Mavzu: O`tkir Hoshimov hikoyalarining lingvopoetik tahlili

“buti-i-ilka prinimayu-yu-yu”!

 deb baqiradigan!

 (“Quloqqa 

aytiladigan gap” 232-b.)  

6. – 

Konvoy! – Koryagin vahimaga tushib xotinlardek chinqirdi. – 

Konvo-o-

oy! 

(“O`zbek ishi” 120-b).

 

Kuzatgan  bu  gaplarimizda  unli  tovushlarni  oprttirish  natijasida  piching  va 

kesatish kabi denotativ ma’nolar ifodalangan.  

Undosh  tovushlarni  ikkilantirish

.  Undosh  tovushlarni  so`zning  turli 

o`rinlarida  ikkilantirish  ham  stilistik  qimmatga  ega.  So`z  boshidagi  undosh 

tovushning  ikkilantirilishi  personajga  xos  nutqiy  kamchilik  yoki  uning  o`ta 

hayajonlanganligini  ifodalasa,  so`z  oxiridagi  undoshning  birdan  ortiq  takrori  shu 

so`zning cho`ziq talaffuzini bildiradi

21

.  

Undosh  tovushlarni  so`z  o`rtasida  ikkilantirib  talaffuz  qilish    va  yozish 

hodisasi  ma’no  kuchaytirish  bilan  birga  ayrim  holatlarda  satiric  vaziyat  yaratish 

uchun  ham  xizmat  qiladi.  Undoshlarning  o`rnini  almashtirib  talaffuz  qilish 

natijasida  personajning  madaniyat  darajasi  yoki  biror  sheva  vakili  ekanligini 

yaqqol  ko`rsatadi.  So`zlashuv  uslubida  ba’zi  ruscha  so`zlarning  talaffuzi  biroz 

boshqacharoq,  ya’ni  fonetik  o`zgarishga  uchragan  holda  aytiladi.  Chunki  har  bir 

millat  o`zga  til  birliklarini  o`zining  artikulyatsion  bazasiga  moslaydi.  Badiiy 

tasvirda  yozuvchilar  bunga  diqqat,  e’tibor  beradi.  Badiiy  nutq  ta’sirchanligini 

oshiruvchi  fonografik  –  stilistik  vositalardan  tovush  yozuvdir.  Tovush  yozuvi 

vositasida asarda tasvirlanayotgan voqea-hodisalar kitobxon ko`zi oldida jonli qilib 

beriladi.  Bularning  har  ikkalasida  ham  tovush  va  ma’no  birligi  asosida  obraz 

yaratiladi.  Alohida  tovushlar  o`zicha  ma’no  anglatmaydi  va  anglatishi  mumkin 

emas.  Alliteratsiyada  nutq  tovushlari  ma’lum  bir  o`rinda,  ma’lum  bir  holatda 

takrorlanib  kelishi  bilan  ma’noga  ta’sir  etadi.  Tovush  va  ma’no  doimo  dialektik 

                                           

21

 Yaxshiyeva G. O`zbek tilida fonografik uslubiy vositalar. filol. fanlari nomzodi diss... avtoref. – Toshkent. 1996. 

“Fan” 23-b. 

---

birlik hosil qiladi. Bu dialektik birlik nutq jarayonida ayrim so`zlar so`zlovchining 

emotsional holatini berish uchun xizmat qilishida va ayni zamonda tinglovchi ham 

shu hodisani to`liq anglashida ko`rinadi. Masalan:  

Xafa bo`lmaysizku, sizning pocherkingiz