Mavzu: Ota-onalar uchun ijtimoiy-pedagogik so’rovnomalar tuzish Reja: Kirish Asosiy qism

ijtimoiy pedagogik yordam tashkil qilib, bu yordam taʼlimiy,

psixologik va vositachilik koʻrinishlarida namoyon boʻ l a d l

Ijtimoiy-pedagogik yordam

g- Taʼlimiy g Psixologik

- Oʻqitish

- Qullab-quvvatlash

- Tartibga solish

ʻ-Tarbiyaviy

L- Korreksiya

g-1 Vositachilik!

- | Tashkil qilish!

Axborot

berish

2-rasm. Ijtimoiy-pedagogik yordam tizimi Pedagogik yordamning tarknbiga ijtimoiy-pedagogik

faoliyatning ikki yoʻnalishi kiradi: taʼlim olishda va tarbiya

olishda yordam koʻrsatish.

Taʼlim olishda yordam koʻrsatish deganda oilada vujudga

kelayotgan muammolarni bartaraf etish va ota-onalarning

pedagogik madaniyatini shakllantirishga qaratilgan faoliyat

tushuniladi.

Ijtimoiy-pedagogik faoliyat quyidagi masalalar boʻyicha

ota-onalarni \ar tomonlama oʻrganishni koʻzda tutadi:

— ota-onalarning boʻlajak farzandlarini tarbiyalashlari

uchun pedagogik va ijtimoiy-biologik tayyorgarligi;

— bolalarda tengdoshlariga nisbatan adekvat munosabatni

shakllantirishda ota-onaning oʻrni;

— bola tarbiyasida shaxsiy namuna va “ota-ona” ijtimoiy

maqomining ahamiyati;

— oilada turli avlodlarning oʻzaro munosabati;

— oilada bolalarga pedagogik va psixologik taʼsir qilish

usullari, bolalar va kattalar orasida ijobiy munosabatlarning

shakllan ganl igi

Tarbiyada yordaklashish ijtimoiy pedagog tomonidan, avvalo,

ota-onalarga maslahat berish, shuningdek, bola bilan maxsus

tarbiyaviy vaziyatlar yaratish orqali amalga oshiriladi.

Ijtimoiy pedagogik yordamning psixologik yoʻnalishi

ikki komponentdan iborat: ijtimoiy-psixologik kullab-

quvvatlash va korreksiya (toʻgrilash) qilish.

Ijtimoiy-psixologik qullab-quvvatlash oilada qisqa

muddatli inqiroz davrida, oila aʼzolari turli shakldagi stress

qolatlarini boshdan kechirayotganlarida amalga oshiriladi.

Buning uchun ijtimoiy pedagogning qoʻshimcha psixologik

maʼlumoti bulishi kerak. Bundan tashqari, bu ishni psixolog

va psixoterapevtlar ham bajarishlari mumkin. Agar qoʻllab-

quvvatlash kompleks tarzida amalga oshirilsa, u nihoyatda

samarali bulishi mumkin. Ijtimoiy pedagog oiladagi

shaxslararo munosabatlarni, oilada bolaning tutgan oʻrnini,

oilaning jamiyat bilan aloqasini taushl qilish orqali

muammoni oʻrganadi, psixolog esa psixologik testlar va boshqa

metodlar vositasida oila aʼzolarini nizoga olib keluvchi ruhiy

holatlarni aniklaydi, psixiatr esa davolash bilan shugullanadi.

Shaxslararo mul-yusabatlarning pedagogik va psixologik

korreksiyam, asosan, oilada bolaga nisbatan ruhiy zoʻrlik

boʻlganda qoʻllaniladi. Ruhiy zoʻrlik bolaning asab-ruhiy va jismoniy qolatining buzilishiga olib keladi. Yaqin-yaqingacha

bu hodisaga yetarli darajada eʼtibor berilmagan. Bunday zoʻrlikka

bolani qoʻrqitish, uni haqorat qilish, gʻururini poymol

qilish, ishonchini oklamaslik kabilar kiradi.

Ijtimoiy pedagog oiladagi munosabatlarni shunday

korreksiyalashi l ozimki, bunda oilada tartib va intizomni

taʼminlashga qaratilgan barcha choralar “Bola huquqlari

toʻgʻrisidagi Konvensiya" talablariga asoslanishi lozim.

Psixoterapiyadan fark,li oʻlaroq, korreksiya oila ichidagi

nizolarni ochib koʻrsatadi. Uning maqsadi oila aʼzolariga, ular

oʻrtasidagi munosabatlarni uygʻunlashtirishga, muvozanat-

lashtirishga koʻmaklashishdir.

Ijtimoiy pedagogik yordamning vositachilik yoʻnalishi uch

tarkibiy qismdan iborat: tashkil qilishga yordam, tartibga

solishga yordam va axborot berishga yordam.

Tashkil qiliiiga yordam oilaviy dam olishni tashkil qilishga

qaratilgan. Oilaviy dam olish oʻz ichiga xayriya auksionlarini

rejalashtirish va oʻtkazishni, oilaviy bayramlar va tanlovlar

uyushtirishni, uy xoʻjaligini yuritish boʻyicha kurslar tashkil

qilishni oʻz ichiga oladi.

Tartibga solishga yordam berish muayyan oilaning muammosini

\al qilish boʻyicha turli m uassasa va xizm atlarni

faollashtirishdir. Bunday muammolarga kuyidagilar kiradi:

1) bolani tarbiyalash uchun boshqa oilaga topshirish;

2) bolalikka olish;

3) bolani bolalar uyiga joylashtirish.

Maʼlumot berishga yordam oilani ijtimoiy himoya

masalalari boʻyicha maʼlumotlar bilan taʼminlashga qaratilgan

va konsultatsiya shaklida oʻtkaziladi. Malumotlar maishiy,

oilaviy, mehnat, fuqarolik, nafaqa qonunchiligi, bolalar,

ayollar, nogironlar hukukutari, shuningdek, oilaviy nizolarga

tegishli bulishi mum kin. ijtimoiy-pedagogik yordam uzoq

1 ish shakllaridan iborat boʻladi.

Qisqa muddatli ish shakllari ichidan olimlar oʻzaro

munosabatlarning intervent va muammoli modellarini

ajratishgan.

Oila bilan ish yuritishning intervent modeli inqirozli

holatda bevosita yordam koʻrsatishni koʻzda tutadi. Bu inqirozlar

oila hayotidagi oʻzgarishlar yoki tasodifiy noxush holatlarga

bogʻliqboʻlishi mumkin. Inqirozli holatga qaysi muammolar sabab boʻlganidan

qatʼiy nazar, ijtimoiy pedagogning vazifasi bevosita

emotsional yordam koʻrsatish orqali stress holatining taʼsirini

yumshatish va oila kuchlarining inqirozini bartaraf etishga

qaratishdir. Bu holatdagi yordam psixologik, axborot va

vositachilik tavsifga ega bulishi mumkin.

Muammoli model ham qisqa muddatli ish shakliga tegishli

bulib, uning muddati toʻrt oydan oshmaydi. Muammoli model

oiladagi amaliy vazifalarni yechishga qaratilgan boʻlib, model

markazida yordam koʻrsatuvchi ijtimoiy pedagog yordam

koʻrsatilayotgan shaxslardan oʻz qarakatlarini oiladagi

muammolarni yechishga yoʻnaptirishlarini talab qiladi. Bu model

muayyan holatlarda aksariyat muammolarni oila aʼzolarining

oʻzlari xal qilishlariga asoslanadi. Bu yerda ijtimoiy

pedagogning asosiy vazifasi aynan shunday holatlarni yaratish,

muammoli modelning yetakchi metodi esa yordam koʻrsatuvchi

ijtimoiy pedagog va oila oʻrtasida shartnoma tuzishdir.

Shartnomaning asosini oilaning oldida turgan maqsad va

vazifalarini aniklash tashkil qiladi. Ijtimoiy pedagog

maksad va vazifalarning amalga oshishi uchun yetarli boʻlgan

ijtimoiy pedagog va oila

oʻrtasidagi shartnoma biznes yoki nlkoh shartnomasiga oʻxshamaydi.

Bu holatda tomonlar moddiy emas, balki axloqiy majburiyatlarga

ega boʻlishadi va bu rasmiy hujjat bilan tasdiqlanadi.

Shartnoma boʻyicha hamkorlik oilani shartnoma talablarini

ishlab chiqishda va qarorlar qabul qilishda faol ishtirok

etishni taʼminlaydi. Oʻsmirlar va oʻspirinlar bilan ishlashda

sh artnomaning tuzilish i ularning mutaxassis bilan

munosabatlariga jiddiy tuye berishi bilan ijobiy jihatlarga

ega.

Asosan, xorij amaliyotida qoʻllaniladigan uzoq muddatli

ish shakllari ijtimoiy-psixologik yondashuvga asoslanadi va

toʻrt oydan ortiq vaqxni talab qiladi. Ijtimoiy-psixologik

yondashuvning asosiy vazifalari: biror bir vazifani bajarishga

odatlantirish orqali oilaviy tizimni oʻzgartirish hamda oilaga

taʼsir qiluvchi boshqa ijtimoiy tizimlardagi \olatlarni

aniqlashdan iborat.

Ijtimoiy-pedagogik yordam sharoitida patronajning

qoʻllanilishi maqsadga muvofiq. Patronaj ijtimoiy- pedagogik ish shakllaridan bulib, unda ijtimoiy pedagog

tashxis, nazorat va reabilitatsiya maqsadlarida oilagatashrif

buyuradi. Bu esa oila bilan uzoq muddatli aloqalarni ushlab

qolishga zamin yaratadi. Patronaj oilani tabiiy sharoitlarda

kuzatishga imkon beradi. Patronajning oʻtkazilishi bir qancha

tamoyillarga amal qilishni talab qiladi. Bular: yordamni

ixtiyoriy qabul qilish, konfidensiallik va boshqalar. Shuning

uchun \am oilani ijtimoiy pedagog tashrifi toʻgʻrisida

avvaldan xabardor qilish lozim.

Patronajlar tanlangan ish strategiyasiga qarab doimiy va

bir martalik buladi. Doimiy patronajlar, avvalambor, gʻayri

ijtimoiy oilalarga nisbatan qoʻllanilishi lozim. Chunki ularni

doimiy nazorat qilish intizomga chaqiradi va vujudga kelayotgan

inqirozli \olatlarni aniklash imkonini beradi.

Ijtimoiy-pedagogik faoliyatda, patronaj bilan bir

qatorda, oila bilan ish olib borishning muhim shakllaridan

biri konsultativ suhbat oʻtkazishdir. Konsultativ suhbat,

asosan, hayotiy masalalarni hal qilishda qiyinchiliklarga duch

kelayotgan soglom oilalarga moʻljallangan. Yakka tarzdagi

konsultatsion suhbatlar bilan bir qatorda, oila bilan

ishlashning jamoaviy shakllari — treninglar qam oʻtkazilishi

mumkin.

I jtimoiy-pedagogik trening amaliy psixologiyada

jamoaviy psixologik ish olib borishning faol metodlaridan

foydalanishga asoslangan sohasi sifatida taʼriflanadi.

Shuni taʼkidlash joizki, bugungi kunda oʻtkazilayotgan

trening dasturlari ning maqsadlari kengaydi va trening

faqatgina amaliy psixologiya soqasi boʻlibgina qolmay, balki

ijtimoiy pedagogika va taʼlim tizimida ham oʻz oʻrniga ega.

Trening bir qancha individual va jamoaviy ish olib borish

usullarininguygunlashuvi bulib, ota-onalarning psixologik

va pedagogik savodxonligini oshirish muammosini hal

qilishning eng istiqbolli usullaridan biriga aylandi. Soʻngi

oʻn yilliklar davomida bu muammo oʻz global ahamiyatini

yoʻqotmayapti. Ayniqsa, ruhiy va jismoniy nuqsonli farzandi

bor oilalarda bu muammo nihoyatda keskindir.

Jamoaviy usullar ota-onalarga bir-birlari bilan tajriba

almash inish lari, savollar berish va guruhda qoʻllab-

quvvatlanishlari imkonini beradi. Bundan tashqari, axborot

almashinuvida yetakchilik rolini bajarish inson faolligini

oshiradi. Yuqoridagi usullar konsultativ suhbat, trening ommabop hisoblanib, ular ham qisqa muddatli, ham uzoq

muddatli shakllarda qullanilishi mumkin.

Oiladagi ijtimoiy pedagogik faoliyat tizimli yondashuvga

asoslangan taqdirdagina yuqori samarali bulishi mumkin. U

demografiya, sotsiologiya, ijtimoiy psixologiya, pedagogika

(oilaning tarbiyaviy funksiyasi), huquq, iqtisod (oila

byudjeta), etnografiya, tarix, falsafaga oid maʼlumotlarni

oʻrganishni va ulardan foydalanishni koʻzda tutadi.

Shunday qilib, zamonaviy sharoitlarda oila turli bilim

sohalari: ijtimoiy pedagogika, ijtimoiy ish, sogʻliqni

sakrash va boshqalarning markaziy obyektlaridan biriga

aylanmokda. Chunki har bir jamiyatning kelajagi oʻsha

jamiyatdagi oilalardagi muammolarni hal qilishga bogʻliqdir.

Savol va topshiriqlar:

1. Oilaning bugungi kundagi muammolari haqida nimalarni

bilasiz?.

2. Demokratik jamiyatda oilaning vazifalari nimalardan

iborat?

3. Oila maqomi tushunchasi va uning darajalarini aytib

bering?

4. Ijtimoiy pedagogning asotsial oila bilan olib

boradigan faoliyatini tavsiflang.

5. Oilaga pedagogik yordam koʻrsatishning asosiy shakllariga

qaysilar kiradi?

Adabiyotlar:

1. Abdurauf Fitrat. Oila yoki uni boshqarish tartiblari. —

T: Maʼnaviyat, 2000.

2. Munavvarov A. Q. Oila pedagogikasi. — T.: Oʻqituvchi; 1996.

3. Musurmonova O. Maʼnaviy kddriyatlar va yoshlar tarbiyasi. —

T.: Oʻqituvchi, 1996.

4. Musurmonova O. Oila maʼnaviyati. Milliy gʻurur. T.:

Oʻqituvchi, 1999.

5. Hasanboyeva O. va boshqalar. Oila pedagogikasi. — T

Aloqachi, 2006.

6. Saidnozarova F. Oʻzbek oilasi: ijtimoiy va maʼnaviy

qadriyatlar. — T.: Yurist-media markazi, 2007.

Конец формы