Mavzu: O'zbekistonda donli ekinlar yetishtrishning mintaqviy xususiyatlari reja: kirish

Jahonning eng rivojlangan davlatlarida iqtisodiyot ayrim sektorlarining YIM 
ishlab chiqarishdagi hissasi (2012-y.)
Mamlakatlar
YIM,%
Sanoat
Qishloq xo`jaligi
Xizmat ko`rsatish 
sohasi
AQSH 
100 
46,8 
10,1 
43,1 
Xitoy 
100 
28,1 
0,8 
71,0 
Yaponiya 
100 
26,9 
5,8 
67,3 
Germaniya 
100 
24,0 
1,4 
74,6 
Fransiya 
100 
18,5 
1,7 
79,8 
Braziliya 
100 
22,1 
1,2 
76,7 

---

9 
Buyuk Britaniya 
100 
21,6 
0,7 
77,7 
Italiya 
100 
25,2 
1,9 
72,9 
Rossiya 
100 
37,0 
4,2 
58,9 
Kanada 
100 
27,1 
1,9 
71,0 
Don xo`jaligi aholini don bilan, chorvachilikni esa ozuqa bilan ta`minlaydi. 
Don ekinlariga bug`doy, javdar, makkajo`xori, suli, arpa, grechka, sholi va dukkakli 
don ekinlari kiradi. 
Bug`doy jahon aholisining deyarli yarmi uchun asosiy oziq manbai bo`lib 
hisoblanadi va don ekinlarining 28 foizini tashkil qiladi. Bug`doy pastroq haroratda 
o`
sa boshlaydi, «
qora
» sovu
qqa birmuncha chidamli, o`sish davri qisqa. 
Qurg`oqchilikka chidamli emas, ammo erta o`sa boshlagani va yetilish davri qisqa 
bo`lgani uchun yoz quruq va issiq bo`ladigan rayonlarda ham yetishtiriladi. 
Bug`doy 70 dan ortiq mamlakatda yetishtiriladi, ammo uning 80 foizi faqat 
to`rtta davlatda yetishtiriladi: Xitoy, AQSH, Kanada, Argentina, Avstraliya, Xindistoi, 
Rossiya. Eng yirik bug`doy ekiladigan mintaqalar AQSH va Kanada dashtlaridadir. 
Makkajo`xori ham don, ham oziq sifatida yetishtiriladi. Ertapishar o`simlik, 
10
—12° 
haroratda o`sa boshlaydi, sovuqqa chidamsiz, sug`orilsa juda yuqori hosil 
beradi. Jahonda yetishtiriladigan donli ekinlarning 25 foizini tashkil qiladi. 
Makkajo`xori yetishtirish bo`yicha AQSH dunyoda birinchi o`rinda turadi. Jahon 
bozoriga yetishtirilgan maxsulotning 10
—
15 foizi chiqariladi. Makkajo`xori eksport 
qiladigan davlatlar AQSH, Kanada, Argentina, Avstraliya, Frantsiya; import qiladigan 
davlatlar G`arbiy yevropa davlatlari, Yaponiya, Rossiya. 
Sholi ham insoniyatning yarmi uchun asosiy oziq manbai bo`lib hisoblanadi 
va jahonda yetishtiriladigan don ekinlarida uning salmog`i 25 foizni tashkil qiladi. 
Suvni ko`p talab qiladi, 12
—15° 
haroratda o`sa boshlaydi, tropik kengliklarda 
ko`proq ekiladi. Shu sababli, sholining 90 foizi Janubiy va Janubi-Sharqiy hamda 
Sharqiy Osiyo davlatlarida yetishtiriladi. Jahonda yetishtiriladigan sholining 38 foizi 

---

10 
Xitoyda, 20 foizi Xindistonda ekiladi. Bundan tashqari, Yaponiya, Indoneziya, 
Bangladesh, Tailand, Filippin davlatlarida ham asosiy don ekini hisoblanadi. 
Javdar hozirgi paytda kamroq ekiladi, u sovuqqa, qurg`oqchilikka chidamli, 
past haroratda o`sa boshlaydi, tez pishadi. Shimoliy o`lkalarda ko`proq ekiladi. 
Suli va arpa erta pishadi. Arpa past haroratda o`
sa boshlaydi, «
qora
» sovu
qqa 
chidamli, tez pishadi. Suli ham past haroratda rivojlana boshlaydi, ammo o`sish 
davri uzoqroq, qurg`oqchilikka chidamsiz. Nordon tuproqlarda ham o`sa beradi. 
Shimoliy o`lkalarda arpa sulidan ko`proq 
ekiladi, chunki «
qora
» sovu
qqa chidamli 
va tezpishar bo`lganligi uchun qisqa yoz sharoitida pishib yetiladi. Arpa shuningdek 
tog`larda ham ko`p ekiladi. 
Tariq birmuncha yuqori haroratda rivojlana boshlaydi, sovuqqa chidamsiz, 
qurg`oqchilikka chidamli. Quruq dasht, mo`l va chala cho`llarda ko`proq ekiladi. 
Grechixaning o`sish davri qisqaroq, (70
—
85 kun), rivojlanish har
orati 8°. 
Shuning uchun kech ekiladi. Asosan o`rmon zonasining janubiy qismida ekiladi. 
Dukkakli don ekinlariga no`xat, mosh, loviya, yasmiq kiradi. 

---

11