Mavzu: O’zbek tilida fonetika Bajardi: Abdumalikova s tekshirdi

Mustaqil ish

Mavzu: O’zbek tilida fonetika

Bajardi: Abdumalikova S
Tekshirdi: _________________________

Ushbu mavzuning o`quv maqsadi hindiy tili fonetikasi
haqida umumiy tasavvur kasb etish

Hindiy tili alifbosi bo`g`inli xarakterga ega bo`lib, u “devanagariy” nomi bilan ataladi va 44 harfdan iboratdir. Ular chapdan o`ngga qarab yoziladi.¹

Unli harflar 11ta bo`lib, ular quyidagilardir: A a, Aa aa,š i,¡ ii,£ u,¤ uu, © r#i,E e,Ee ai,Ao o, AO au.

Unli harflar qisqa va cho`ziq bo`lib, ulardan tashqari 2 ta cho`ziq diftong ham mavjud.

Undoshlar 33 ta bular quyidagilar:

k % g ` ;

ka, kha, ga, gha, n*

c ^ j & Ha

ch, cha, ja, jha, n#

t q d / ,

ta, tha, da, dha,na

$ # @ ! n

Ta,Tha, Da, Dha, na

p f b . m

pa, pha, ba, bha, ma

y r l v

ya, ra, la, va

x z s h

sh, Sha, sa, ha

Hindiy va boshqa hind-oriy tillarda qo`llanadigan alifbolarning eng muhim xususiyati har bir undoshdan so`ng unli tovushning kelishi lozim bo`lib, yuqoridagi undoshlar har birining ketidan qisqa “a” kelishi nazarda tutiladi. Shuning uchun ular transkripsiyada berilgandek ayrim tovush kabi talaffuz etilmasdan qisqa “a” bilan birga talaffuz qilinadi.

Unlilar esa faqat mustaqil ochiq bo`g`inni ifodalay oladi. Ularning undoshlardan so`ng kelishi uchun maxsus “matra”li birikmalar ishlatiladi. Matralar quyidagi tarzda ka kaa, gI gi, jI jii, ko ko, mO mao, su su, ne ne, p® pai, d(© d#ri. yoziladi.

Jumladan: Aa, š, ¡, £, ¤, E, ©, E, E,e Ao, AO harflari undoshdan keyin kelganda mos ravishda undoshlar yonida a, i, I, yoki undoshlar tagida U , u , yoki undoshlar ustida eeúo, O shaklida yoziladi.

Ular aniq misollarda quyidagicha bo`ladi: Misol tariqasida k undoshi yordamida matralarning yozilishi quyidagicha bo`ladi: k, ka, ik, kI, ku, k,U k(©, ke, keww, ko, kO.

Qisqa “a” harfsiz kelgan sof undoshni ko`rsatish uchun uning tagiga maxsus `viram` ya`ni “to`xtash” belgisi qo`yiladi. Masalan: k( – k, t( – t, p( – p, h( – h, j( – j va hokazo.

r ra undoshining `£ u ` va cho`ziq `¤ uu ` bilan birikuvi qoidadan istisno tariqasida quyidagicha yoziladi. Masalan: r + £ = ä ru; r + ¤ = å ruu.

Hindiy tili alifbosining yana bir muhim tomoni shuki, burunlashgan undoshlarni belgilash uchun harflar ustida anusvara, burunlashgan unlilarni ifodalash uchun esa anunasika \ belgisi qo`llanadi. Masalan: l@ikya\ laRkiyaan* `qizlar`; ˆa\v chaan*v `soya`, Aa\% aan*kh `ko`z`, dU\ duun* `beraymi` kabi so`zlarda anunasika qo`llaniladi, garchand k``# kanNTha `tomoq`; b``d baNd ``yopiq`; A`g an*ga `tana a`zosi` , ik`tu kin*tu `lekin, biroq`, pu```il``g pun*ling `muzakkar`, k®®`cI kain*cii `qaychi` kabi so`zlarda anusvara belgilari mavjud.

Ba`zi hollarda anusvara anunasikaning o`rniga ishlatiladi. Jumladan, chiziqdan yuqoriga chiqadigan `ii`, `o` va `au` matralaridan so`ng, masalan : cO``kna `caoNknaa` - `qaltiramok, seskanmok` kI` kiinn ` qildilar` (muannasda).