Мавзу: Нефткимёвий синтезлар Режа: Нефтни қайта ишлаш жараёнида содир бўладиган реакциялар Нефть таркибидаги углеводородлар

5. Нефтни қайта ишлашда ҳосил бўладиган тўйинмаган углеводородлар
Умумий маълумотлар

Хом нефть ва табиий газларда тўйинмаган углеводородли бирикмалар (алкенлар, ди–, три– ва полиенлар, алкинлар) бўлмайди. Улар нефтни қайта ишлаш жараёнларида ҳосил бўлади. Тўйинмаган бирикмалар, асосий органик ва нефть кимёвий синтезда энг қимматли хом ашёлардан биридир.

Тўйинмаган бирикмаларни олишнинг икки гуруҳи мавжуд.

1. 
   Тўйинмаган бирикмалар, ёнаки маҳсулот бўлган жараёнлар маҳсули.
   
2. 
   Тўйинмаган углеводородларни максимал ишлаб чиқаришга йўналтирилган махсус жараёнлар.
   

Биринчи гуруҳ жараёнлари термик ва каталитик крекинг, нефть қолдиқларини кокслаш жараёнлари бўлиб, уларнинг асосий мақсади, ёқилғи ва нефть кокси ишлаб чиқаришидир. Иккинчи гуруҳ жараёнлари пиролиз, қуйи молекуляр алкенларни полимеризацияси, алканларни дегидрирлаш ва металлорганик катализаторлар иштирокида алкенларни синтезларини ўз ичига олади.
Суюқ фазадаги термик крекинг газида (470÷520⁰С; 2–5 МПа) тахминан 20% (ҳажм.), буғ фазадаги термик крекинг газида (530÷600⁰С; 0,1-0,5 МПа) ва пиролиз (670÷900⁰С; 0,1 МПа) газларида 30÷50% (ҳажм.) миқдорда тўйинмаган углеводородли бирикмалар мавжуддир. Нефть хом ашёси термик қайта ишланганда ҳосил бўладиган газларнинг таркиби қуйидаги жадвалда берилган.
7.13-жадвал
Нефть хом ашёсини термик ва термокаталитик қайта ишланганда ҳосил бўладиган газларнинг таркиби, % (ҳажм)

Компонентлар	Термик крекинг	Кокслаш	Пиролиз	Каталитик крекинг
Н2	0,4	1-2	10	1,0-1,5