoti namoyish etildi. Yaqin kelajakda kassir tomonidan har bir karta uchun turli terminallarning taklif qilinishi shart bo’lmaydi - savdo va xizmat nuqtalari ikkala to‘lov tizimiga xizmat ko‘rsatadigan bitta apparatga ega bo‘ladi.

XULOSA
Pul to`lov, jamgarish va kiymat o`lchovi funktsiyalarini bajaruvchi, yukori likvidli tovardir. Pul tushunchasi vakatgina nakd pullar bilan cheklanib kolmasdan , uning tarkibiy elimentlari likvidlilik darajasi tushib borishiga karab agregatlarga ajratilgan. Makroiktisodiy taxlilda e`tibor ko`prok M1 va M2 agregatlariga karatiladdi.
Pulga bo`lgan umumiy talab bitimlar uchun pulga talab, extiyotkorlik vajidan pulga talab va moliyaviy aktivlar uchun pulga talab yigindisidn iborat.
Pulga bo`lgan talab xajmi YAIM (daromad) xajmi, baxolar darajasi, pulning aylanish tezligi va foiz stavkasiga boglik.
Pul emissiyasi fakat Markaziy bank vakolatiga kirsada, tijorat banklari xam kredit berib pul taklifini ko`paytirish kobiliyatiga ega.
Tijorat banklarining pul taklifini keltirib chikarish imkoniyati majburiy zaxira normasini belgilash orkali tartibga solib turiladi.
Umumiy pul taklifi nafakat joriy xisoblardagi mablaglardan, balki axoli ko`lidagi nakd pullardan xam tashkil topadi. Pul taklifi mikdori majburiy zaxira normasi, deponentlash koefitsenti va pul bazasi mikdoriga boglik.
Maxsulotlar bozoridagi kabi pul bozorida xam pulga bo`lgan umumiy talab va taklif muvozanat nuktada kesishadi. Maxsulotlar bozorida muvozanat nuktani narxlar tengligi asoslasa, pul bozorida esa bunday tenglikni foiz stavkasi bilgilaydi.i.
Menimcha, ushbu kurs mavzusi bugungi kunda juda dolzarb. Fiskal siyosat iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning asosiy vositalaridan biri bo'lib, Rossiyada davom etayotgan iqtisodiy inqiroz sharoitida milliy iqtisodiyotni tiklashda muhim rol o'ynaydi.Iqtisodiyotning qiyin ahvoli, bir tomondan, ishlab chiqarishning pasayishini to'xtatish va ishlab chiqarishni rag'batlantirishga qaratilgan (masalan, ishlab chiqaruvchilar uchun alohida soliq imtiyozlari ko'rinishida), ularni iqtisodiyotning ayrim tarmoqlariga samarali investitsiya qilish uchun moliyaviy resurslarni safarbar qilishga yo'naltirilgan soliq-byudjet siyosatini belgilaydi. barcha ijtimoiy dasturlarni ushlab turish, mudofaa xarajatlarini kamaytirish va boshqalar. Shunga ko'ra, iqtisodiyotning boshqa davlatga o'tishi bilan soliq-byudjet siyosatining yo'nalishlari o'zgaradi.
So'nggi paytlarda moliya tizimi orqali milliy iqtisodiyotni tartibga solishda hukumatning rolini kuchaytirish tendentsiyasi kuzatilmoqda, xususan, davlatning ijtimoiy ta'minot dasturlariga sarflashi, o'rtacha daromad darajasi, sog'liqni saqlash, ta'lim va boshqalar.
Shu bilan birga, Rossiyada iqtisodiy islohotlar boshlanganidan beri, hukumat korporativ daromadlarga juda yuqori soliq solishni joriy etish bo'yicha muhim qadam qo'ydi, bu milliy iqtisodiyotning holatiga va uning tiklanishiga salbiy ta'sir ko'rsatdi. Soya iqtisodiyotining faol rivojlanishi bunga javoban bejiz emas. Natijada, Rossiya Federatsiyasi hukumati byudjetning daromad qismida va belgilangan daromadning yarmida to'plash imkoniyatiga ega emas.
Shu munosabat bilan Rossiya Federatsiyasi Hukumatining soliq-byudjet siyosati soliqqa tortish sohasida ham, davlat xarajatlari sohasida ham islohotlarni talab qiladi.
Shunday qilib, ushbu ishning maqsadi iqtisodiyotning davlat tomonidan tartibga solish usuli sifatida davlatning soliq-byudjet siyosatini har tomonlama ko'rib chiqishdir. Birinchidan, men soliq-byudjet siyosatining kontseptsiyasini ochib beraman, uning asosiy tarkibiy qismlarini ajratib ko'rsataman, jamiyatning iqtisodiy tizimiga ta'sir qilish tamoyillari, mexanizmlari va vositalarini ta'riflayman. Ikkinchidan, men Rossiya Federatsiyasida joriy soliq-byudjet siyosatini tahlil qilaman: mavjud soliq siyosatini isloh qilish zarurligining ob'ektiv sabablari, hozirgi vaqtda Rossiya Federatsiyasi hukumati tomonidan amalga oshirilayotgan o'zgarishlar, shuningdek, soliq-byudjet siyosati sohasidagi yanada takomillashtirish yo'llari ko'rsatib o'tilgan.
Ushbu asarni yozishga tayyorgarlik ko'rish jarayonida men ko'plab adabiy manbalarni o'rganib chiqdim, ularning to'liq ro'yxatini kurs loyihasining yakuniy qismida topish mumkin. Ammo, menimcha, Rossiyada moliya siyosatining xususiyatlari haqida eng batafsil va malakali ma'lumotlarni o'z ichiga olgan adabiyotlarni ta'kidlashni istardim. Bular: "Soliq siyosatini amalga oshirish" maqolasi / Prognozlash muammolari, № 2, 2003, 45-57-betlar, unda Rossiya Federatsiyasida zamonaviy soliq-byudjet siyosatining asosiy yo'nalishlari, shuningdek uni isloh qilish jarayonlari ko'rsatilgan; Mavjud soliq-byudjet siyosatini optimallashtirishning mumkin bo'lgan usullarini tavsiflovchi "Soliq-byudjet siyosatining asosiy yo'nalishlari" / Moliya, № 8, 2002, 50-56-sonli maqola, Rossiya hukumati islohotlar jarayonida olib borishi kerak bo'lgan maqsadlar va ularning mumkin bo'lgan oqibatlari; "Amaldagi soliq siyosati samarali" / Moliya, 2002 y., 10-son, 24-32-betlar, unda Rossiyada zamonaviy soliq siyosatining xususiyatlari soliq-byudjet siyosatining asosiy tarkibiy qismlaridan biri sifatida ko'rib chiqiladi: soliq tizimini isloh qilish jarayonlari va ular ta'sir ko'rsatadigan iqtisodiyotdagi o'zgarishlar. jarayonlar, shuningdek, Rossiya Federatsiyasida soliq tizimining samaradorligini oshirish, yanada takomillashtirish usullari.