Mавзу: Палеолит даври археологияси Режа

 
Ўрта палеолит-мустье даври археологияси.
Ўрта палеолит-мустье 
даври (мил.авв. 120/100-40/35 минг йиллик) икки босқичдан иборат. Илк 
босқичи - рисс-вюрм (музлик оралиғи - мил. авв.120-80 минг йилликлар) ва 
сўнгги – вюрм музлиги (мил. авв. 80-40/35 минг йилликлар) дан иборат. 
Музлик оралиғи босқичида ер юзининг иқлими иссиқ, табиий шароити жуда 
қулай бўлган. 
Ўзбекистон Республикаси ҳудудидаги Обирахмат, Тешиктош, 
Кўлбулоқ, Омонқўтон, Қўтирбулоқ, Зирабулоқ каби маконлар археологик 
жиҳатдан яхши ўрганилган ёдгорликлар сирасига киради
. 
 
Тешиктош ғор-макони ўрта палеолит даврининг дунёга машҳур 
ёдгорликларидан биридир. Ғор-макон Бойсун тоғининг жанубий ёнбағрида 
денгиз сатҳидан 1500 метр баландликда жойлашган. Ғор-макондан қалинлиги 

---

1,5 метрдан иборат бешта маданий қатлами аниқланган. Макондан 
чақмоқтошли оҳактош ва қисман яшмасимон чақмоқтошдан ясалган қурол 
ишланмасига эга бўлган 2859 дона тош нусхалари топилган.
Тешиктошнинг юқори маданий қатламидан бош чаноқ суяклари 
топилган. Суяк махсус чуқурга дафн қилиниб, атрофига тоғ эчкисининг бир 
жуфт шохи териб қўйилган. Антрополог олим М.М.Герасимов суяк ўрта 
палеолит даврининг илк босқичида яшаган 8-9 ёшдаги неандертал боласига 
тегишли эканлигини аниқлаган. 
Ўзбекистондаги ўрта палеолит даврининг муҳим ёдгорликларидан бири 
Обираҳмат ғор-маконидир. Ғор-макон Тошкент шаҳридан 100 км. шарқда 
Тяншон тоғ тизмасининг жануби-ғарбий қисмида жойлашган. Ғор-макон 10 
метрдан иборат 21 та маданий қатламга эга. Тош қуроллари оҳактошли 
чақмоқтошдан призмасимон усулда ясалган. Қисман леваллуа усулида ясалган 
тош қуроллари ҳам учрайди.
Обирахмат ғор-макондан ҳам мустье ва сўнгги палеолит даврининг илк 
босқичларида яшаган ибтидоий одамнинг бош чаноғи ва тишлари топилган. 
Антрополог олимлар суяклар неандертал ва замонавий одам оралиғидаги 
бўғинни ташкил қилади, деб ҳисоблайди. Обирахматлик ибтидоий одамлар 
ёввойи эчки, тоғ эчкиси (кийик), буғу, қўй ва чўчқа каби ҳайвонларни ов 
қилган. 
Обирахмат ғор-макони чексиз даврлаштириш усулларига кўра қуйи 
қатлами мил. авв. 125 минг йиллик (уран-торий) ва юқори қатлами мил. авв. 
42 минг йиллик (радиокарбон) билан саналаниб, мустье ва сўнгги палеолит 
даврининг илк босқичига оид. 
Зарафшон воҳасида ҳам ўрта палеолит даврига оид Омонқўтон ғор-
макони, Гўрдара, Қўтирбулоқ ва Зирабулоқ каби очиқ жой маконлари 
ўрганилган. Улардан ўрта палеолит даври ибтидоий моддий маданияти ва 
хўжалиги тўғрисида қимматли маълумотлар аниқланган. 
Улардан Омонқўтон ғор-макони ўрта палеолит даврининг муҳим 
ёдгорликларидан саналади. Ғор-макон Самарқанд шаҳридан 45 км. жанубда 

---

Зарафшон тоғ тизмаси ёнбағридаги Омонқўтон қишлоғи яқинида жойлашган 
бўлиб, мустье даврининг ўрта босқичига оид. Топилмалар чақмоқтош, кварц, 
диорит каби тошдан ясалган қуроллар ва ҳайвон суякларидан иборат. Тош 
қуроллари санчқи, пластинкасимон қурол, чопқи, нуклеуслардан иборат. 
Жанубий Тожикистон республикаси тоғ ва тоғ олди водийларидаги 
Оғзикичик, Қорабура ва Оқжар, Қирғизистон республикаси ҳудудаги Тоссор 
ва Георгий дўнглиги каби маконлари ўрта палеолит даврининг муҳим 
ёдгорликлари ҳисобланади. Мазкур ёдгорликлардан тош қуроллари ва ҳайвон 
суяклари топиб ўрганилган. Ушбу ҳудудларнинг ибтидоий одамлари тоғ 
ҳудудларига хос хўжалик юритиб кун кечирган.
Мустье даврининг дастлабки босқичида ер юзининг иқлими иссиқ, 
ибтидоий одамларнинг яшаши учун жуда қулай бўлган. Унинг иккинчи 
босқичида ер шарининг шимолий қисми муз билан қопланиб, иқлим кескин 
совиб кетади. Вюрм музлигининг ноқулай табиий иқлим шароитида яшаш 
учун кураш ибтидоий одамларни уюшишга мажбур этган.