Mavzu: noorganik (mineral) bogʻlovchi materiallar va ularning xususiyatlari reja

CaSO₄∙2Н₂О→ CaSO₄∙0,5Н₂О Q1,5Н₂О

Tabiiy kalsiy fosfatni fosfat kislota hamda konsentrlangan fosforli o‘g‘itlarga gidro-kimyoviy usulda aylantirish natijasida olingan chiqindi-fosfogips sanoat uchun yirik xom ashe manbai hisoblanadi. Asosiy ishlab chiqarilayotgan mahsulot bilan birgalikda hosil bo‘ladigan fosfogips miqdori qayta ishlanayotgan har tonna fosforit yoki apatitga nisbati 1,4….1,6 tonna ko‘p bo‘ladi. O‘zbekistonda fosfogips Olmaliqda va Samarqandda ko‘p miqdorda to‘plangan.

Tarkibida ikki molekula suv bo‘lgan gips sifatida chiqadigan kalsiy sulfat suvda deyarli erimaydi, shuning uchun undan fosfat kislota eritmasi oson ajratib olinadi, fosfat kislota eritmasi ma’lum temperaturada konsentrlangunga qadar bug‘latiladi.
Fosfogips tarkibida 75....95% ikki molekula suvli gips bor. Fosfogipsda ftoridlar yoki kremniy ftoridlar ikkinchi darajali tarkibiy qism hisoblanadi. Bu hol oddiy texnologiya asosida fosfogipsdan olinadigan gipsli bog‘lovchi moddalarning xossasini yomonlashtiradi. Biroq maxsus ishlab chiqilgan usullar asosida fosfogipsdan sifati tabiiy xomashyodan hosil qilinadigan mahsulotdan qolishmaydigan tayyor bog‘lovchi modda olish mumkin.
Gips ishlab chiqarish. Qurilish gipsi uch xil usulda ishlab chiqariladi:
Gips-tosh kukunlatib tuyiladi va pishiriladi.
Gips-tosh maydalanib pishiriladi, so‘ngra tuyiladi.
Gips-tosh maydalanib, yuqori bosimli suv bug‘ida ishlanadi va quritilib tuyiladi.
Gips-tosh shaxtali va aylanma xumdonlarda yoki bug‘ beriladigan avtoklavlarda pishiriladi. Shaxtali xumdonlarga 15 mm yiriklikda, bug‘ beriladigan avtoklavlarda esa 25……50 mm yiriklikda solinadi: qozonlarga gips-tosh kukun holida solinadi.
Gips-tosh bolg‘ali maydalagichlada yoki po‘lat sharli tegirmonlarda maydalaniladi.
Amalda gipsni qaynovchi qozonlarda pishirib olish usuli keng tarqalgan. Po‘lat silindr va vertikal o‘qqa o‘rnatilgan qorgichdan
iborat bo‘lgan qozonga kukun-tuyilgan gips solinadi. Qozonning diametri buylab turtta isitgich quvurlari o‘tkazilgan. Ularda xom gips pishiriladi va tayyor maxsulot qozon tagidagi g‘alvir orqali gips yig‘uvchi bunkerga tushadi. Qozonning 2 m³ xajmining ish unumi 1 soatda 1000 kg ni tashkil etadi. Gips kukunining qozonda pishish vaqti 1-1,5 soat.
Asosan yarimsuvli gipsdan iborat bo‘lgan va gips-toshdan termik ishlash yo‘li bilan tayyorlanadigan qurilish gipsi deb ataluvchi maxsulotni fosfogipsdan xam olish mumkin. Buning uchun fosfogips tarkibidagi fosfat kislotasini yuvib tashlash kerak. Aks xolda, birinchidan, fosfogips tarkibidagi fosfat kislota tayyor maxsulotning tishlashish muddatini uzaytirib yuboradi, ikkinchidan, qurilish fosfogipsning mexanik mustaxkamligi juda past darajada bo‘lib, undan faqat qurilish gipsiga qo‘shimcha sifatida foydalanish mumkin.