|
2.ELEKTROFOREZ TURLARI Elektroforez bir nechta tegishli analitik metodlarni o'z ichiga oladi. Bunga misollar: yaqinlik elektroforezi - Affinity elektroforezi - bu murakkab shakllanish yoki biospetsifik shovqin asosida zarralar ajratilgan elektroforez turi. kapillyar elektroforez - Kapillyar elektroforez - bu asosan atom radiusi, zaryadi va yopishqoqligiga qarab ionlarni ajratish uchun ishlatiladigan elektroforez turi. Nomidan ko'rinib turibdiki, ushbu texnik odatda shisha naychada amalga oshiriladi. Bu tezkor natijalarni va yuqori aniqlikdagi ajralishni beradi. gel elektroforezi - Gel elektroforezi - bu elektroforezning keng qo'llaniladigan turi bo'lib, unda elektr maydon ta'sirida g'ovakli gel orqali harakatlanish natijasida molekulalar ajratiladi. Ikki asosiy gel materiallari agaroz va poliakrilamiddir. Gel elektroforezi nuklein kislotalarni (DNK va RNK), nuklein kislota parchalarini va oqsillarni ajratish uchun ishlatiladi. immunoelektroforez - Immunoelektroforez - bu antitellarga reaktsiyasi asosida oqsillarni tavsiflash va ajratish uchun ishlatiladigan turli xil elektroforetik texnikalarning umumiy nomi. elektroblotlash - Elektroblotlash - bu elektroforezdan so'ng nuklein kislotalarni yoki oqsillarni ularni membranaga o'tkazish orqali tiklash uchun ishlatiladigan usuldir. Odatda poliviniliden ftorid (PVDF) yoki nitroselüloz polimerlari ishlatiladi. Namuna tiklangandan so'ng, uni dog'lar yoki problar yordamida qo'shimcha ravishda tahlil qilish mumkin. G'arbiy blot - bu sun'iy antikorlardan foydalangan holda ma'lum oqsillarni aniqlash uchun ishlatiladigan elektroblotlanishning bir shakli. impulsli dala gel elektroforezi - Impulsli maydon elektroforezi, gel matritsasiga qo'llaniladigan elektr maydon yo'nalishini vaqti-vaqti bilan o'zgartirib, DNK kabi makromolekulalarni ajratish uchun ishlatiladi. Elektr maydonining o'zgarishi sababi shundaki, an'anaviy gel elektroforezi juda ko'p miqdordagi molekulalarni samarali ravishda ajratib ololmaydi, chunki ular birgalikda ko'chishga moyildirlar. Elektr maydonining yo'nalishini o'zgartirish molekulalarga harakatlanish uchun qo'shimcha yo'nalishlarni beradi, shuning uchun ular jel orqali yo'lga ega. Voltaj odatda uchta yo'nalishda almashtiriladi: biri jelning o'qi bo'ylab, ikkitasi 60 daraja ikki tomonga. Jarayon an'anaviy gel elektroforeziga qaraganda ancha uzoq davom etsa-da, DNKning katta qismlarini ajratish yaxshiroqdir.izoelektrik fokuslash - Izoelektrik fokuslash (IEF yoki elektr fokuslash) - bu turli xil izoelektrik nuqtalarga asoslangan molekulalarni ajratib turadigan elektroforezning bir shakli. IEF ko'pincha oqsillarda amalga oshiriladi, chunki ularning elektr zaryadi pHga bog'liq.DNK tuzilishining o‘ziga xos xususiyatlarini tushunish uchun birinchi marotaba E. Chargaff (1949-y.) tomonidan aniqlangan va keyinchalik «Chargaff qoidalari», deb nomlangan azot asoslari miqdoriy saqlanishi haqidagi qonuniyatlar muhim ahamiyatga egadir. Turli manba’lardan ajratilib, tozalangan DNK tarkibi tekshirilganda quyidagilar aniqlandi. 1. Purin va pirimidinlar molyar qismi tengdir: A+G=S+T yoki A+G\S+T=1 2. Adenin va sitozinning miqdori guanin va timinning miqdoriga tengdir: A+S=G+T yoki A+S\G+T=1 3. Adenin miqdori timin miqdoriga teng, guanin miqdori esa sitozin miqdoriga teng: A=T va G=S; A\T=1; G\S=1 4. Bundan tashqari spetsifiklik koeffitsiyenti o‘ziga xos bo‘lib, u G+S\A+T nisbati bilan belgilanadi. Hayvonlar va ko‘pchilik o‘simliklar uchun koeffitsiyent 1 dan past (0,54-0,94), mikroorganizmlar uchun esa 0,45-2,57 oralig‘idadir. A.N. Belozerskiy va uning o‘quvchilari olgan natijalarga asosan tabiatda AT-tur DNK (xordali va umurtqasiz hayvonlarda, yuqori o‘simliklarda, ba’zi bakteriya, zamburug‘li organizmlarda) va GS- 67 tur DNK (aktinomitsetlar, ba’zi bakteriya va viruslar) mavjudligi ko‘rsatilgan. Monomer molekulalar nuklein kislotalarning strukturali birligi hisoblanadi va ular mononukleotidlar deb ataladi. Demak, nuklein kislotalar polinukleotidlardir. Mononukleotidlar uchta spetsifik komponentlardan tarkib topgan: azot asosi, uglevod, fosfat kislota, bunda uglevod o‘rta o‘rinni egallaydi. Azot asosini uglevod bilan hosil qilgan birikmasi nukleozid deb ataladi, mononukleotiddan ishqor yoki spetsifik ferment – nukleotidaza ta’sir etishi natijasida gidrolitik yo‘l bilan hosil bo‘ladi. Nuklein kislotalar molekulalaridagi mononukleotid murakkab efir bog‘i bilan birikkandir. Bu bog‘ bir mononukleotidlarning fosfat qoldig‘i bilan boshqa mononukleotid pentoza qoldig‘ining 3-gidroksil guruhidan hosil bo‘lgan (3’,5’-fosfodiefir bog‘) (13-rasm). Shunday qilib, nuklein kislotalar nukleozidmonofosfatlarning chiziqli polimerlari – polinukleotidlardir. Polinukleotidning uchlari tuzilishi jihatidan bir-biridan farq qiladi: bir uchida erkin 5-fosfat guruhi (5-uchi) bo‘lsa, ikkinchi uchida erkin 3-OH-guruh (3-uchi) bo‘ladi. Turli nuklein kislotalar molekulasidagi mononukleotid qoldiqlarining soni, nukleotid tarkibi va nukleotid qoldiqlarining navbatlashib borish tartibi bilan bir-biridan farq qiladi (aslida asoslarning navbatlashib borish tartibi bilan, chunki barcha monomerlarning pentozofosfat qismlari bir xil bo‘ladi). Nuklein kislotalarning birlamchi strukturasini qisqacha tasvirlash uchun bir harfli nukleozidlar simvollaridan foydalaniladi: A-adenozin, G-guanozin, S-sitidin, Uuridin, T-timidin. Masalan, RNK ning birlamchi strukturasi mana bunday yozuv tarzida ifodalanishi mumkin: A - U - A - A - G – U - C - C – C – U - A DNK strukturasining yozuvi «d» (dezoksi) old qo‘shimchasi bilan belgilanadi: d (G –G – S – A – T – A – T – T – G -S-…) Ana shunday yozuvda chap tomonda 5-uchi, o‘ng tomonda 31 -uchi bo‘ladi, deb mo‘ljallaniladi. Ba’zan polinukleotidlarni bunga qaramaqarshi tarzda yozishga to‘g‘ri keladi. Bu holda adashmaslik uchun qo‘shimcha prefikslar qo‘yiladi: (51 →31 ) A-U-A-A-G-…- bu o‘rinda 51 -uchi chap tomonda; yoki (31 →51 ) G-A-A-U-A…-5- uchi o‘ngda bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
