Mavzu: Pochta aloqasi korxonasining iqtisodiy rivojlanish rejasini amalga oshirishni taxlil qilish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

“Pochta aloqasi korxonalari iqtisodiyoti” fanidan

2-Topshiriq
Mavzu: Pochta aloqasi korxonasining iqtisodiy rivojlanish rejasini amalga oshirishni taxlil qilish.

Bajardi: Roziqov Mansur

Tekshirdi: Mamatqulov G’ulom

Toshkent-2022

Reja:
1. Nazariy qism.
2. Xizmat turlari bo’yicha almashinuvini prognozlash.
3. Yalpi daromadni rejalashtirish va tahlil qilish.
4. Mehnat bo’yicha reja.
5. Pochta aloqasi korxonalarining daromadini shakllantirish va rentabelligini hisoblash.
6. Ko’rsatgich variantlar.

Prognozlash va rejalashtirish nazariyasida xo‘jalikka rahbarlik qilishning ma’lum fundamental qoidalari, ya’ni tamoyillari masalasi alohida o ‘rin egallaydi. Bozor munosabatlari sharoitida bunday tamoyillar jum lasiga quyidagilar kiradi:

- llmiylik tamoyili;
- Rejalami m a’lum maqsadga yo‘naltirish tamoyili;
- Mutanosiblik va balanslilik tamoyili;
- Komplekslik tamoyili;
- Uzluksizlik tamoyili;
- Barqarorlik tamoyili;
- Tarmoq va hududiy rivojlanishning uyg‘unligi;
Avvalgi yildagi turli xil xizmatlar almashinuvining keyingi yilgan nisbatan o‘sish/pasayish sur’atlarini aniqlash.
T_o = O_p.g / O_pr.g
T_o – pasayish sur’ati
O_p.g – keyingi yildagi almashinuv
O_pr.g – avvalgi yildagi almashinuv
Joriy yil uchun almashinuv rejasining kutiladigan bajarilishini aniqlash
Q_m.g = O_t.g * T_t.g / 100
Q_m.g – rejalashtirilayotgan almashinuv
O_pl.g – kutilayotgan yildagi almashinuv
T_t.g – rejalangan yildagi o‘sish yoki pasayish sur’atlari.

Pochta aloqasi korxonasining yalpi daromadini hisob-kitob qilish

Yalpi daromad - bu korxona asosiy faoliyati natijasida olingan mablag'lar miqdori. Bu korxona iqtisodiyoti, menejmenti va marketingi sohasidagi faoliyatining umumiy natijasini aks ettiruvchi yakuniy moliyaviy ko'rsatkichdir. Yalpi daromadni hisobga olgan holda ta'kidlash joizki, bu nafaqat individual, balki makroiqtisodiy ko'rsatkich hamdir. Shunday qilib, yalpi daromad davlat darajasida ko'rib chiqiladi.
Rejalashtirilayotgan daromadlarni hisoblash
D_pl,g.=O_pl.g * a_pl.g
D_pl.g.– rejalashtirilayotgan daromadlar, ming so‘m
O_pl.g. – rejalashtirilayotgan chiquvchi almashinuv, ming birl.
a_pl.g. – xizmatlarning har bir turi bo‘yicha o‘rtacha daromad taksasi, so‘m.
Yalpi daromadni hisob-kitob qilish
D_v = D_p.k + D_b + D_d.p + D_p + I_per.
D_v – korxonaning yalpi daromadi;
D_p.k – yozma xat-xabarlardan olinadigan daromad;
D_b – xatlar va banderollardan olinadigan daromad;
D_d.p – pul o‘tkazmalaridan olinadigan daromad;
D_p – posilkalardan olinadigan daromad;
I_per. – davriy nashrlarni tarqatishdan olinadigan daromad.
Yalpi daromadni hisob-kitob qilish:
D_v = D_p.k + D_b + D_d.p + D_p + I_per.
D_v – korxonaning yalpi daromadi;
D_p.k – yozma xat-xabarlardan olinadigan daromad;
D_b – xatlar va banderollardan olinadigan daromad;
D_d.p – pul o‘tkazmalaridan olinadigan daromad;
D_p – posilkalardan olinadigan daromad;
I_per. – davriy nashrlarni tarqatishdan olinadigan daromad.
Rejalashtirilayotgan yil uchun mehnatga haq to‘lash fondini hisoblash:

Mehnatga haq to‘lash fondini hisoblash:

Ishchilarning yildagi o‘rtacha reja bo‘yicha sonini aniqlaymiz:
R_pl=R_n.g+R_uv.x P / 12
R_pl – reja bo‘yicha yildagi ishchilarning yildagi o‘rtacha soni, birl.;
R_n.g – reja bo‘yicha yilning boshidagi ishchilarning soni, birl.;
R_uv. – reja bo‘yicha yilda ishchilar sonining oshishi, birl.;
R_vыs. – reja bo‘yicha yilda ishchilar sonining kamayishi, birl.;
P – yilning oxirigacha qolgan to‘liq oylar soni, birl.;
12 – yildagi oylar soni, birl.
Rejalashtirilayotgan yil uchun mehnatga haq to‘lash fondini aniqlaymiz:
FZP_pl = Z_sr.pl. * R_pl. * 12
FZP_pl – Mehnatga haq to‘lash fondi, ming so‘m;
Z_sr.pl – bir ishchining mehnatiga o‘rtacha oylik haq to‘lash, ming so‘m.
Iqtisodiy faoliyat jarayonida har qanday korxona o'z faoliyatidan foyda olishni istaydi. Har qanday biznes uchun ideal formuladan imkon qadar daromad olish va undan kam mablag' sarflash bo'ladi.
Kompaniyaning faoliyatiga baho berish uchun turli xil iqtisodiy va moliyaviy ko'rsatkichlar: mahsulot tannarxi, ishlab chiqarish rentabelligi koeffitsienti, marjlarning sotilishi, naqd pul aylanishi, kapital oqimi va boshqalaridan foydalaniladi. Har bir bunday indikator uchun o'z hisoblash usuli mavjud, masalan, rentabellikni aniqlash uchun korxona faoliyatining rentabellik formulasi qo'llaniladi.
"Daromadlilik" atamasi nemis ildizlariga ega va "rentabellik" degan ma'noni anglatadi. Daromadlilikni baholash yordamida korxonada pul mablag'laridan foydalanish samaradorligi to'g'risida xulosa chiqarish mumkin. Lekin ishlab chiqarish rentabelligini qanday hisoblash mumkin?
Ushbu ko'rsatkich ishlab chiqaruvchining o'z xarajatlarining bir qismiga tushgan daromadini belgilaydi. Masalan, agar rentabellik 20% bo'lsa, korxona har bir rubl uchun 20 rubl daromad olgan bo'lib , mahsulotni ishlab chiqarish yoki xizmat ko'rsatishga sarflangan. Barqarorlik past bo'lsa, korxona bir an'anaviy ishlab chiqarish birligidan tushadi. Ushbu tezislar korxona faoliyatining rentabellik formulasini tasdiqlaydi.
Sotish ko'rsatkichlarining ko'rsatkichlari rentabellik ko'rsatkichlari deb ataladi. Aslida korxonada boshqaruvning samaradorligi va sifatini aniqlash, korxona faoliyatining rentabelligini hisoblash mumkin.. Agar korxona resurslari oqilona ishlatilmasa, rentabellik pasayadi. Xom ashyo va boshqa qadriyatlarni samarali va tejamli ishlatish bilan u o'sadi.
Ishlab chiqarishning rentabellik formulasi sizga bunday faoliyat bilan shug'ullanish foydali bo'ladimi yoki ishlab chiqarishni boshqa kanalga yo'naltirish kerakmi, degan qarorga keladigan daromad darajasini bilishga yordam beradi. Boshqacha aytganda, matematika yordamida, muayyan turdagi faoliyatni o'tkazish maqsadga muvofiqligi yoki kamchiliklarini oqlash mumkin.
Natijani qiziqish shaklida ko'rsatadigan korxona faoliyatining rentabelligi quyidagicha:
R _osn. = ((Operatsion faoliyatdan olinadigan foyda) / ( Ishlab chiqarish qiymati + Umumiy ishlab chiqarish xarajatlari + Ma'muriy xarajatlar)) * 100%
Qaerda:

• 
  Asosiy faoliyatdan olinadigan foyda = (Korxonaning asosiy faoliyat turi bo'yicha daromadlari) - (Ishlab chiqarish qiymati + Umumiy ishlab chiqarish xarajatlari + Ma'muriy xarajatlar).
  
• 
  Ishlab chiqarishning boshlang'ich qiymati - bu faoliyatni amalga oshirishning bevosita xarajatlari (ishlab chiqarish jarayonida bevosita ishtirok etadigan ishchilar uchun oylik va ish haqi, xom ashyo sotib olish va etkazib berish, ishlab chiqarishda ishlatiladigan materiallar va boshqalar.).
  
• 
  Umumiy ishlab chiqarish xarajatlari - ishlab chiqarish jarayoni bilan bevosita bog'liq bo'lmagan, biznes jarayonlarga xizmat ko'rsatadigan (kotiblar, texnik xodimlar, tozalikchilar, xavfsizlik xizmatchilari va boshqalar) elektr, kommunal, qog'oz, tozalash xizmatlari, xodimlarning ish haqi; To'g'ridan-to'g'ri bog'liq bo'lmagan boshqa xarajatlar.
  
• 
  Ma'muriy xarajatlar - ma'muriy va ma'muriy xodimlarni qo'llab-quvvatlash, yig'ilishlar va uchrashuvlar o'tkazish, yuqori natijalarga erishish uchun xodimlarni rag'batlantirish, sport tadbirlari va boshqa tadbirlarni o'tkazish, direktorlar uchun turli konferensiyalarga boradigan xarajatlar, shuningdek ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish uchun korxonaning boshqa xarajatlari.
  
• 
  Koeffitsientni ko'rish uchun, Korxonaning asosiy faoliyati rentabelligi formulasi 100 foizga ko'paytirilmay hisoblab chiqiladi.
  
• 
  Asos sifatida bu hisob-kitob boshqa turdagi rentabelliklarga mos keladi, faqat ba'zi o'zgarishlarga bog'liq. Masalan, ishlab chiqarish rentabelligi uchun formula quyidagilar:
  
• 
  R. = ((tovarlarni sotishdan olinadigan foyda) / (tovarlarni ishlab chiqarish xarajatlari + tovar ishlab chiqarish uchun umumiy ishlab chiqarish xarajatlari + tovar ishlab chiqarish uchun ma'muriy xarajatlar)) * 100%.
  

QANDAY DARAJADAGI RENTABELLIK ODATIY HISOBLANADI?

• 
  Birinchi qadam, rentabellik indeksining asosiy qiymatlarini ko'rib chiqishdan iborat. Yuqorida keltirilgan hisob-kitoblarni bajarish uchun asosiy biznesning rentabelligi juda ko'p turli ma'nolarga ega bo'lishi mumkin. Agar koeffitsient noldan past bo'lsa, u kompaniyaning mahsulot yoki xizmatlarni ishlab chiqarishga sarflagan mablag'idan ko'proq pul sarflashini ko'rsatadi.
  
• 
  0 koeffitsienti buzilgan nuqtani bildiradi . Bu degani korxona foyda olishni emas, balki uning faoliyatidan moliyaviy yo'qotishlarni keltirib chiqarmaydi.
  
• 
  Agar rentabellik 0dan yuqori bo'lsa, korxona o'z-o'zidan foyda ko'radi.
  
• 
  Shuni e'tiborga olish kerakki, biznesning turli sohalarida faoliyatning maqbul rentabelligi mavjud, bu haqda gapiradigan hisoblash formulasi. Faoliyatining turli sohalarida ishlab chiqaruvchining yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xavflarni qoplash uchun zarur bo'lgan sohalar mavjud.
  

Rossiya istisno emas. Turli faoliyat bilan shug'ullanadigan korxonalarda rentabellik ko'rsatkichlari tubdan farq qilishi mumkin. Biroq, har doim ham past rentabellikga ega korxona kam muvaffaqiyatli bo'ladi. Buning bir qator sabablari mavjud bo'lib, kapitalning aylanishi va iqtisodiyotning turli sohalarida faoliyat ko'rsatadigan korxonalarning boshqa funktsiyalari bilan bog'liqdir.

`

23-variant.