Mavzu: O’lkamiz hududlarida ilk davlat uyushmalarining paydo bo’lishi

 
 
 
yillikning  boshlariga  kelib,  O’rta  Osiyoning  nisbatan rivojlangan hududlarida  ilk 
davlat  uyushmalari  paydo  bo’la  boshlaydi.  Mil.  avv.  IX-VIII  asrlarga  kelib, 
Baqtriya  (Janubiy  O’zbekiston,  Janubiy  Tojikiston,  SHimoliy  Afg’oniston) 
hududlarida  harbiy  ahamiyatga  ega  bo’lgan  siyosiy  birlashmalar  tashkil  topadi. 
O’sha  davrda  Marg’iyona  va  So’g’diyona  qadimgi  Baqtriyaning  ayrim  qismlari 
bo’lganligi haqida turli ma’lumotlar bor. Baqtriya SHarqdagi eng muhim harbiy 
va  iqtisodiy  markazlardan  biri  bo’lib,  aholining,  qudratli  shaharlar  va 
qal’alarning ko’pligi, tabiiy xom ashyoga boyligi, muhim markaziy savdo yo’llari 
chorrahasida  joylashganligi,  hunarmandchilikning  ravnaqi  shundan  dalolat 
beradi. 
So’nggi  yillarda  olib  borilgan  tadqiqotlar  «Katta  Xorazm»,  «Qadimgi 
Xorazm»  masalalariga  birmuncha  aniqliklar  kiritdi.  Arxeologik  tadqiqotlar 
natijalariga  ko’ra,  Xorazm  tuproQida  mil.  avv.  VIII-VII  asrlarga  oid  paxsa  yoki 
xom  G’isht  turar joylar  aniqlanmagan  (turar joylar  yarim yerto’lalardan iborat). 
Qadimgi  Xorazm  davlati  mil.  avv.  VI  asrda  Amudaryoning  o’rta  oqimi  qismidan 
Orolga  yaqin  bo’lgan  yerlarda  vujudga  kelgan.  Baqtriya  va  Xorazm  davlatining 
hududiy chegaralari O’rta Amudaryo oqimidagi yerlar orqali o’tgan. Xorazmning 
yirik  sug’orish  inshootlari  mil.  avv.  VI-V  asrlarga  oiddir.  O’lkada  bu  davrlarga 
oid  ko’pgina  shahar  va  qishloqlar  xarobalari  ochib  o’rganilgan.  Ulardagi 
topilmalar,  manzilgohlar,  xom  G’isht  va  paxsadan  qad  ko’targan  bo’lib,  aholi 
dehqonchilik  va  chorvachilik  bilan  shug’ullangan.  SHaharlarda  hunarmandchilik 
rivojlangan. 
Qadimgi  So’g’diyona,  Zarafshon  va  Qashqadaryo  vohalarida  joylashgan 
bo’lib,  janubi-sharqda  Baqtriya,  shimoli-Qarbda  Xorazm  bilan  chegaradosh 
bo’lgan.  So’g’diyona  haqida  «Avesto»,  ahmoniylar  davri,  mixxat  yozuvlari  va 
yunon-rim  tarixchilari  ma’lumotlar  beradilar.  Qashqadaryodagi  bir  qator  turar-
joylar  va  uy-qo’rQonlar  qoldiqlari  mil.  avv.  IX-VIII  asrlarga  oiddir. 
So’g’diyonada  Afrosiyob,  Yerqo’rg’on,  Uzunqir  kabi  yirik  shahar  markazlari 
hamda qo’shni viloyatlar va davlatlar bilan o’zaro iqtisodiy va madaniy aloqalar 
rivojlanadi. 
O’zbekiston  hududlaridagi  eng  qadimgi  davlatlar  haqida  zardo’shtiylarning 
muqaddas  diniy  kitobi  «Avesto»,  ahmoniylarning  mixxat  yozuvlari  (Bexistun, 
Naqshi  Rustam,  Suza,  Persepol)  yunon-rim  tarixchilarining  (Gerodot,  Gekatey, 
Kurtsiy  Ruf,  Arrian,  Strabon  va  boshqalar)  ma’lumotlar  beradi.  So’nggi  yillarda 
qadimgi  Baqtriya,  So’g’diyona  va  Xorazm  hududlarida  olib  borilgan  arxeologik 
tadqiqotlar ko’p hollarda yozma manbalar ma’lumotlarini tasdiqlaydi. 
Mil.  avv.  559  yilda  Eronda  podsho  Kir  II  ahmoniylar  davlatiga  asos  soladi. 
Mil.  avv.  545-540  yillarga  kelib  ahmoniy  podsholari  O’rta  Osiyodagi  Parfiya, 
Marg’iyona,  Baqtriya,  So’g’diyona  kabi  viloyatlar  va  ko’chmanchi  qabilalar 
ustidan  o’z  hukmronliklarini  o’rnatdilar.  O’rta  Osiyo  xalqlari  bosqinchilarga 
qarshi  mardonavor  kurash  olib  bordilar.  Xususan,  ko’chmanchi  massaget 
qabilalari  ahmoniylarning  katta  qo’shinlarini  tor-mor  etdilar  (mil.  avv.  530  yil). 
Bu  jangda  fors  podshosi  Kir  II  ham  halok  bo’ldi.  SHuningdek,  mil.  avv.  522  va 
519-518  yillarda  Marg’iyonada  hamda  saklar  o’lkasida  forslarga  qarshi 
qo’zg’olonlar ko’tariladi.