Мавзу: “психология” фанининг мақсад, вазифалари ва илмий тадқИҚот методлари режа

Псхологиянинг асосий категориялари

Билиш жараёнлар

Э моционал – иродавий холатлар

И ндивидуал - психологик хусусиятлар

сезги идрок диққат хотира тафаккур хаёл

стресс аффект фрустрация кайфият ирода матонат чидамлилик в.б.

темперамент характер қобилият истеъдод йўналганлик

Психологик тадқиқот методлари психология амал қиладиган назария принципларга ва психология ҳал этаётган конкрет вазифаларга боғлиқ эканлигини кўрсатиб беради. Психологиянинг назарий негизини диалектик материализм ташкил этади, шунинг учун хам психологик тадқиқотга принципал ёндошув диалектик метод талабларидан келиб чиқади. Диалектик метод предмети унинг барча алоқалари ва бевосита ифодалари орқали ўрганиш ва энг аввало ҳодиса ва қонуниятларнинг муҳим алоқалари ва муносабатларини аниқлашни, ўрганилаётган нарсани ривожланиш жараёнида деб қарашни, зиддиятларнинг, бирликнинг ва қарама-каршиликлар курашининг, микдорни сифатга ўзгаришининг очиб берилишини тақозо қилади. Психология методларига тарихий жиҳатдан ёндошмоқ даркор. Шу жиҳатдан психология методлари унинг предмети каби тарихан анчагина ўзгаришларга дуч келди. Психологик тадқиқотлар предметининг алоҳида хусусиятга эгалиги унинг алоҳида тадқиқот методларига эга бўлиши зарурлиги ҳақидаги фикрни илгари сурмасдан қўймасди.

Идеалистик психология ягона бир методни тавсия эта олган ва шу метод ёрдамида киши «руҳига» кириб боришга уринган. Ўз-ўзини кузатиш (интроспекция, яьни ичкаридан кўриш) ана шундай метод эди.
Илмий психологияда қабул килинган онг билан фаолиятнинг бирлиги принципи психологик тадқиқотда объектив методнинг негизини ташкил этади.
Психологияда тадқиқотнинг субъектив ва объектив методлари бир-бирини инкор этишади. Хақиқий илмий психология психикани ўрганишнинг объектив методларидан фойдаланиш ва фанда бундан бошқа методларнинг бўлиши мумкин эмаслигини тушунтириши керак.
Хозирги замон психологиясининг илмий тадқиқотга яна бир муҳим талаби психик фактларни генетик (тарихий) жиҳатдан ўрганиш принципига амал қилишни тақозо этади. Генетик принципнинг мохияти шундан иборатки, ўрганилаётган психик ҳодисага жараён деб қаралади ва тадқиқотчи уни диалектик ривожланишининг барча моментларини тиклашга, улар бир-бирларини қай йўсинда алмаштиришларини кўриш ва тушуниб етишга ҳаракат қилади, ўрганилаётган психик фактни унинг конкрет тарихи жиҳатдан тасаввур этишга уринади. Психологияда генетик принципдан фойдаланиш зарурияти П.П.Блонский, А.С.Виготский, С.Л.Рубинштейн, А.Н.Леонтьевларнинг асарлари туфайли келиб чиқди.
Тадқиқотларни амалга оширишнинг генетик принципи кейинги йилларда болалар психологиясида бола шахсини бўйлама кесими бўйича ўрганиш методи (лонгитюд) деб аталмиш метод сифатида анча кенг қўлланилмоқда. Бу метод ёрдамида психик ривожланиш пайтларга бўлиш йўли билан (яьни ривожланишнинг алоҳида ёш босқичларини таърифлаш ва уларни ўзаро бир-бирига таққослаш) эмас, балки бола шахсини унга таьлим беришнинг махсус ташкил этилган шароитларида қатор йиллар мобайнида узоқ вақт ўрганиш натижасида аниқланади.

“Психология” фанининг тармоқлари, ишлаб чиқариш, таълим тизими,