|
1. Kichik yoshdagi bolalarga mos harakatli o‘yinlarni tanlash.
3 yashar bolalarning bilim doirasi tor bo‘ladi, dikkati doyimo chalgib turadi. SHuning uchun bolalarga oddiy va ular oson to‘shinadigan o‘yinlarni o‘rgatish kerak. Bunday o‘yinlarda qush va xayvonlar yoki ularning rasmlari, o‘yinchoqlar, ertaklardan foydalanilsa yaxshi bo‘ladi. Bu o‘yinlar albatta mazmunli va ibratli bo‘lishi shart.
Shu yoshdagi bolalarni o‘yinlarga o‘rgatishda mashqlar katta axamiyatga ega bo‘ladi. Bunday o‘yinlarda mazmun bo‘lmaydi, ularga oddiy topshiriqlar masalan: bayroqni olib kelish, qo‘ng‘iroqchani jiringlatish, koptokka etib olish kabi topshiriqlar beriladi. Harakatlar esa (yurish.yugurish va boshqalar) bolalarga tanish xamda qiynalmasdan bajaradigan bo‘lishi lozim.
Ko‘pchilik harakatli o‘yinlar mazmunini kengaytirish va shartli vazifalar qo‘yish lozim. Bu yoshda harakatlarni rivojlantirish uchun qo‘yiladigan o‘yin shartlari bilan bolalarning idrok etishida fikr bo‘ladi. Asta-sekin bolalarning vazifani bajarishga munosabati o‘zgaradi Masalan 3 yoshga qadam qo‘ygan bolalar o‘yinda ko‘pincha ma’suliyat sezmagan bo‘lsalar (masalan, bo‘ri bitta quyonni tutadi, uni tutib olganidan keyin u bilan birga yugurib, o‘ynab ketadi, boshqa quyonlarga esa e’tibor bermaydi), endi bolalar o‘zlariga yuklatilgan vazifani tushunadigan bo‘ladilar (endi bo‘ri quyonni tutib olgandan keyin uni to‘xtatadi, uyiga olib keladi, egundan keyin boshqa quyonlarni tuta boshlaydi). O‘yinda ko‘pincha tarbiyachi boshlovchi bo‘ladi.
O‘yindagi harakatlarning mazmuni tushunarli va qiziqarli bo‘lishi juda muxim. Bu ularning faoliyatini oshiradi, harakatlarga xis-xayajon va jo‘shqinlik bag‘ishlaydi.
To‘rt yoshga qadam qo‘ygan bolalar bilan o‘tkaziladigan o‘yinlarda harakatlarni ancha murakkablashtirish (kubiklar ustiga chiqish, ustida cho‘qqayib o‘tirish, undan tushish, stul tagiga emaklab kirish va xokazo) xamda xar xil harakatlarni bir-biriga qo‘shib qilish kerak bo‘ladi (koptokni tutish uchun irgishlab sakrash va xokazolar). Bunday murakab harakatli o‘yinlarda ishtirok etgan bolalar bir-birlaridan o‘zishga harakat qiladilar.
Bu xildagi harakatli o‘yinlar xamisha xam birgalikda o‘ynaydigan o‘yinlar xisoblanmaydi. Bu o‘yin- mashqlarda ayniqsa ko‘proq namoyon bo‘ladi. Ko‘pchilik bo‘lib ashula aytib o‘ynaladigan o‘yinlar va qofiyali so‘zlar jo‘rligida o‘ynaladigan o‘yinlar keng qo‘llanadi. Bunday o‘yinlarda bolalarni xamjixatlikka va harakatlarni birgalashib bajarishga erisha borish mumkin.
. O‘rta va katta yoshdagi bolalarga mos harakatli o‘yinlarni tanlash.
11-14 yoshdagi o‘quvchilar uchun darsga kiritiladigan harakatli o‘yinlar jismoniy tarbiyaning boshqa vositalari o‘rnini bosa boshlaydi.
O‘qituvchi harakatli o‘yinlarni o‘tkazganda V-V1I sinf o‘quvchilari organizmning ular yoshiga mos ravishda rivojlanishi kerakligini unutmaslik kerak.SHuning uchun darsda o‘yinlar tashkil qilish, o‘tkazish va mashg‘ulotlar vaqtida o‘yin materiallarini bolalarga asta-sekin to‘liq berish zarur. O‘yin paytida bolalarning juda keskin harakat qilmasligiga qarab turish xar bir bolaning o‘ziga yarasha munosabatda bo‘lishi muhum ahamiyatga ega.
O‘quvchilarga o‘rgatiladigan harakatli o‘yinlar tashkiliy to‘zilishi harakatlarning mazmuni jixatdan birmuncha murakkab bo‘ladi. Sport elementlarini o‘z ichiga olgan o‘yinlarga shuningdek sport o‘yinlariga ko‘proq o‘rin beriladi.
V-VII sinflarda harakatli o‘yinlarni darsning ikkinchi va uchunchi qismlarida o‘tkazgan ma’qo‘l. Darsning asosiy qismida birorta murakkab sport o‘yinini o‘rtanishga zamin tayyorlash uchun ba’zi bir o‘yinlarni kiritish mumkin bundan maqsad o‘quvchilarni sport o‘yinlariga tayyorlashdir.
Ma’lumki VIII-IX sinf o‘quvchilari ijtimoiy va ishlab chiqarishga oid ishlar bilan shug‘ullanadilar.Bu xol ulardan harakatli o‘yinlar uchun ajratilgan vaqtni tejab sarflashni talab etadi ular ko‘proq sport bilan shug‘ullanadilar.
3. O‘quvchilarni yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda harakatli o‘yinlarni o‘tkazish va tahlil qilish.
Harakatli o‘yilarni o‘tkazishda o‘quvchilarni yosh xususiyatlarini hisobga olishda eng avvalo o‘quvchilarni yoshiga, jinsiga va fiziologik xususiyatlarini e’tiborga olishni taqozo etadi. Bundan tashqari o‘yinlarni qay holatda, qaerda, o‘tkazilishi muhim ahamiyatga egadir. Harakatli o‘yinlar o‘z vazifasiga ko‘ra bilim beruvchi, sog‘lomlashtiruvchi, davolovchi hamda hordiq chiqaruvchi bo‘limlarga bo‘linadi. Milliy o‘yinlardan foydalanish jarayonida boshlang‘ich maktab o‘quvchilarining quyidagi o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olish kerak:
Bola odamlarning foliyati, ularning predmetlarga munosabati va o‘zaro muomalasiga, munosabatiga qiziqadi.
Bolalar xalq o‘yinlarida atrofdagi voqe’likning eng tashqi ifodali jo‘shqin his-tuyg‘uli jihatlarini aks ettiradilar.
Milliy o‘yinlarda bola kattalar bilan bir xil sharoitda, yagona zaminda yashayotganini his etgan holda o‘z istagini amaliyotga tadbiq qiladi.
Kattalarning hayoti va faoliyatiga kirish bolaning tasavvuri timsollari tariqasida namoyon bo‘lsa ham, umuman uning chinakam shaxsiy hayotida o‘chmas iz qoldiradi.
Shu bobni xulosa qilib aytish mumkinki, milliy xalq o‘yinlaridan foydalanishda, ularni qo‘llashda shuni hisobga olish kerakki, bu yoshdagi bolalar aniqlikni talab etadigan mayda harakatlarga qaraganda keng, kuchli harakatlarga ancha moyil bo‘ladilar. Buni bolalar yosh davrlarini ishlab chiqqan buyuk pedagog YA.N.Komenskiy ham o‘z vaqtida ta’kidlagan edi.
Umuman bu yoshda bolalar juda ham harakatchanligi bilan ajralib turadi. Harakatchanlik esa maxsus, oqilona tashkil etilishni, harakatga soluvchi yurish-turish shakllarining to‘g‘riligini talab etadi.
Bolalarning bu yoshida tormozlanish va qo‘zg‘alish jarayonlarini muvozanatligini yuzaga keltirishda kattalar talabining tizimliligi va o‘zini tuta bilishga odatlantirish katta rol o‘ynaydi.
Milliy o‘zbek o‘yinlarini yoshlar, ayniqsa maktab o‘quvchilari sevib, maroq bilan o‘ynamoqdalar. Bunday o‘yinlar jismoniy tarbiya darslaridagina emas, balki hovlilar va bog‘, parklarda dam olish soatlarida o‘ynaladi. Muhim sifatlarni rivojlantirishga mo‘ljallangan umumiy rivojlantiruvchi va maxsus mashqlarga doir bayon qilingan material, ko‘proq o‘yin tarzida beriladi, lekin mashqlarni tushuntirish va faol dam olish uchun, qisqacha pauzalar bo‘lgan kichik dozada uzluksiz bajariladi. O‘yin mashqlaridan keyin bo‘shashtiradigan, ohista yuriladigan mashqlarni yoki diqqat-e’tiborini o‘stiradigan mashqlarni berish lozim.
4. Har xil sinf o‘quvchilari bilan o‘tkaziladigan o‘yinlarning o‘ziga xos metodikasi.
Har xil maktab yoshidagi bolalar bilan harakatli o‘yinlarni tashkil qilish va o‘tkazish turli-tuman tusga ega bo‘ladi. Harakatli o‘yinlar o‘tkazish metodikasi bolalarning ruhiy va fiziologik xususiyatlariga, ularning umumiy rivoji va tayyorgarligiga bevosita bog‘liq. Bolalar bilan ishlash amaliyoti harakatli o‘yinlar o‘tkazish metodikasi to‘rtta asosiy yosh guruhiga mos ravishda ko‘rib chiqilishi va har birining yosh xususiyatlariga ko‘ra barcha bolalarning o‘yinga qiziqishiga nisbatan o‘zaro yaqinligini ko‘rsatadi. Bu guruhlar quyidagilarni tashkil etadi: 1-2-sinf o‘quvchilari: 7-9 yoshli bolalar; 3-4-sinf o‘quvchilari: 9-11 yoshli bolalar; 5-9-sinf o‘quvchilari: 12-15 yoshli o‘smirlar va AL va KHK o‘quvchilari: 16-18 yoshdagi yoshlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
