Mavzu: Olifenlarning kreking jarayoni. Kirish. I. Adabiyotlar tahlili. I. 1 Olifenlarning umumiy tavsifi

I.2 Gaz holidagi olifenlarni qo’llash.

Neftkimyo sanoati uchun gaz holidagi olefin uglevodorodlar eng ko‘p ahamiyat kasb etadi. Neftkimyo sintezi uchun olefin uglevodorodlar qanchalik zarurligini АQSH davlatining olefinlarga bo‘lgan talabidan ko‘rish mumkin (1–jadval) .
АQSH neftkimyosi uchun olefinlarni ishlatish o‘sish ko‘rsatkichlari, mln.t/y.
Y i l l a r

1971	1975	1980	2000
13,2	20,5	37,5	60,0

Gaz holidagi olefin uglevodorodlar qatoriga etilen, propilen, butilenlar (butilen–1; butilen–2, izobutilen) kiradi. Ushbu uglevodorodlarni olish uchun xomashyo sifatida tabiiy va yo‘ldosh gazlar hamda suyuq neft mahsulotlaridan foydalaniladi.
Gaz holidagi olefin uglevodorodlarni olish usullari.
Gaz holidagi olefin uglevodorodlarni olish usullarini 2 asosiy turga bo‘lish mumkin.
А. Termik va katalitik kreking usuli bo‘lib, bunda olefin neftni
destruktiv qayta ishlash natijasida hosil bo‘lgan gazlardan ajratib olinadi. Ushbu jarayonlarda gaz yonaki mahsulotdir.
B. Ishlab chiqarishning maxsus usullarida esa gaz holidagi parafin uglevodorodlarni degidrogenlash, gaz holidagi va suyuq neft mahsulotlarini piroliz qilish orqali olefin uglevoddorodlar ajratib olinadi. Ushbu jarayonlarda olefinlar ajratib olish maqsadga muvofiqdir.
Neftni destruktiv qayta ishlash jarayonlari.
Neftni destruktiv qayta ishlash jarayonlari kreking va reforming nomi bilan ataladi. Krekingning 2 xil – termik va katalitik turi mavjud. Destruktiv qayta ishlashga berilayotgan dastlabki xomashyoga va jarayonni olib borish sharoitiga qarab gazning miqdori va tarkibi keng doirada o‘zgarib turishi mumkin.
Termik kreking «xom» neft fraksiyasi faqat termik yo‘l bilan destruktsiya qilinadi, bunda xomashyo sifatida ko‘pincha gazoil deb ataladigan 200–400ºC fraktsiya ishlatiladi. Bunga ikki yo‘l bilan: bug‘ fazada (t=580–650ºC, P=5–10 atmosfera) kreking yo‘li bilan va aralash fazada (t=350–500ºC, P=25–70 atmosfera) kreking bilan erishish mumkin. Birinchi holida olefinlarga boy bo‘lgan xomashyoga nisbatan 30% gacha gaz hosil bo‘ladi; ikkinchi holida gazning salmog‘i xomashyoga nisbatan kamroq 10–12%, u 15% kamroq olefinlardan iborat bo‘ladi.
Termik krekingning boshqa bir ko‘rinishi bo‘lgan va benzinlarni antidetonatsion xususiyatlarini yaxshilashga yo‘naltirilgan yuqori qaynovchi benzin fraksiyalarini termik riformingidir. Uni 550–600 ºC haroratda va 40 atmosfera bosimda olib boriladi. Gazlar termik riformingda (boshlang‘ich xomashyoga nisbatan) ancha ko‘p
miqdorda, o‘rtacha 16–17% og‘irlikda hosil bo‘ladi. Termik kreking o‘z o‘rnini yuqoriroq oktan sonli benzin olib beruvchi katalitik krekingga bo‘shatib bermoqda. Jarayon t=450ºC haroratda va 1–15 atmosfera bosimda alyumosilikat katalizatorlari (Al₂O₃∙SiO₂) ishtirokida olib boriladi. Katalitik kreking gazlarida ayrim hollarda termik krekingdagiga nisbatan ancha ko‘p olefin uglevodorodlar mavjud bo‘ladi. Katalitik krekingda C₃ va C₄ uglevodorodlar va izotuzilishga ega bo‘lgan uglevodorodlar ko‘proq bo‘ladi. Katalitik krekingning boshqa bir ko‘rinishi bo‘lgan katalitik riforming gazlari asosan vodorod (90% gacha) va to‘yingan uglevodorodlardan iborat, shu sababli u gaz holidagi olefinlar olish manbai bo‘lib xizmat qila olmaydi. Ushbu jarayon benzinlarni antidetonatsion xususiyatlarini yaxshilashga va aromatik uglevodorodlarni olishga yo‘naltirilgan. Shunday qilib, neftni destruktiv qayta ishlash jarayonlari gaz holidagi olefin uglevodorodlarni olish uchun xizmat qilishi mumkin, biroq gazlardagi etilen miqdori kam bo‘lganligi bois neftni destruktiv qayta ishlash gazlaridan etilen ajratib olish maqsadga muvofiq emas. Оlefin uglevodorodlar olishning maxsus usullari neft kimyo uchun ko‘proq ahamiyat kasb etadi.