Mavzu: O’zbekiston davlat mulkini xususiylashtirishning maqsadi va bosqichlari. Guruh: i-51 Bajardi: Eshmurodov G’ Biriktirilgan ilmiy rahbar: Toshkent-2022 reja kirish
O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta Maxsus Ta’lim Vazirligi
Toshkent Moliya Instituti
Kurs ishi
Mavzu: O’zbekiston davlat mulkini xususiylashtirishning maqsadi va bosqichlari.
Guruh: I-51
Bajardi: Eshmurodov G’
Biriktirilgan ilmiy rahbar:
Toshkent-2022
REJA KIRISH Mulkchilik munosabatlari1.Mulkchilik munosabatlari. Davlat mulkini xususiylashtirish va iqtisodiy mazmuni
2.O‘zbekistonda davlat mulkini xususiylashtirishning maqsadi va bosqichlari.
3.Davlat mulkchilik munosabatlarini tartibga solish siyosati.
4.Davlat mulkini xususiylashtirish va boshqarish samaradorligini oshirish yo‘llari
Davlat mulkini xususiylashtirish zaruriyati.
3. Xususiylshtirish bosqichlari va shakillari
4. Xususiylshtirishni yangi bosqichlari
XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
Kirish
Bozor iqtisodiyotiga oʻtish davrida Oʻzbekiston iqtisodiyoti ham turli mulkchilik (davlat, jamoa, fuqarolar mulki va xususiy mulk)ka va xoʻjalik shakllariga tayanadi. Oʻzbekistondagi koʻp ukladli iqtisodiyot tarkibida davlat sektori, jamoa-kooperativ sektor, individual sektor, xususiy sektor, aralash sektor va xorijiy sektorlar bor. Davlat sektoriga davlat korxonalari, jamoa sektoriga har xil kooperativlar va shirkat xoʻjaliklari, individual sektorga tomorqa xoʻjaligi, yakka tartibda ishlovchilar, yakka dehqon xoʻjaliklari kiradi. Xususiy sektorga ayrim tadbirkorlarga qarashli, yollanma mehnatga asoslangan va oʻz egasiga fonda beruvchi korxonalar karaydi. Aralash sektor davlat-aksiyadorlik, qoʻshma korxonalar, xorijiy sektor chet mamlakatlarga qarashli boʻlib, Oʻzbekistonda faoliyat olib borayotgan korxonalarni oʻz ichiga oladi Mulkchilik tizimiga oid tushuncha va qarashlar tizimining mazmun mohiyatini ochib berish, unga oid nazariy qarashlar va bilimlarni o‘rganib tizimlashtirish asosida tegishli xulosalar shakllantirish hamda ularning negizida amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘lish kurs ishi mavzusini o‘rganishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Hozirgi kunda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish hamda mulkchilik tizimida davlat aralashuvining kamayib borishi iqtisodiyotimiz barqarorlashuvida juda katta ahamiyatga ega. Prezidentimiz Mirziyoyev Sh. M. iqtisodiyot sohasida oldimizda turgan vazifalar haqida gapirganda “Avvalo keng qamrovli iqtisodiy islohotlar negizida iqtisodiyotda davlat ishtirokini kamaytirish, xususiy sektorni jadal rivojlantirish orqali yangi ish o’rinlarini ko’paytirish, ochiq iqtisodiyot, sog’lom raqobat, ishbilarmonlik va investitsiya muhitini tubdan yaxshilash uchun zarur sharoit yaratish” 1 ni alohida ta’kidlab o’tganlar. Bozor iqtisdiyotidan ko’p ukladli iqtisodiyotga o’tishdagi jaryonlarda xususiy sektorning o’rni naqadar muhim ekanligi ko’pchilikka ayon. Bu yo’lda qiyinchiliklar bo’lishini ham hammamiz bilamiz. Ammo ko’p ukladli iqtisodiyot ham vaqtinchalik emas, iqtisodiyotda uzluksiz ishtirok etishi uningo’ziga xos belgilaridan bir hisoblanadi. Bugungi kunda davlatimiz iqtisodiyot sohasida xususiy mulk huquqi va kafolatlarini ishonchli himoya qilishni ta’minlash, xususiy tadbirkorlik va kichik biznes rivoji yo’lidagi barcha to’siq cheklovlarni bartaraf etish, unga to’liq erkinlik berish, “Agar xalq boy bo’lsa, davlat ham boy va kuchli bo’ladi” degan ta’moyilga e’tiborini qaratgan. Albatta, davlat mulkini xususiylashtirishni yanada kengaytirish va uning tartib-taomillarini soddalashtirish iqtisodiyotimizni bardavom qilishga xizmat qilishi shubhasiz. Kurs ishining maqsadi. O’zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish xususiyatlarining nazariy asoslarini o’rganib, xususiylashtirish haqida kerakli ko’nikma hosil qilish hamda bulardan foydalanib amaliyotda tatbiq etish va takomillashtirishdan iborat. Kurs ishining vazifalari: - O’zbekistonda mulkchilik tizimini rivojlanishining fundamental asoslarini o’rganish; - O’zbekistonda mulkchilik tizimining faoliyat mexanizmini belgilovchi me’yoriy-huquqiy bazasini yoritib berish; - O’zbekistonda mulkchilik tizimini shakllanishining bosqichlari va xususiyatlarini tahlil qilish; - Mulkchilik shaklini o’zgartirish- ko’p ukladli tizimni yaratishning asosi ekanligini anglash; - Xususiylashtirilgan korxonalarni qo’llab-quvvatlash iqtisodiy taraqqiyotimizni muhim omili ekanligini ko’rsatib berish. 1 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi 28.12.2018. 4 I-BOB.O’zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish xususiyatlarining nazariy asoslari. 1.1 . O’zbekistonda mulkchilik tizimini rivojlanishining fundamental asoslari. Har qanday jamiyatda mulkchilik iqtisodiy tizimning negizi hisoblanadi. Mulkiy munosabatlarga asoslanmagan iqtisodiyot bo’lmaydi. Shu sababli ham mulkning mavjud yoki mavjud emasligiga qarab insonning jamiyatda ijtimoiy maqomi paydo bo’ladi. Birinchi prezidentimiz Islom Karimovning O’zbekiston iqtisodiyotining negizini mustahkamlashda ,,Mulkchilik masalasini hal qilish bozorni vujudga keltirishga qaratilgan butun tadbirlar tiziming tamal toshi bo’lib xizmat qiladi’’ degan da’vati bugungi kunda o’z tasdig’ini topdi. Shu o’rinda, mulk ob’yekti va mulk sub’yekti kabi tushunchalar paydo bo’ladi. Mulk ob’yekti tabiatdagi narsalar, turli xil moddiy buyumlar va aqliy qobiliyat hisoblanadi. Mulk sub’yektini esa mulk ob’yektlariga egalik qiluvchi shaxs yoki jamoa guruhlari tashkil qiladi. Mulk ob’yektini o’zlashtirishda sub’yektlar o’rtasidagi iqtisodiy tizim mulkchilik munosabatlarini keltirib chiqaradi. Mulkchilik munosabatlarining iqtisodiy mazmunini mulkka egalik qilish, foydalanish va tasarruf etish belgilaydi va jamiyatdagi huquqiy, iqtisodiy munosabatlar mazmunini o’zida ifodalaydi. Mulkchilik shu sababli bir vaqtning o’zida ham huquqiy, ham iqtisodiy ham doimiy kategoriya hisoblanadi. Egalik qilish – mulkdor qo’lida mulk huquqining saqlanib turishi hisoblanadi. Bunda mulkdan kelgan foyda ikki qismga bo’linadi. Daromadning bir qismini mulkdor ijara haqi ko’rinishida oladi, qolgan qismini ijarachi o’z ehtiyojlarida foydalanadi. Masalan, mulkdor uyni ijarachiga beradi va ijara haqi oladi qolganini ijarachi o’zlashtiradi. Qisqa qilib aytganda, qisman cheklangan o’zlashtirish deyishimiz ham mumkin. Foydalanish - mulk bo‘lgan boylikni iqtisodiy faoliyatda qo‘llab, xo‘jalik jarayoniga kiritib, undan natija olishdir. Bunda mulkdan biror maqsad yo’lida , daromad topish yoki shaxsiy ehtiyojlarni qondirishda foydalanish yuzaga keladi. Foydalanishning egalik qilishdan farqi shundaki, mulkdan kelgan naf ikki qismga bo’linmaydi ya’ni foyda butunligicha mulk egasi tomonidan o’zlashtiriladi. Tasarruf etish – bu mulk taqdirini mustaqil o’zi istagan tarzda hal etishi demakdir. Ya’nikim, mulkni sotib yuborish, davlat tasarrufiga o’tkazish, sovg’a qilish yoki meros qoldirishi o’z ixtiyorida bo’ladi. Mulkchilik tizimi — jamiyatda o‘rnatilgan mulkchilik shakllariga mos instrumental (Fuqarolik huquqlari ob’yekti ma‘nosida), institutsional va funksional tuzilmalarni va ular bilan bog‘liq ijtimoiy-iqtisodiy-informatsion-huquqiy munosabatlar mexanizmini birlashtiruvchi yaxlit tizimli majmua. Uning faoliyati mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish bo‘yicha davlat siyosati kontekstida Mulkiy huquq sub’yektlari tomonidan harakatga keltiriladi. Bunda davlatning 5 siyosati mulkchilik tizimining samaradorligiga qulay mulkchilik munosabatlari muhitini yaratish asosida erishilishiga qaratiladi. Shunday qilib, mamlakatda barqaror iqtisodiy o‘sish va xalq farovonligi faqat samarali mulkchilik tizimi shart-sharoitlarida erishiladi.
Jamiyatdagi xilma-xil iqtisodiy munosabatlar mulkka bo`lgan munosabatlardan kelib chiqadi. Respublikamizda keng ko‘lmda amalga oshirilayotgan islohatlar samarasi, xususiy mulkka berilayotgan e‘tibor
Yurtboshimizning ma‘ruzalarida o‘z tasdigini topdi: ―Davlat aktivlarini xususiylashtirish, avvalo, chet ellik investorlarga sotish vazifalari qo‘yildi va buning uchun tegishli sharoitlar yaratildi. Masalan, 506 ta mulk kompleksi tanlov asosida, investitsiya kiritish sharti bilan «nol» qiymatida yangi mulkdorlarga sotildi. Bu borada ana shu investorlar qariyb 1 trillion so‘m va 40 million AQSh dollari miqdorida investitsiya kiritish, shuningdek, 22 mingga yaqin yangi ish o‘rni yaratish majburiyatini olganini qayd etish lozim.
Xususiylashtirish dasturida ko‘zda tutilgan, foydalanilmayotgan va qurilishi tugallanmagan 353 ta davlat mulki obekti buzilib, buning natijasida 120 gektar hajmidagi er maydoni bo‘shadi. Bu erlarning qariyb 80 gektari ishlab chiqarish korxonalari tashkil etish va xizmatlar ko‘rsatish obektlari qurish uchun tadbirkorlar tasarrufiga berildi.
Davlat mulki shaklidagi yana 319 ta ana shunday obekt inventarizatsiya qilinib, xususiy mulk shakliga o‘tkazish uchun savdoga qo‘yildi va o‘tgan yili ularning 102 tasi yangi mulkdorlarga sotildi. Bundan tashqari, 378 ta aksiyadorlik jamiyatining davlat ulushi baholandi va chet ellik strategik investorlarga sotish uchun ochiq savdoga qo‘yildi‖1.
Mulkchilik tizimi munosablarni tavsiflash iqtisodiy faoliyat kimning manfatini ko‘zlab olib borilayapti?- degan savoga javob beradi. Agarda u shaxsiy manfaatni ko‘zlab olib borilayotgan bo‘lsa, unda xususiy shaxsiy o‘zlashtirish (xususiy mulk) munosabatlar tizimi, agarda o‘zlashtirish jamoa manfaatnni ko‘zlab olib borilsa, unda jamoa mulk to‘g‘risida gapirish mumkin bo‘ladi. Agarda u yoki bu ijtimoiy guruh manfaatlari ustivor hisoblansa, unda biz ijtimoiy o‘zlashtirish shakli bilan to‘qnash kelamiz.
