Mavzu: O’lchash vositalarining metrologik xarakteristikalarini tadqiq qilish

Dinamik o’lchashlarga qiymatlari o’lchash jarayonida o’zgarib turadigan kattaliklarni o’lchashlar kiradi. Dinamik o’lchashga vaqt bo’yicha o’zgaradigan kattalikning oniy qiymatini o’lchash misol bo’la oladi.

O’lchash vositalarining klassifikatsiyasi va qo’llanilish sohasi

Tajriba-sinash ishlarini olib borishda o'lchanadigan miqdorlami bevosita

o'lchaydigan asboblardan ham yoki bilvosita o'lchaydigan o'zgartgich —
o'zgartirgich deb ataluvchi asboblardan ham foydalaniladi. Keyingilarining
afzalligi shundan iboratki, ular miqdorlarini ma’lum masofada turib o'lchash
imkonini beradi; bu esa o'z navbatida tajriba ishlarini qulaylashtiradi.
O'zgartgichlar (преобразователи) o'lchash jarayonini avtomatlashtirish bilan
birga, o'lchanayotgan miqdorlami yozib olish, bevosita o'lchaydigan
asboblarni qo'llab bo'lmaydigan joylarda ham o'lchash ishlarini bajarish
imkonini beradi.
O'lchash asboblarining quyidagi turlari keng tarqalgan:
— chiziqli ko'chishlarni o'lchaydigan — solqilik o'lchagich
(прогибомер)1аг, siljish o'lchagich (сдвигомер)1аг, indikatorlar va chiziqli
ko'chishlarni o'zgartirgichlar;
— burchakli ko'chishlarni o'lchaydigan — klinometrlar, shovunlar va
burchakli ko'chishlarni o'zgartirgichlar;
— kuchlami o'lchaydigan — dinamometrlar va kuch o'zgartirgichlar;
— kuchlanish o'lchaydigan asboblar;
— zichlik o'lchaydigan — plotnomerlar va zichlik o'zgartirgichlar;
— harorat va namlik o'lchaydigan — termometr, vlagomer hamda harorat
va namlik o'zgartirgichlar.
Texnik adabiyotlarda «преобразователь» (o'zgartirgich) atamasi o'rniga
ko'pincha «uzatkich» (uzatgich) termini ishlatiladi.
Agar o'matilgan asboblar soni ko'p bo'lib, o'lchash ishlari bir necha
marta takrorlanishi zarur bo'lsa, u holda o'lchash ishlari shunga
moslangan o'lchash uskunalari vositasida markazlashtirilgan usulda amalga
oshiriladi. Ammo o'lchanadigan nuqtalar soni uncha ko'p bo'lmay,
markazlashtirilgan usulga kerakli uskunalar bo'lmasa, u holda bevosita
joyning o'zida o'lchaydigan asboblardan foydalaniladi.
Quyida turli xil asboblar va o'lchash usullari bilan tanishib o'tamiz.
Chiziqli ko‘chishlami o‘Ichaydigan asboblar
Sinash ishlarini amalga oshirishda konstruksiyaning materiali va
o'lchamlariga bog'liq holda bir necha santimetrdan bir necha mikrongacha
bo'lgan ko'chishlarni oMchashga to'g'ri keladi. Masalan, yog'och
konstruksiyalar bir necha santimetiga solqilansa, metall konstruksiyalar bir
necha millimetrga, temirbeton konstruksiyalar esa undan ham kichik
masofaga ko‘chadi. Ko‘chishlar miqdori qancha kichik bo‘lsa, ularni
aniqlashdagi metrologik talablar shuncha yuqori bo‘ladi.
Chiziqli ko‘chishlarni (solqiliklarni) aniqlashda solqilik o ‘lchagich
(progibomer) va indikatorlardan foydalaniladi. Santimetrlab o‘lchanadigan
katta ko‘chishlar odatda progibomerlar yordamida o‘lchanadi.