Mavzu: O’zbekistonning iqtisodiy salohiyatidan samarali foydalanish yo’llari

XULOSA VA TAKLIFLAR

Yaqin kelajakda hududlarning barqaror va muvozanatli rivojlanishini ta'minlash hududlarni jadal industrial rivojlantirish, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning raqobatbardoshligini ta'minlash, yuqori texnologiyali mahsulotlarning ulushini oshirish, qiyosiy ustunliklardan yanada samarali foydalanish asosida ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish zarurligiga bog'liq bo'ladi.
Hududlarda "ishlab chiqarish o'sish nuqtalari" ni shakllantirish bu boradagi ustuvor vazifadir. Bu vazifani amalga oshirish, birinchi navbatda, mintaqaning istiqbolli ixtisoslashuvi, texnika va texnologiyalarni joriy etish sohasidagi yuqori salohiyatga asoslangan klasterlarni tashkil etishga asoslanadi, bu esa mintaqaning mahsulotlarini jahon bozoriga chiqishini ta'minlaydi. Qo'shilgan qiymat zanjiri bo'yicha ishlab chiqarishni tashkil etish shaklida aniqlangan o'sish nuqtalari asosida Klaster tuzilmalarini yaratish nafaqat mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirishga, balki sanoatlashtirish ko'lamini kengaytirish uchun sinergetik ta'sir ko'rsatishga ham yo'naltirilgan bo'lishi kerak.
Bunga erishish uchun elektr energetikasining ishlab chiqarish quvvatlarini ko'paytirish, mavjud korxonalarni texnologik modernizatsiya qilish bo'yicha investitsiya loyihalarini amalga oshirish, shuningdek, potentsial zaxiralar va imkoniyatlardan maksimal darajada foydalanishni hisobga olgan holda yangi ishlab chiqarishlarni tashkil etish talab etiladi. Hududlarning sanoat salohiyatini oshirish, shuningdek, transport-logistika va infratuzilma sohalarini jadal rivojlantirishni talab etadi, bu esa hududlarning iqtisodiy o'sishi uchun juda muhimdir. Tranzit transport yo'laklari, jumladan, temir yo'l, Xitoydan G'arbga O'zbekiston orqali tranzit, xususan, Farg'ona vodiysi orqali ham alohida ahamiyat kasb etadi.
Ortda qolgan va kam rivojlangan hududlarning strategik vazifalarini belgilashda mehnat va kadrlar salohiyatini rivojlantirish, ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmadan samarali foydalanish, hududlar va chegara hududlari o'rtasida aglomeratsiya (yirik sanoat markazlarining salohiyati) ta'siri, biznes muhitini rivojlantirish va h.k. ushbu yondashuvga ehtiyoj integratsiyalashgan loyihalar hududlarda yetarli bo'lmagan tashkiliy va institutsional resurslarni talab etishi bilan izohlanadi.
Ortda qolgan, kam rivojlangan va muammoli hududlarga nisbatan mintaqaviy siyosat resurslarni jalb qilish va samarali taqsimlashning o'ziga xos mexanizmlari bilan mustahkamlanishi kerak. Boshqacha aytganda, barcha manbalar va resurslarni, shu jumladan markazlashtirilgan mablag'lar va tashqi qarzlarni jamlash bo'yicha hokimiyat va boshqaruv organlarining harakatlarini tartibga soluvchi tegishli normativ-huquqiy hujjatda mustahkamlangan mablag'larni (masalan, investitsiyalar, grantlar, kreditlar, kreditlar va boshqalar) jalb qilishning samarali mexanizmi shakllantirilishi kerak.
Mahalliy hokimiyat organlari tomonidan investorlar va xususiy biznesga mintaqaning aniq shartlari va uni rivojlantirish strategiyasi bilan bog'liq qo'shimcha imtiyoz va preferensiyalar berish vakolatlaridan foydalanish mexanizmini aniqlashtirish orqali qulay investitsiya muhitini shakllantirish uchun mahalliy hokimiyat organlarining rolini oshirish talab etiladi. Xususan, ishlab chiqilayotgan investitsiya siyosati strategiyasida mintaqaga (shahar, tuman) investitsiyalarni, investorlarni jalb qilish bo'yicha ijro etuvchi hokimiyat organlarining vakolatlari, huquq va majburiyatlari alohida nazarda tutilib, ularga xorijiy investorlarni izlash va potentsial investorlar bilan, shu jumladan, chet elga chiqish bilan mustaqil muzokaralar olib borishning qo'shimcha funktsiyasini qo'yish kerak.
Viloyatning ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmasi, jumladan, erkin iqtisodiy va kichik sanoat zonalari rivojlanishidan kelib chiqqan holda investorlarga beriladigan imtiyoz va preferensiyalarni diversifikatsiya qilish zarur. Hozirgi vaqtda viloyatning mavjud infratuzilmasiga qaramasdan, investorlarga teng bojxona va soliq imtiyozlari beriladi. Shu munosabat bilan qo'shimcha mezonlarni joriy etish orqali imtiyoz va preferensiyalar taqdim etishni optimallashtirish zarur.
Shuningdek, qonun hujjatlarida alohida maqomga ega bo'lgan hududlarda (logistika, turizm, savdo, IT-sanoat, texnoparklar, biznes-inkubatorlar sohasida kichik sanoat zonalari) investorlarga imtiyozlar berishning yagona mezonlari, shuningdek, mintaqaviy klasterlarni shakllantirish va rivojlantirishda ishtirok etayotgan investorlar belgilanishi lozim.
Ushbu yo'nalishlar bo'yicha chora-tadbirlarni izchil amalga oshirish hududlarni iqtisodiy rivojlanishini ta'minlashga yordam beradi, bu mamlakatning jadal iqtisodiy rivojlanishining asosiy shartidir.
Milliy iqtisodiyotning rivojlanishi, chuqur modernizatsiya va zamonaviy diversifikatsiyaning jadallashuvi natijasida real sektorning, davlatning ijtimoiy-iqtisodiy hayotida turli o‘zgarishlar, yangilanishlar sezilarli darajada sodir bo‘lmoqda. Davlat o‘zining moliya tizimida ham byudjet-soliq, investitsiya, baho, pul-kredit va boshqa siyosatlarini iqtisodiy hayot ravnaqi uchun amalga oshirmoqda. Shu jumladan, 2017 - 2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasinining 3-yo‘nalishi iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo‘nalishlari bo‘lib uning asosiy vazifalaridan biri xarajatlarning ijtimoiy yo‘naltirilganini saqlab qolgan holda Davlat byudjetining barcha darajalarida mutanosiblikni ta’minlash, mahalliy byudjetlarning daromad qismini mustahkamlashga qaratilgan byudjetlararo munosabatlarni takomillashtirish, soliq yukini kamaytirish va soliqqa tortish tizimini soddalashtirish siyosatini davom ettirish, soliq ma’muriyatchiligini takomillashtirish va tegishli rag‘batlantiruvchi choralarni kengaytirish hisoblanadi.
Iqtisodiyotning barcha qatlamlari bilan bir qatorda davlat moliyasi va uning barcha bo‘g‘inlari tizimi ham takomillashib rivojlanib bormoqda. Davlat byudjetining profitsit bilan ijro etilayotganligi, g‘aznachilik tizimining yanada mukammallashoyatganligi, davlat maqsadli jamg‘armalarining xarajatlar va daromadlarini mustaqil idora etayotganligi hamda davlat kreditidan samarali foydalanilayotganligi fikrimizning yaqqol dalilidir.
Hozirgi sharoitda byudjеt davlat iqtisodiy siyosatining g’oyat muhim vositasi bo’ladi. Davlat byudjеtidagi taqchillikni eng oz darajaga tushirish bosh vazifa hisoblanadi. Iqtisodiyotni rivojlantirish uchun zarur bo’lgan mablag’larni ajratish va taqchillik o’rtasida eng qulay bo’lgan mutanosiblikni o’rnatish maqsadga muvofiq bo’ladi. Bu zarur bo’lgan mutanosiblik, albatta, istе'mol va iqtisodiyotni qayta qurish xarajatlarinigina qisqartirish evazigagina bo’lishi mutlaqo ziddir, chunki u iqtisodiy va ijtimoiy islohotlarining cho’zilib kеtishiga olib kеladi.
Iqtisodiyotning barcha sohalaridagi jarayonlarning kuchayishi, dunyodagi iqtisodiy globallashuv darajasining ortib borishi bilan moliyaviy qarorlar qabul qilishda so’nggi ma'lumotlarni qabul qilish, yig’ish, qayta ishlash va ularni chuqur tahlil etish muhimahamiyatga egaligidan dalolat bеrmoqda. Shundan xulosa qilish mumkinki, mamlakatdagi mahalliy va umumdavlat moliyasining holatini rеal baholash bilan bir vaqtda, xorijiy mamlakatlarda yuzaga chiqayotgan moliyaviy jarayonlarni o’rganib, ular bilan uyg’unlashgan holda dinamik tarzda amal qilishi, biz yuqorida sanab o’tgan takliflarning hayotiylik darajasini oshiradi.