Мавзу: Қон кетиш ва қон йўҚотиш

Ўткир қон йўқотиш клиникаси
Ўткир қон йўқотиш белгилари қон кетиш тезлиги ва йўқотилган қон кетиши қанча кучли бўлса, ўткир қон йўқотиш клиникаси шунча оғир кечади. Қон ҳажмининг 1/3 қисмини тез йўқотилиши ҳаёт учун хавф солади; умумий қон ҳажмининг ярмини йўқотиш эа ўлимга олиб келади. 65 кг. оғирликда қон ҳажми беш литрни ташкил қилади. Шундай қилиб 1,5-1,7 литр қон йўқотиш хавфли, 2,5 литр эса ўлимга олиб келади. Лекин клиникада қон йўқотишга индивидуал сезувчанлик билан боғлик оғишлар ҳам бўлган. Ёш болалар ва қарилар қон йўқотишни ёмон ўткзадилар. Аёллар жинси қон йўқотишга чидамли. Қоннинг тез оқиб кетиши, узоқ қон кетишда мослашувчи механизмлар ишга тушишга улгурмайди. Сурункали қон кетишда мослаштирувчи механизмлар қонкетишни мовофиқлаштиради. Организмнинг умумий ечилади ва жароҳатланганни транспортировка қилиш мақсадида жгут қайта қўйилади.
Қуролли кучлар шахсий таркиби жгут қўйиш қоидасини билиши ва жгут қўйиш қоидасини бажара олиши керак. У йирик артериялар шикастланганда қўйилади.
Жгут қўйиш қоидаси. Терини эзмаслик ва некрозни чақирмаслик учун уни бинтдан қилинган ёки бошқа бир матодан (сочиқ, йиртилган кўйлак ва б.) оралик билан ҳимоя қилиналди. Жгут тўғри кийимга, уни бурмаларини туғирлаб қўйиш мумкин. Жгут елканинг 1,3 қисмини ўртасига. Болдирнинг юқори қисмига билак ва кичик болдир нервларини шикастламаслик учун қўйилмайди.
Жгут қўйишдан олдин веноз қон ..............оёқ ёки қўлни кўтарилади. Жгут жароҳатдан проксималроқ, иложи борича унга яқинроқ, ортиқча тортмасдан-жароҳатдан қон оқиши тўхтагунча ва перферик артерияларда пульс йўқолгунча сиқиб қўйилади. Жгут босими қўйилган жойда артериал босимдан 15-20 мм. Симоб.уст. юқори бўлиши керак. Жгуи ярадорда кўриниши керак. Қўйилдган вақти ҳақида қоғозга белгилаб қўйилади в уни жгут оёқ-қўлда 2 соатдан кўп турмаслиги керак, қишда эса 1 соат.
Жгут қўйиш техникаси. Жгут қўяётган шахс ярадорнинг қўл-оёғи ташқарида бўлиши керак. Жгут қўяётган шахснинг бир қўли ташқи томонда, иккинчиси оёқ-қўлнинг ички томонида бўлиши керак. Жгут чўзилади ва чўзилган қисми билан асосий шикастланган томир соҳасига қўйилади. 1-тур бўшашибкетмаслиги учун кесишма қилинди. Ҳамма вақт жгут тортилдиб турилади, уни қўл-оёқ атрофида бир неча марта жгуть йўллари ёнма-ён қилиб, бир-бирини устига туширмасдан ўралади.
Жароҳатни зич тампонадалаш (БрТП). Агар богсувчи боғлаш натижаси бўлмаса, жгут қўйишга эса жароҳат соҳанинг анатомик хусусиятлари йўл қўймаса (думба соҳасининг чуқур жароҳати, соннинг юқори 1,3 қисмидаги чуқур жароҳат), узун стерил салфетка билан жароҳатга зич босиб тампон қўйилади.ҳолати – озғин, ҳолсиз, жисмоний чарчаган, касаллик ва операция ўтказган, семиз шахслар қон кетишни ёмон ўтказадилар.
Ўткир қон йўқотиш белгилари. Тери қопламлари ва кўринадиган шиллиқ қаватларни қуруқлиги. Юзни ўткирлашиши. Кўз олди қоронғилашиши, қулоқда шовқин, бош айланиш, кўнгил айниш, қайт қилиш –қайт қилиш маркази ва бош мия пўстлоғининг таъсирланиши билан тушинтирилади. Пульс тез, кучсиз, ипсимон. Артериал ва марказий веноз босимининг пасайиши. А/Б 60-50 мм.сим.уст. ва ундан пасайганда олий нерв фаолиятида ўсиб боради: дастлаб безовталик, кейин қўрқув, ҳалок бўлиш ҳисси, юзнинг тушкунлик кўринишда бўлиши, дезориентация, депрессия, ҳушн чалкашлиги ва йўқотиш бўлади. Ҳушни йўқотгандан кейин талваса, сийдик , ахлатни ихтиёрсиз ажралиши ва ўлим бўлади. Ташқи қон кетишда биринчи тиббийёрдам қўл остидаги бор нарсалар билан шошилинч тез қон кетишни вақтинча тўхтатишдан иборат.
Қон кетишни вақтинча тўхтатиш усуллари БТЁ (биринчи тиббий ёрдам). Уруш майдонида қон кетиш бўлганда ёрдам, қон кетишни вақтинча тўхтатиш усуллари қўлланади (артерия ёки вена шикастланишига кўра). Артерияни бармоқ билан босиш, жароҳатдан юқори жой босилади. Бу усул кам ҳолларда қўлланади. БТП ёки БрТП да бу усул эрта қўйилган жгутни текшириш ёки алмашилишда ярадор кўп қон йўқотмаслиги учун қўлланади. Масалан: қон кетаётган томирга қон тўхтатувчи зажимлар қўйилади.
Бармоқ билан босиш артерия босиладиган нуқталарда босилиб, бу ерда артерия суяк устидан ўтади. Чакка артерияси чакка суякка, ташқи юқори жағ артерияси –пастки жар бурчагига, уйқу артерияси тўш-ўмров сўрғичсимон мушакнинг ички юзаси бўйлаб, ўрта ёки пастки 1,3 қисмидан бўйин умуртқалари томонга босилади.
Ўмров ости артериясини ўмровнинг ўртасининг орқасидан қовурғага бармоқ билан босилди; қўлтиқ ости артериялари эса қўлтиқ ости чуқурчаси томондан елка суягининг проксимал учига босилади. Елка артерияси елканинг икки бошли мушагини ички юзаси томонидан елка суягига босилади. Сон артерияси чов бойлами остидан сон суягининг проксимал охирига босилади.
Бармоқ билан босиш асосан қисқа вақт ичида, масалан: жгут боғлашда қўлланади. Бармоқ билан қон тўхтатишни врачгача ва биринчи врачлик ёрдам кўрсатишдаги ахамияти ана шулар.
Қўл-оёқни максимал букиш. Қўлтиқ ости чуқурчаси, ва уларга яқин жойлашган томирлапрдан қон кетишни тўхтатиш учун бўғимнинг бўғилувчи юзасига пахта бўлаги қўйилади ва унинг устидан шу бўғим бўғилади. Кейин қўл ёки оёқ бўғилган ҳолатда бинт билан боғланади. Бу усул кенг тарқалмаган, лекин уни ёрдамида қийин аҳволдан чиқиш мумкин. Қўл-оёқларнинг ўқ теккан синишларида бу усул қўлланиламайди. Бундай ҳолатда бинтлангаент ярадорларни олиб чиқиш ва эвакуация қилиш қийин.
Босувчи боғлам. Иккинчи жаҳон уруши даврида жанг майдонида майда калибрли артериал ва веноз томирлардан, капилярдан қоен кетаётган ярадорларни 29,6% да қўлланга Босувчи боғлам қўйиш учун одатда 1 та ёки 2 та индивидуал боғлам пакети қўлланилади.
Жгут қўйиш. Жанг майдонида қон кетишни вақтинча тўхтатиш усули ҳисобланади.
Иккинчи жаҳон уруши даврида шу мақсадда уни 65,6% ярадорларда қўллашган.
Жгут қўл – оёқларни дистал қисмини ишемиясини чақиради. Мускул кам бўлган ва нерв суякка яқин жойлашган жойда нерв стволи суякка сиқилиши натижасида кучли шикастланади (елканинг ўртаси –билак нерви, болдирнинг юқори 1,4-кичик болдир нерви) узоқ вақт (икки соат ва ундан ортиқ) қўйилган жгут оёқ-қўлни чин гангренасини ке6лтириб чиқаради, шунинг учун совуқ бўлмаган вақтда 2 соатгача, совуқ даврда 1 соатдан кейин жгут шикастланган қўл-оёқда коллшатериялар бўйлаб оқимини вақтинча тиклаш учун жгут