Mаvzu: Plan, karta profil tushunchasi. Masshtab

5.2-rasm.Yer ellipsoidini trapetsiyalarga bo’linichi


Har bir meridianal zonaning yahlit tasvirini hosil etish uchun Yer ellipsoidi ko’ndalang silindr ichiga joylashtiriladi va har bir zonaning meridian va parallel chiziqlari silindrning ichki yuziga proyeksiyalanadi. Bunda burchaklarning o’zgarmasligi shart qilib qo’yiladi. Shuning uchun Gauss proyeksiyasida tuzilgan kartalarda tasvirlangan burchaklar qiymatiga teng bo’ladi. har bir zona proyeksilangan silindrni ma’lum yasovchi bo’yicha kesib tekislikka yoyganda har bir zonaning o’q meridiani va ekvator bo’lagida masshtab o’zgarmaydi, lekin o’q meridian va ekvatordan uzoqlashgan sayin o’zgara boradi. Zonani chegaralovchi meridianlarda masshtab juda o’zgaradi. Masalan, Gauss proyeksiyasida tuzilgan 1:500000 masshtabli kartaning o’q meridianga to’g’ri kelgan varag’ida bosh masshtab 1 sm da 500 m ga, eng chetki meridianlarga to’g’ri kelgan varaqlarida esa xususiy masshtab 1 sm da 499,5 m ga teng bo’ladi, ya’ni 0,5 m farq qiladi. Lekin bu farq (xato) karta tuzishda va o’lchash ishlarida yo’l qo’yiladigan xatodan kichik bo’lganligidan e’tiborga olinmaydi. Shuning uchun topografik kartalarning hamma qismida masshtab bir xil bo’ladi. Bundan tashqari, topografik kartalar Gaussning teng burchakli ko’ndalang silindrik proyeksiyasida tuzilganligi tufayli bu kartalardan foydalanib nuqtaning ham geografik, ham to’g’ri burchakli koordinata-larini aniqlash va bir xil masshtabli topografik kartadan foydalanib, boshqa masshtabli topografik kartalarni tuzish mumkin.