Mavzu: Noruda material chiqindilaridan olinadigan qurulishbop materiallar

Mavzu:Noruda material chiqindilaridan olinadigan qurulishbop materiallar

Reja:

• NORUDA (NOMETALL) FOYDALI QAZILMALAR
• NORUDA MATERIALLARI (SHAG‘AL, QUM) ISHLAB CHIQARISH XODIMLARI UCHUN MEHNATNI MUHOFAZA QILISH
• Chiqindilarining umumiy tavsiflari

•  sanoat va kurilishda tabiiy holatda yoki turli xil ishlov berilgandan keyin foydalaniladigan, shuningdek, ulardan nometall elementlarni yoki ularning birikmalari ajratib olinadigan yonmaydigan qattiq togʻ jinslari yoki minerallar. Ulardan kompleks foydalanish mumkin. Noruda foydali qazilmalarq. turi yuzdan ziyod. Qazib olish va ulardan foydalanish boʻyicha eng muhim xom ashyolar qatorida turadi. Noruda foydali qazilmalarq.ning hozirga qadar sistemalashtirilgan yagona tasnifi yoʻq. Odatda foydalanish sohasiga qarab 4 guruhga boʻladilar: konchilik-kimyo hom ashyosi — apatit, galit, tugʻma oltingugurt, oltingugurt kolchedani, barit, tabiiy tuz va boshqa (bularning aksariyatidan mineral oʻgʻit ishlab chikariladi); konchilik-metallurgiya xom ashyosi — oʻtga chidamli materiallar ishlab chiqarish, flyus si-fatida ishlatiluvchi qoliplash materiallari (gil va qumlar); qurilish materiallari — noruda qurilish ma-teriallari, keramika va shisha xom ashyosi, bogʻlovchi materiallar uchun xom ashyo, mineral boʻyoklar, issiklik va shovqin oʻtkazmaydigan materiallar; nometall ruda xom ashyosi — texnik kristallar (olmos, pyezokvars, Islandiya shpati, muskovit, agat va boshqalar), qimmatbaho va zebu ziynat buyumlari yasashda ishlatiladigan toshlar (zargarlik olmosi, zumrad, yoqut, topaz, malaxit, feruza, kahrabo va boshqalar); bu toifaga yana, odatda, asbest, talk, grafit, korund, najdakni ham kiritadilar. Texnika taraqqiyoti jarayonida Noruda foydali qazilmalarq. tarkibiga tobora yangi togʻ jinslari va minerallar qoʻshilib bormoqda.[

• O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 12-iyuldagi 267-son “Mehnatni muhofaza qilishga doir me’yoriy hujjatlarni qayta ko‘rib chiqish va ishlab chiqish to‘g‘risida”gi (O‘zbekiston Respublikasi Hukumati qarorlarining to‘plami, 2000-y., 7-son, 39-modda) va 2010-yil 20-iyuldagi 153-son “Mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha normativ-huquqiy bazani yanada takomillashtirish to‘g‘risida”gi (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2010-y., 28-29-son, 234-modda) qarorlariga muvofiq buyuraman:
• 1. Noruda materiallari (shag‘al, qum) ishlab chiqarish xodimlari uchun mehnatni muhofaza qilish qoidalari ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
• 2. Mazkur buyruq O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan kundan boshlab o‘n kun o‘tgandan keyin kuchga kiradi.

• Tog‘-kon sanoatida temirli va rangli metallar, shuningdek, noruda materiallar kon zaxiralarini qazish va qayta ishlash jarayonida ikki hil tipdagi ikkilamchi mahsulotlar hosil bo‘ladi: tog‘-kon ishlarini bajarishda hosil bo‘ladigan (g‘ovak va zich) jinslar va tog‘-boyitish kombinatlarining chiqindilari. Qazilma tog‘-kon sanoati ikkilamchi mahsulotlarining eng samarali qo‘llanilish sohasi bu noruda qurilish materiallari sanoatidir. Noruda qurilish materiallarini ishlab chiqarishda ikkilamchi qaziladigan jinslar qora va rangli metall konlarini qazish va qayta ishlashda hosil bo‘ladigan quruq va ho‘l boyitilgan chiqindilar, qurilish shag‘ali ishlab chiqarishdagi qoldiqlar, asbest, bazalt va boshqa materiallarni ishlab chiqarishdan hosil bo‘ladigan boyitilgan chiqindilar samarali qo‘llaniladi. Temirli konlarni qayta ishlashda ikkilamchi mahsulot sifatida “kvar- sitli” yoki unga yaqin bo‘lgan jinslar hosil bo‘ladi. Ularning tarkibidagi qayta ishlanishi mumkin bo‘lgan foydali qazilmalar 50 % gacha yetadi. Temirli kvarsitlar asosan temir va kremnozem oksidlaridan iborat bo‘ladi. Boyitilishga yaroqsiz temirli kvarsitlar va boshqa yemirilgan jinslar uyumlarga chiqariladi. Ulardan alohida og‘ir betonlar olish uchun yirik to‘ldiruvchilar tayyorlash mumkin. Bunday materiallarning haqiqiy zichligi 2,8...4,6 g/sm

• Masalan, nuragan jinslardan chaqiq tosh ishlab chiqarishda qoldiq cho‘kindilar hajmi 25 % gacha, cho‘kindi jinslardan esa 45 % gacha cho‘kindilar hosil bo‘ladi. Sement changi sement ishlab chiqarishda yupqa dispersli mineral ma- teriallarni qayta ishlashda hosil bo‘ladi. Sement korxonalaridagi sement changining miqdori ishlab chiqariladigan mahsulot hajmining 30 % gacha qismini tashkil qiladi. Ularning tarkibida 20 % gacha klinkerli minerallar mavjud bo‘ladi. Changning tarkibi kuydirish xumdonlarining hiliga, qo‘llaniladigan hom ashyoning turi va xossalariga bog‘liq bo‘ladi. Ishlatilishga yaroqli har hil disperslikka ega bo‘lgan changlar turli hil materiallarni (ohak, keramzit va x. k) ishlab chiqarishda ham hosil bo‘ladi. Asbestotsement buyumlarni ishlab chiqarishda hosil bo‘ladigan chiqindilar quruq va ho‘l hillarga bo‘linadi. Quruq asbestotsement chiqindilariga asbestotsement changi, mayda siniqlar hamda qipiqlar kiradi. Ikkinchisiga suv bilan tozalash uskunalaridagi qoldiq asbestotsement cho‘kindilari kiradi. Ho‘l chiqindilar asosan gidratlangan va karbonizatsiyalangan sement zarralari hamda mayda asbest tolalari aralashmasidan iborat bo‘ladi. Ularning quritilgan holatdagi zichligi 250...300 kg/m