Mavzu: Payvand ustunlar xaqida mahlumotlar (4 soat) Reja

---

Mavzu: Payvand ustunlar xaqida mahlumotlar 

(4 soat) 

Reja: 

4.1. Ustunlar xaqida tushunchalar,  ularning tasnifi va talablari.  

4.2. Kesim turlari. 

 

4.1. Ustunlar xaqida tushunchalar,  ularning tasnifi va talablari. 

Ustun deb, baland vertikal asoslarga aytiladi. Ular katta prolyotdagi qavatlararo 

yoki tom yopmalarini, bino sinchlarini (karkaslarini), estakada va ish maydonlarini, 

quvur tizimlarini va hokazolarni asosi sifatida qo‘llaniladi.  

 

Bu asoslarga tushadigan og‘irlik nuqtai-nazaridan ular markaziy siqilgan va 

markazdan tashqari siqilgan ustunlarga bo‘linadi. 

 

Markaziy siqilgan ustunlar unga ta’sir etuvchi og‘irlik kuchini ustunning o‘qi 

bo‘ylab tarqatadi va natijada bu kuch ustunning balandligi bo‘yicha ta’sir etadi. 

 

Markazdan  tashqari  siqilgan  ustunlar  esa  og‘irlik  kuchini  ustunning  o‘qi 

bo‘ylabgina emas, balki oraliq masofalarga ham tarqatadi va uni egilishdan saqlaydi. 

 

Ustunga  ta’sir  etuvchi  egilish  holati  shuningdek  konstruksiyaning  qattiq 

to‘qimalaridagi boshqa elementlar ta’siri yoki ko‘ndalang kuch ta’siri ostida ham 

vujudga kelishi mumkin. 

O‘zining maqsadiga qarab ustun uchta asosiy qismdan: yuqori qism, sterjen 

va bazadan iborat.  

Ustun  bazasi  yoki  bashmagi  og‘irlik  kuchini  sterjendan  poydevorga 

(fundamentga) beradi va ustunni poydevorda mustahkam turishini ta’minlaydi. 

Konstruktiv loyihalashtirishga qarab ustunlar butun va ko‘ndalang ulanuvchi 

qisman bo‘lingan ustunlarga ajraladi. 

Siqilgan kolonnalarni ustuvorlikga xisoblash. 

 

Ko`pgina muhandislik inshoatlarini hisoblashda ularniing mustaxkamlik sharti 

bilan  bir  qatorda  ustuvorligini  ham  ta`minlash  kerak.  Buni  kolonnalar  misoloida 

ko`rishimiz  mumkin.    Agar  kolonnaga    siquvchi  kuch  ta`sir  ettirilsa  uning  

---

noustuvorligi  ortadi  va  kuch  qiymati  yanada  oshirilsa  kolonna  o`zining  holatini 

yo`qotishi mumkin. 

 

Ustuvorlikni  noto`g`ri  xisoblash  oqibatida  juda  ko`p  konstruksiyalarning 

yemirilishi sodir bo`lgan. 

 

Xususan,1981  yil  Shvetsariyaning  Menxenshteyn  qishlog`idagi  ko`prikda 

bo`lgan xalokatli hodisa siqilgan kolonnalarni ustuvorlikga puxta hisoblash naqadar 

zarur  va  muhim  ligini  ko`rsatuvchi  saboqdir.  Xalokat  ro`y  bergan  paytda 

ko`ko`prikning  uzunligi  42m  bo`lgan    va  12ta  vogondan  iborat  bo`lgan  odam 

tashuvchi poyezdi o`tgan.  Kema ko`prikdan o`tib bo`lgan, lekin daryoga qulagan. 

6ta vogon uni ham tortib ketgan. Falokat natijasida juda ko`p kishi olamdan o`tgan 

200  kishi  yarador  bo`lgan.  Falokat  fermaning  siqilgan  kolonnalaridan  biri  o`z 

ustuvorligini yo`qotish natijasida sodir bo`lgan. 

 

Markaziy qisilgan ustunlarni loyihalashtirishda og‘irlik kuchini uning barcha 

joylariga  teng  taqsim  ostida  bo‘lishini  hisobga  olish  kerak,  chunonchi  ustunning 

asosiy o‘qlari orasidagi egiluvchanlik bir-biriga teng bo‘lishi zarur: λ

x 

=λ

y