Mavzu: Nutqida og’ir nuqsonlari bo’lgan bolalar bilan olib boriladigan alohida individual korreksion rivojlantiruvchi ishning tashkil etilishi va mazmuni

Nizomiy nomidagi Toshkent davlat Pedagogika

Universiteti Maxsus pedagogika fakulteti Surdopedagogika yo’nalishi 102-guruh talabasa Shukurova Azizaning Korreksion pedagogika va psixologiya

REFERAT

Mavzu:Nutqida og’ir nuqsonlari bo’lgan bolalar bilan olib boriladigan alohida individual korreksion rivojlantiruvchi ishning tashkil etilishi va mazmuni

Reja:

Logopedik ta’sir o ‘z ichiga korreksion ta’lim vazifalarini oluvchi pedagogik jarayondan iborat. Korreksion ta’lim jarayonida quyidagi um um did ak tik tam oyilla rga katta aham iyat beriladi: ta’ lim n in g ta rb iy a lo v ch i xu su siya ti, ilm iy lik , sis tem a lilik , k e tm a -k e tlilik , ko‘ rgazmalilik, tushunarlilik va faollik, mustahkamlilik, yakkayondashish. Logopedik ta’sir etishda maxsus tam oyillarga ham asoslanadi: etiopatogenetik (nutqiy nuqson etiologiyasi va mexanizmini hisobga olish),

sistemalilik va nutqiy nuqson tuzilishini hisobga olish, komplekslilik, differensial yondashish, shaxs xususiyatlarini hisobga olish, faoliyatli yondashish, ontogenetik tamoyil, tabiiy nutqiy muhit sharoitida nutqiy ko‘nikmalarni shakllantirish. Nutqiy nuqsonlarni bartaraf etishda etiologik omillarni hisobga olish etiologik omillarni hisobga olish juda muhim. Bular tashki, ichki, biologik va ijtimoiy-psixologik omillar.
Misol uchun, dislaliyada kuzatiladigan noto‘g‘ ri prikus, tovushlar talaffuzining buzilishiga, artikulatsion motorikaning rivojlanmay qolishiga sabab boMadi. Bunday paytda logopedik ishlar prikusni to ‘g‘ rilovchi ortodontik aralashuv bilan birgalikda olib boriladi.
Duduqlanishni bartaraf etishda etiologik omilning xususiyatiga qarab logopedik ish turlicha qu rilishi m um kin. Funksional xarakterdagi duduqlanishda asosiy e’tibor nutqiy kommunikatsiyani normallashtirish, ijtimoiy muhitga ta’sir etish, psixogen bclgilarni bartaraf etishga qaratiladi. Organik xarakterdagi duduqlanishda logopedik ta’sir asosan m otor belgilarni normallashtirishga qaratiladi. Logopedik ta’sir qator hollarda turli xil tibbiy muolajalar bilan birgalikda olib boriladi. Logopedik ta’sirning mazmuni nutqiy nuqson mexanizmiga bogMiq. D islaliyad a tovushlam i o ‘ zaro alm ashtirish eshituv id ro kinin g shakllanmaganligi, tovushlarin eshitib farqlay olmaslik, nozik artikulatsion harakatlaming rivojlanmaganligi oqibatida kelib chiqishi mumkin. Bunday h olla rd a lo g o p edik ishning m aqsadi norm al nu tqiy mexanizmlami shakllantirishdan iborat boMadi. Dizartriyada yetakchi nuqson boMib, nutqiy apparatdagi parezlar natijasida tovushlar talaffuzining buzilishi hisoblanadi. Amm o dizartriyada nutqning
faqatgina fonetik tomoni emas, balki leksik, grammatik tomoni ham buziladi. Shuning uchun dizartriyada logopedik ta’sir faqat tovushlar talaffuzini to‘gerilashga emas, balki butun nutqiy faoliyatni rivojlantirishga qaratiladi.
Kompleks tibbiy-ruhiy-pedagogik ta ’sir murakkab nutqiy nuqsonlarni asosan dizartriya, duduqlanish va alaliyani bartaraf etishda m uhim ahamiyat kasb etadi. Turli toifadagi, rivojlanishi orqada qolgan bolalar bilan olib boriladigan logopedik ish o ‘zining xususiyatiga ega boMadi. Logopedik ta’sir jarayonida nutqning rivojlanganlik darajasi, bilish faoliyati, bolaning sensor va m o- tor xususiyatlarini hisobga olish zarur. Logop edik ta’sir bir maqsadga y o‘ naltirilgan murakkab tashkil etiladigan jarayon boMib, bir nechta bosqichlarda amalga oshiriladi. U larning har biri 0‘zining maqsadi, vazifasi, metod va usullari bilan belgilanadi. L o g o p e d ik ta ’ sir o n to g en etik tam o y il, n u tqnin g riv o jla n ish qonuniyatlarini hisobga olish asosida amalga oshiriladi.
M is o l uchun bolada tovushlar tala ffu zining q o‘pol buzilishida: sirg'aluvchi, shovqinli, sonor, logopedik ishning ketma-ketligi ontogenezda bu tovushlami egallash bilan aniqlanadi (sirg'aluvchi, shovqinli, sonor). Logopedik ishlarni olib borishda asosiy o'rinni, shaxsni bir butunlikda korreksiyalash va tarbiyalash egallaydi. Bunda shaxsning yoshi, nutqiy nuqson tuzilishlari hisobga olinadi. Bosh miyaning shikastlanishi bilan bogMiq boMgan nutqiy faoliyat bu zilishlarini korreksiyalashda shaxs xususiyatlarini hisobga olish muhim ahamiyatga ega (alaliya, afaziya, duduqlanish, dizartriya).
Nutqiy kam chiliklami korreksiyalash, yetakchi faolivatni hisobga olish bilan birgalikda olib boriladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda o'yin faoliyati, motorika, sensor soha, lug'at boyligi, til qonuniyatlarini egallash bola shaxsini shakllantirish jarayonida olib boriladi. Tu rli xil nutqiy kam chiliklami bartaraf etishda logopedik ta’sirning asosiy shakllari b o 'lib , ta’lim -tarbiya , korreksiya, kompensatsiya, adaptatsiya, reabilitatsiya hisoblanadi. Logopedik ta’sir turli xil metodlar yordamida amalga oshiriladi. T a’lim m etodlarining turli xil tasniflari mavjud. Logopedik ishda: amaliy, ko'rgazmali va og'zaki metodlardan foydalaniladi, u yoki bu metodni qo'llash nutqiy nuqson xususiyati bilan belgilanadi. Amaliy metodlarga mashqlar, o'yin va modellashtirish kiritiladi.
M ashqlar — bu berilgan amaliy va aqliy harakatlaming ma’lum ketma- k e tlik da bola tom onid an ta k ro rla n ish id ir . A rtikula tsiy a va ovo z kam chiliklarini bartaraf etishda bunday mashqlar ishning samaradorligini oshirishga yordam beradi. Artikulatsion mashqlami doimiy ravishda bajarib turish, tovushni nutqqa quyish va to'g'ri talaffuz etish uchun zamin tayyorlaydi.
Mashqlar taqlidiy-bajariluvchi, konstruktiv va ijodiy turlarga boMinadi. Taqlidiy-bajariluvchi mashqlar bolalar tomonidan namuna asosida bajariladi. Logopedik ishda asosiy o'rinni amaliy xarakterdagi mashqlar egallaydi (ovoz, nafas, artikulatsiya, um umiy va mayda kul motorikasini rivojlantiruvchi). Boshlang'ich bosqichlarda harakatlar ko'rgazm alilik asosida egallanadi. Harakat usullari egallangan sari ko'rg a zm alilik "yo'qolib" boradi va og'zaki shaklda bayon qilish bilan almashtiriladi.
Shu tariqa boshida artikulatsion mashqlar ko'rgazm alilik asosida ko'ruv idrokiga tayanib, logoped bilan birgalikda amalga oshiriladi. Keyinchalik bu mashqlar mustahkamlangach, faqatgina logopedning og'zaki buvruqlari asosida bajariladi. Logopedik ish jarayonida turli xildagi konstruktorlash turlaridan ham foydalaniladi. M isol uchun, optik disgrafiyani bartaraf etishda bolalar harf qismlaridan butun harflarni yasaydilar.
Ijodiy harakatdagi mashqlarda ilgari egallangan usullarni yangi sharoit va yangi nutqiy materialda qo'llay bilish tushuniladi. M isol uchun, tovushlar tahlili va so'zdagi ketma-ketligini egallashda bolalar turli xil yordamchi vositalardan foydalanadilar, keyinchalik bu mashqlar og'zaki shaklda bajariladi. Bola mustaqil ravishda ma’lum tovush ishtirok etgan so'zlarni o'ylab topadi, rasm tanlaydi va h.k. O 'y in ii m ashqlar (masalan, harakatlarga taqlid: o 'tin yorish , daraxtlarning qimirlashi, ayiqning yurishi va h.k. ) foydalanish bolalarda yaxshi kayfiyatni uyg'otadi. Har qanday mashqlar quyidagi shartlarga amal qilgan holda olib borilganidagina bilim va ko'nikmalarni shakllantirishga xizmat qiladi:
— bola tom onidan maqsadning tushunilishi. Bunda bolaning yosh
va p sixologik xususiyatlari hisobga olingan holda , va zifala r aniq
belgilanishi, bajarilish usullari aniq ko'rsatilishi bilan bog'liq;
— sistem alilik, ya’ ni ko'p marotabadan taqrorlash (logopedik mashg'ulotlarda, mashg'ulotlardan tashqari, darsda, turli xil muloqot shakllarida);
— bolaning yosh va individual-psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda korreksiyalash ishlarini murakkablashtirib borish;
— amaliy va nutqiy harakatlarni tushunib bajarish;
— korreksiyalash ishlarining oxirgi bosqichida mustaqil bajariladigan harakatlar (avval logoped yordamida, mexanik vositalar yordamida va h.k.);
— bajarilgan topshiriqlarni differensial tahlil qilish va baholash.
0 ‘yin metodi — o'yin faoliyatini boshqa usullar, ya’ni namoyish qilish, tushuntirish, savollar bilan birgalikda olib borishni nazarda tutiladi. O 'y in m etodida asosiy, yetakchi rolni tarbiyachi o'ynaydi. U
korreksion ishlarni vazifalari va bosqichlariga mos ravishda o'yin turini tanlaydi, rollarni bo'lib beradi va bolalarning faoliyatini faollashtiradi. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan turli xil o'yinlar olib boriladi: ashulali, didaktik, harakatli, ijodiy, sahnalashtirilgan va h.k. Ularning qay tariqa qo'llanishi korreksion ishning vazifalari va bosqichi, nutqiy nuqson tuzilishi, bolalarning yosh va individual-ruhiy xususiyatlari bilan belgilanadi.
M odellashtirish — bu modellarni yaratish, qo'llash va obyektlami tuzilishi haqidagi tasavvurlarni shakl 1 a nt i rishga m oljallangan jarayondir. Ulardan samarali foydalanish quyidagi sharoitlarga bogiiq;
— model obyektning xususiyatlarini aks ettiruvchi b oiishi kerak;
— ma’lum yoshdagi bolaning idrok qilishi uchun mos b o iish i kerak;
— bilim , ko‘nikma va malakalarni egallash jarayonini yengillashtirishi zarur.
M odellardan foydalanish ma’lum darajada aqliy operatsiyalarni ham sh akllan tirishg a xizm at qiladi (analiz, sin tez, m avhum la sh tirish , umumlashtirish, taqqoslash). K o ‘ rgazmali metodlar — bu bilim, ko4nikma va malakalarni egallashda k o 4rga zm ali q u ro lla r va texnik vo sitala r yo rd am id a b e riladig a n ma’lumotlardir. K o ‘ rgazmaIardan foydalanish nutqiy materialni egallashni vengil- lashtiradi, nutqiy ko4nikma va malakalarni rivojlantirish uchun xizmat
qiladi. Sezgi obrazlariga tayanish, nutqiy ko'nikm a va malakalarni aniq, tushunarli qilib o'zlashtirishni ta'minlaydi, hamda logopedik ishning samaradorligini oshiradi. K o ‘rgazmali metodlarga kuzatish, rasmlarni ko‘rish, maketlar, diafilm, k in o film la rn i k o 4rish, m agnito fonlarni eshitish , hamda top shiriq namunasini, harakat usulini ko'rsatish kabilar qiradi.
Kuzatish — rasm, artikulatsiya profili, maket, artikulatsiya tovushlari, mashqlami q olla sh va ko'rsatish bilan b ogiiq . Ay tib o lilg a n q ollanm ala rd an foydalanish , bolalar tasavvurini kengaytirish, bilish faoliy a tini rivo jlan tirish va logopedik ishning samaradorligini oshirish im konini beradi.
K o 4rgazmali vositalar quyidagi talablarga javob berishi kerak:
1) hammaga yaxshi ko'rinishi;
2) bolaning individual-ruhiy va yosh xususiyatlarini hisobga olib
tanlanishi;
3) korreksiyalash davridagi ma’lum bosqich vazifalariga mos logopedik
ishlarni tanlash;
4) aniq va tushunarli nutq bilan izohlanishi.
K o ‘ rgazmalardan foydalanish ma’lum maqsadga qaratilgan b oiishi mumkin: sensor sohadagi kam chiliklam i korreksiyalash (rang, shakl, kattaliklar va h.k. haqidagi tasawurlar), fonematik idrokni rivojlantirish (rasmlarda ma’lum bir tovush ishtirok etgan so'zni topish), tovush analizi va sintezini rivojlantirish (sujetli rasmlardan nomida 5 ta tovush ishtirok etgan rasmni topish), tovushning to'g'ri talaflfuzini mustahkamlash, lug'at boyligi, nutqning grammatik tuzilishi, bog'langan nutq ustida ishlash (sujetli rasmlar asosida hikoya tuzish).
M ag nito fo n , plastinkadagi ovo zlarni takrorla sh logoped bilan birgalikda suhbat bilan olib boriladi. Bolalarning nutqi yozilgan magnitofon le n tala ri ta h lil q ilis h , nu q sonla rni a jra tib olish , ko rre k sion ish bosqichlaridagi nutqni solishtirish uchun xizmat qiladi va ishning samaradorligini oshiradi. Diafilm , kinofilmlardan tovushlami nutqda mustahkamlash, hikoya, suhbat qilish ja ra yonid a ham da bogMangan va tu sh u n a rli nutq k o 'n ikm a la rin i riv o jlan tirish d a , d u d u q la n ish n i b a rta ra f etishda
foydalaniladi. Logopedik ishda og'zaki metodlardan bolaning yosh xususiyatlari, nutqiy nuqson tuzilishi, korreksion ta’sirning maqsadi, vazifasi, bosqichini hisobga olgan holda foydalaniladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan olib boriladigan ishda og'zaki metodlar, amaliy va ko'rgazmali metodlar bilan birgalikda olib boriladi. Maktab yoshidagi bolalar bilan ishlashda asosan og'zaki metodlarga tayaniladi. M isol uchun, duduqlanishni bartaraf etishda o'qilgan kitob, ma’ruza, yod olingan she’r, o'qiganini hikoya qilish, shaxsiy tajribalarini gapirib berish xususida suhbatlar o'tkaziladi. Og'zaki metodlarning asosiy shakllari bu — hikoya, suhbat va o'qish.
Hikoya — bu ta’limning shunday shakliki, bunda har qanday bayon ta’riflovchi xarakterga ega bo'ladi. Undan bolalarda biron voqea, hodisa haqida tasavvurlarni hosil qilish, namunali nutqni eshittirish, bolalami keyingi mustaqil ishlarga tayyorlash, lug'atni boyitish, nutqning grammatik shakllarini mustahkamlash maqsadida foydalaniladi. Hikoya bolaning tafakkuri, tasavvurlari, sezgilarga ta’sir qiladi, nutqiy muloqotga kirishish, fikr almashishga undaydi.
Didaktik vazifalarning xususiyatlariga qarab tayyorlov, xulosalovchi, umumlashtiruvchi suhbatlar qo'llaniladi. Tayyorgarlik suhbati jarayonida logopedik bolalarning bilimlarini aniqlaydi, yangi mavzuni o'zlashtirish uchun ko'rsatma beradi. M isol uchun, s h -s tovushlari differensiyasida tayyorgarlik suhbatlari davrida sh hamda 5 tovushlari ajratiladi, ularning artikulatsiyasi aniqlashtiriladi. So'ngra tovushlar solishtiriladi, mavjud bilim lar umumlashtiriladi. Xulosalovchi suhbatda nutqiy ko'nikm a va malakalar differensiatsiyalashtiriladi va mustahkamlanadi. Analiz, sintez, solishtirish, umumlashtirish asosida nutq elementlari aniqlashtiriladi va mustahkamlanadi.
Logopedik ish jarayonida suhbatlardan foydalanish quyidagi shart- sharoitlarga mos kelishi kerak:
— bolaning nutqiy ko'nikma va malakalarining darajasi, tasawurlar
hajmi, yosh xususiyatlariga tayanish;
— bolaning fikrlash faoliyatiga moslashish;
— savollar aniq, tushunarli, bolaning yoshiga mos bo'lishi;
— bolalami fikrlash faoliyatini faollashtiruvchi usullardan foydalanish
(qiziqarli savollar);
— suhbatning o'tkazilishi xususiyatlari korreksion ishning maqsad
va vazifalariga mos bo'lishi kerak. Suhbatni o'tkazish jarayonida turli xil vazifalar qo'yiladi: bilish faoliyatini rivojlantirish, to'g'ri talaffuzni mustahkamlash, so'zlam ing grammatik tu zilishini aniqlash, aniq bog'langan nutq ko'nikm alarini mustahkamlash va h.k.
Lo g o p e d ik ta ’ sir ja ra yonid a tu rli xild agi og'zaki u sulla rd an foydalaniladi: namuna ko'rsatish, ta’riflash, tushuntirish, pedagogik baho. T a ’riflash va tushuntirish o'z ichiga ko'rgazmali va amaliy metodlarni oladi. M isol uchun, tovushni nutqqa qo'yishda logoped namoyish qilish bilan birga, uning artikulatsiyasini tushuntiradi, til va lablar holatini ko'rsatib beradi. Logopedik ishda topshiriqning bajarilishida pedagogik baholash muhim ahamiyatga ega. B ola fa o liy a tin i baholashda u nin g yosh va in d iv id u a l- ru h iy xususiyatlarini hisobga olish zarur. Logopedik ta’sir quyidagi shakllarda amalga oshiriladi: frontal, guruhli, individual mashg'ulotlar va dars.
Psixoterapiya — duduqlanishni davolash ko'lamida muhim o'rin egallaydi. Psixoterapiyaning asosiy vazifasi — duduqlanuvchining ruhini sog'lomlashtirishdan iborat bo'lib, u:
— mukammal shaxsni kamol toptirish;
— o'z nuqsoni va ijtimoiy muhitga nisbatan sog'lom qarashlarni
tarbiyalash;
— kichik ijtimoiy muhitga ta’sir ko'rsatish orqali amalga oshiriladi.
Psixoterapiya duduqlanuvchi shaxsiga bilvosita va to'g'ridan to'g'ri ta'sir ko'rsatadi. Bilvosita psixoterapiya deganda vaziyat, tevarak-atrofdagi tabiat, jamoa, xizmat ko'rsatuvchi xodimlar munosabati, kun tartibi, o'yin va boshqalar tushuniladi. Bevosita psixoterapiya — tushuntirish, ishontirish, ko'niktirish va o'qitish ko'rinishida so'z orqali davolovchi ta’sir etish.
Zamonaviy psixoterapiyada so'z orqali ta’sir etishning ikkita asosiy turi bor: 1) oqilona (Dyubua bo'yicha) yoki tushuntiruvchi (V .M . Bextcrev bo'yicha) psixoterapiya; 2) suggestiv terapiya, bunda bedor holida, uyquda ishontirish va o'z-o'zini ishontirish (autogen mashqi) ajratib ko'rsatiladi. To'g'ri psixoterapiya yakka tartibda va jamoa ishtirokidagi maxsus suhbatdan tashkil topadi. U o'zida logik jihatdan asoslangan tushuntirish, ishontirish va duduqlanuvchilarni o'qitish tizim ini mujassamlashtiradi. U nin g maqsadi duduqlanuvchiga bu xastalik m ohiyatini obrazli va ishonarli tarzda tushuntirishdan, bolaning duduqlanishni bartaraf etishda tutadigan o 'm ini ongiga singdirishdan, uning xatti-harakatidagi muhim jihatlarni tanqidiy ishlab chiqishdan iborat. Psixoterapevt m an tiqiy ishontirish kuchi va namuna ko'rsatish bilan duduqlanuvchiga uning xatti-harakatidagi noto'g'ri ko'rinishlarni bartaraf etishga yordam beradi, bunda u duduqlanuvchining o'z kuchiga nisbatan ishonchini kuchaytiradi, bu xastalikni bartaraf etish mumkinligiga ishontiradi. T o ‘g‘ri psixoterapiya kichik yoshli bolalar uchun turli xil o‘yin usullari, rangli didaktik materiallar, mehnat, musiqa, ritmika va boshqalardan foydalanishda ifodalanadi. Psixoterapiyaning bunday shakllari ruhiy profilaktika va ruhiy gigiyena bilan uzviy bogManadi. Katta yoshli o'quvchilar uchun psixoterapiyaning asosiy usullaridan keng foydalanish muhimdir.
Ishontirish (suggestiya) — psixoterapiyaning maxsus m etodidir. Tashqaridan boshqa shaxs orqali ishontirish (geterosuggestyya) va o ‘z- o‘zini ishontirish (autosuggestiya) mavjud. Duduqlanishni davolashda bedorlik holatida (K .M . Dubrovskiy) va uxlatib ishontirish metodlari qoMlaniladi. Bu psixoterapevtik metodlar o‘smir va katta yoshli duduqlanuvchilarga ta’sir etish majmuyida boshqa tibbiy-pedagogik vositalar bilan birgalikda foydalaniladi.
Autogen mashqlari metodi autosuggestiya turlaridan biri hisoblanadi. U turli xil asab kasalliklari ni davolashda qoMlaniladi. Ayrim uslub orqali o‘z-o‘zini ishontirish yoMi bilan tinch holat va muskullarning bo‘shashuvi (relaksatsiya) hosil qilinadi. Hozirgi paytda tana a’zolarining u yoki bu buzilgan a’zolari vazifalarini muvofiqlashtirish uchun biror maqsadga qaratilgan o‘z-o‘zini ishontirish seanslari olib borilayapti. Bunday ma’noda u duduqlanuvchilar uchun ham foydali bo‘layapti, duduqlanuvchilar o 4z muskullarini bo'shashtirish, ayniqsa, yuz, bo‘ yin, yelka b o‘g‘ inlarini yumshatish va nafas olish ohangini muvofiqlashtirish qobiliyatini ishga solayaptilar. Bu, o ‘ z navbatida tortishishli qisilishla rning ku chini bo‘shashtiryapti, Duduqlanuvchilar bilan olib boriladigan kompleksli ishlarda autogen mashqlaridan qoMlanish A.I. Lubenskava, S .M . Lyubinskaya, V .M . Shklovskiy, Yu .B . Nekrasova, A.A. Majbits, M .I. M erlis va boshqalar taklif etgan metodikalarda o‘z aksini topayapti. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda psixikaning yetilmaganligi va diqqat-e’tiborni bir joyga qarata olm aslik bilan bogMiq ravishda psixoterapiya va autogen mashg‘ulotlari ularga nisbatan qoMlanilmayotir.
K o ‘pgina logopedlar duduqlanadigan bolalar bilan ishlashda qoM, yelka, bo‘yin, oyoq, yuz muskullarini bo‘shashtirishga yordam beradigan o ‘yin va mashqlardan foydalanishyapti. Psixoterapiyaning faollashtiruvchi metodlari orasida funksional mashq (trenirovka)lar muhim o ‘ rin tutayotir (A .G . Ivanov-Smolenskiy, V.A. Gilyarovskiy, S.N. Davidenkov, M .D . Tansyura, N . M . Asatiani va boshq. ). U la r asab va ruhiy jarayonlarni mashq qildirish, faollik va irodani mustahkamlashdan iboratdir. Duduqlanish psixoterapiyasining barcha ko‘ rinishlari ruhiy genlar buzilishini bartaraf etishga (nutqdan va vaziyatdan qo‘rqish, ruhiy kamsitil- ganlik va tushkunlik hissi, o‘z nutqiy zaiflashuvini injikona qayd qilish, shu b ila n bogM iq boMgan tu rlich a k e ch inm ala r va h ok a zo ) va duduqlanuvchining atrofdagilar bilan ijtimoiy munosabatda b olish ta'siri ostida buzilgan nutqini qayta qurishga; o'zi va o'z nutqini boshqara olish malakalarini shakllantirishga, o'zining shaxsiy sifatlarini qayta qurishga yo'naltiriladi. A tro flich a yondashishning pedagogik qism ini pedagogik-tuzatish (nutqni tarbiyalash) ishi tashkil qiladi, bu logopedik mashg'ulotlar tizimini, tarbiyaviv tadbirla rni, logopedik ritm ikani, o ta -o n ala r bilan olib boriladigan ishlarni o'z ichiga oladi.
Logopedik ish pedagogik-tuzatish tadbirlari tizim i sifatida ko'rib chiqiladi. U bola nutqi va shaxsiyatini atroflicha shakllantirishga qaratilgan bo'ladi. Bunda uning nuqsonini bartaraf etish yoki muzlash zarurligi hisobga olinadi. H ozirgi davrda logopedik ta’sir etish ikki yo'nalishda: bevosita va bilvosita amalga oshiriladi. Bevosita logopedik, ta’sir duduqlanuvchilar bilan guruh bo'lib va yakka tartibda mashg'ulot olib borish davrida amalga oshiriladi. Bu mashg'ulotlar umumiy va nutq harakatlarini rivojlantirishni, nafas olish hamda nutq sur’ati va ohangini mo'tadillashtirishni, nutqiy
m uom alani faollashtirishni, zarur holatlarda diqqat bilan eshitish va fonem atik idrok etishni rivojlantirishni, tovushlami talaffuz etishdagi nuqsonlarni tuzatishni, sust va faol lug'at b oyligini kengaytirishni, jumlalarni grammatik jihatdan tartibga solish ni takomillashtirishni nazarda tutadi. Duduqlanuvchilar bilan mashg'ulotlar paytida xulq-atvordagi ruhiy og'ishlar bartaraf etiladi (o'quvchilarda, o'smirlarda), nuqsonga nisbatan to'g'ri munosabat hosil qilinadi, aqliy qobiliyat, odob va axloq to'g'risidagi ta saw u rla r rivo jlan tiriladi, har tomonlam a rivojlangan shaxs tarkib toptiriladi.
Y a k k a ta rtib d a g i m a s h g 'u lo tla r t o 'g 'ri nu tq va x u lq -a tv o r ko'nikm alarini tarbiyalash bo'yicha qo'shim cha mashg'ulotlar o'tkazish zarur bo'lgan hollarda olib boriladi (noto'g'ri talaffuz etishni tuzatish, ruhiy ko'rinishdagi suhbatlar va hokazo). Bilvosita logopedik ta’sir etish bolaga mo'ljallangan barcha kun tartibi momentlari tizimini va atrofdagilarning unga nisbatan munosabatini o'zida aks ettiradi. Bu sistemada nutq rejimi muhim o'rin egallaydi. Maktabgacha tarbiya yoshdagi bolalarning nutq rejimi kattalarning keng ko'lam li yordami orqali amalga oshiriladi. Bunda ular bolalarning bir nutq bosqichidan boshqasiga o'tishini muntazam nazorat qiladilar. O'quvchilar, o'sm irlar va kattalarning nutq rejimi ular tom onidan zarur nutq mashqlarini tanlab olishni, ular tomonidan to'g'ri nutq talablarini, turli sharoitlarda to'g'ri nutq ko'nikm alarini mashq qildirilishini nazarda tutadi.