Mavzu: Natyurmort janrida kompozitsion ranglar xususiyatlarining ahamiyati

O‘z-o‘zini baholash (Charxpalak) uslubi

1-jadvalda keltirilgan lekalo egi chiziqlarining berilgan chizmasi asosida uning nomlarini aniqlang.
1-jadval

№

Geometrik yasashlarning chizmasi

Geometrik yasashlarning turlari

To‘g‘ri javob

Aylanani teng bo‘laklarga bo‘lish

Qiyalik

Ӯramalar

Kesmani teng bo‘laklarga bo‘lish va parallel to‘gri chiziqlar chizish

Muntazam ko‘pburchakliklar

Konusliklar

1.

2.

3.

4

6

7

Yuqoridagi jadvaldagi ‘Charxpalak’ texnologiyasida Geometrik yasashlarning taviri asosida uning nomlarini aniqlash ko‘rsatilgan.

Bu metod yordamida bitta o’quvchini emas, balki guruh-guruhga ajratib ular o‘rtasida musobaqa shaklida o‘tkazish ham mumkin. Bu metod orqali o‘qituvchi, o’quvchi va talabalarga nafaqat nazariy bilim beradi, balki shu bilan birga ularning olgan bilimlarini aniqlashi ham mumkin.

Baholash mezoni

1. 
   1-3 oralig‘ida nomini to‘g‘ri belgilagan talabaga – ‘2’ baho.
   
2. 
   4 ta nomini to‘g‘ri belgilagan talabaga – ‘3’ baho.
   
3. 
   5 ta nomini to‘g‘ri belgilagan talabaga – ‘4’ baho.
   
4. 
   6-7 oralig‘ida nomini to‘g‘ri belgilagan talabaga – ‘5’ baho.
   

Blits o‘yin – ‘Men JIF tashkilotchisi’

Biz quyida yangi pedagogik texnologiyalardan O‘yinli texnologiyalarni chizmachilik darslariga tadbiq qilinishini ko‘rib chiqamiz. O‘yinli texnologiyalardan foydalanishning asosini talabalarning ijodiy faoliyatini faollashtiruvchi, qiziqtiruvchi faoliyat tashkil etiladi. O‘yin mehnat va o‘qish bilan uzviy bog‘langan faoliyatning asosiy turlaridan biri hisoblanadi. O‘yinli texnologiyalar o‘zining ijodiyligi bilan ajralib turadi.
1-jadvalda keltirilgan masala ‘Tutashma bajarish’ misolida rejali-algoritmi aniqlansin? 1-jadval

№	Mavzu mazmuni	Yakka baho	Yakka xato	Guruh bahosi	Guruh xatosi	To‘g‘ri javob
1.	Tutashtirish nuqtalari (1,2) aniqlanadi.
2.	Tutashma markazi (0) aniqlanadi.
3.	Tutashma radiusi (R) beriladi.
4.	Berilgan aylanalar (01,02) chiziladi
5.	Tutashma bajariladigan aylanalar o‘rni aniqlanadi.

Birinchi jadvalda ‘Men JIF tashkilotchisi’ uslubida esa, o’quvchi va talabalar geometrik chizmachilikka oid biror masalani ishlanish bosqichini aniqlashi so‘ralgan. Birinchi bosqichda har bir o’quvchi va talaba alohida ishtirok etadi va baholanadi. Ikkinchi bosqichda esa guruh mayda guruhchalarga (kamida 4 kishidan iborat) bo‘linib ishtirok etadi va baholanadi. Mashg‘ulot oxirida esa o‘qituvchi har bir o’quvchi va talabani alohida baholaydi, hamda guruhlarni ham yo‘l qo‘ygan kamchiliklarini ko‘rsatib baholaydi. Yuqoridagi uslublarni qo‘llanilishidan maqsad o’quvchi va talabalarga nazariy bilim berish bilan birga ularni amaliy malakalarini oshirish ham nazarda tutilladi. Chunki, o‘yinli texnologiyalar boshqa uslublardan shunisi bilan ajralib turadiki, o’quvchi va talabani jamoa bilan ishlashga, erkin fikrlashga o‘rgatadi, har bir qatnashuvchi nazardan chetda qolmaydi. Shuningdek, o‘qituvchiga bilim berish ham baholash ham oson kechadi.


3. Ўқувчиларнинг график билим-малакаларини баhолаш
Педагогика назариясидан маълумки, ўқувчиларни эгаллаган билим-малака ва кўникмаларини мунтазам назорат қилиб бориш ўқувчиларга берилаётган билим-малака ва кўникмаларни самарали бўлишида муhим аhамият касб этади.
Қайси бир ўқитувчи ўз фани бўйича ўқувчиларга бераётган билим-малакаларни қанчалик сифатли, савияли ва мунтазамликда назорат қилиб, баhолаб борса уни ўқувчилар яхши тушунадилар ва хурмат қиладилар. Шунинг учун мактаблар тажрибасида ўқувчиларнинг билим-малакаларини назорат қилиш ва баhолашнинг ўзига хос қонун-қоидалари, технологиялари ва метод услублари бор.
Мактабларимизда ўқувчиларнинг билим, малакаларини ва таълим-тарбияларини назорат қилиш, текшириш ва баhолош қоидалари ва йўл йўриқлари, вақти ва графиклари бор.
Улар мактабларимизнинг ижодий тажрибалари бўлиб, улар:

1. 
   Жорий назорат ва баhолаш бўлиб, бу назорат hар бир дарсда, мунтазам hолда текшириб, ўрганиб бориш.
   

Бунда уйга берилган вазифани текшириш ва hар бир дарсни мустақил ишда бажарилган ишларни мухокамаси ва баhоланиши ва дарсда илғор қатнашган, намуна бўлган ўқувчиларни баhолаш асосида амалга оширилади.

2. 
   Даврий оралиқ назорат ва баhолаш.
   

Курсни бирон қисми, бўлими, бобини тугатганда ёки чорак якунида ўтказиладиган назорат бўлиб, бу назорат ўқув фанларининг ўқитилиши hарактери ва мазмунига кўра назорат тури танланади.
Чизмачилик ўқув фани бўйича назоратнинг бу тури ёзма иш тарзида ва оғзаки савол-жавоблар асосида амалга оширилади. Бу текширишда ўқувчилар фанни маълум бир қисмини, ёзма ишда ёки ТЕСТ асосида берилган вазифаларни бажарилиши билан баhоланади.

3. 
   Якуний назорат ва баhолаш ўқувчиларни ўқув йили бўйича дастур материалларини қай даражада ўрганиб келинганлигини кўрилади ва якуний ўзлаштириш бўйича хулоса чиқазилади.
   

Лекин, якуний назорат ва баhо чиқазишда ўқувчини олдинги чораклар якунида олган баhоларини hам алоhида назарда тутилади.
Якуний баhо ва назорат учун курсни якуни асоси бўйича ёзма иш ёки ТЕСТ, оғзаки савол-жавоб асосида hам бўлиши мумкин.
Лекин якуний назорат билан умумий баhони кўтарилиб кетишига ёки пасайиб кетишига алоhида эътибор берилади. Якуний назорат ва баhолашда ўқувчи hақидаги яхши фикр-хулосалар hам зарур бўлади.
Чунки, ўқувчини билим-малакаси, маънавий дунёси hақида энг кўп биладиган шахс бу фан ўқитувчисидир.
Хулоса қилиб айтганда, ўқувчилар билим-малакасини назорат қилиш ва баhолаб бориш бу ўқувчиларни келажакдаги hаёти ва фаолиятига яхши йўл очишни бир энг фойдали воситасидир. Лекин бунинг учун ўқитувчидан юксак билим-малака, ғоят кучли сезги-идрок, зеhн, эътиқод, маслак ва ижодий ғоя керак.

XULOSA
Chizmachilik bo`yicha o‘zlashtirishni hisobga olish xar bir darsda izchil ravishda amalga oshirilishi lozim. O`quvchining darsga bo‘lgan qiziqishi, ularni bilimlarini mustahkamlanishi va yaxshi esda qolishi tushunishi uchun ko‘rsatmali vositalarning darsdagi o‘rni katta.
Hozirgi kun fan, madaniyat va ta‘lim sohalarida ham katta o`zgarishlar amalga oshirilmoqda, islohotlarning sur‘atlari tobora jadallashmoqda. Biroq axborotlar asri talablariga muvofiq o`zgarayotgan hayotimiz ehtiyojlari jamiyat oldiga yangidan-yangi vazifalarni ko`ndalang qilib qo`ymoqda. Bu vazifalarni amalga oshirish uchun ta‘lim va tarbiya tizimining barcha bosqichlarini Kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida isloh qilish tadbirlari ko`rilmoqda. Bu borada qilinadigan ishlarning birinchi, ikkinchi bosqichi yakunlanib, uchinchi bosqich bo`yicha ishlar amalga oshirilmoqda.
Chizmachilikka oid bilimlarni muvaffaqiyat bilan egallashning asosiy shartlaridan biri o‘qituvchilarning darslarini sifatli bo‘lishi, zamon talabida dars o‘tishi, yangi-yangi ta‘lim texnologiya va vositalarini tadbiq etishi lozim. Buning uchun o‘qituvchi zamondan ortda qolmasligi va yangidan kashf etilayotgan yutuqlar texnologiyalarni bilishi lozim va ularni o‘z darslarida qo‘llay olishi kerak. Darsning sifatini o’quvchilarning bilimiga qarab, belgilash mumkin. O’quvchilarni bilimli bo‘lishi albatta darslarni tushunarli, qiziqarli bo‘lishini talab etadi. O‘qituvchi buni bilgan holda darsda turli ko‘rsatmali vositallar ya‘ni modellar, plakatlar,tarqatmalar, elektron vositalar, slaydlar, multimediyali dasturlardan foydalanishi lozim.
БИда чизмачилик ўқитишдаги вазифа фақат ўқувчиларда чизма асбобларидан тўғри ва рационал усулларда фойдаланиш ва чизмачилик техникасининг геометрик асосларини эгаллаш масалалари чизмачилик ўқитишнинг мақсад вазифалари, график таълимни ривожлантириш тамойиллари ўқув дастурини тузиш ва унинг мақсад вазифалари белгилаш, ўқув материалини режалаштириш, синф хонасини жиhозлаш йўллари, ўқитувчининг дарсга тайёрланиши, чизмачилик дарслирининг типларини ўрганиш, дарс конспектини тузиш, мактабда чизмачиликдан тўгарак машғулотларини йиллик иш режасини тузиш ва уни ўтказиш масалаларини амалда тадбиқ этиш кабилар ёритилган.
Хозирги замон ишлаб чиқаришда чизмага ғоят катта талаблар қўйилмоқда. Бу талабларнинг барчасини билиш ва чизмани бажаришда қабул қилинган турли белгилашларни тушуна билиш ишчидан бошлаб, то конструкторгача бўлган мутахассисликларнинг кенг доираси учун мутлақо зарурий шарт бўлиб hисобланади.
Муhандислар, конструкторлар ва ихтирочилар ўз ижодий фаолиятларида албатта чизмачиликдан фойдаланадилар, шунингдек чизмалар яратадилар.
Умуман чизмаларни ва хусусан ишчи чизмаларни ўқишни ўргатиш ўқитувчи томонидан hар томонлама қизиқтирила бориши зарур. Мактабда техник циклдаги предмет сифатида чизмачиликни ўқитиш, биринчи навбатда шу мақсадга бўйсиниш керак. Яна шуни таъкидлаш керакки, мактаб курсида чизмачилик фақат техник таълим масалаларини ечишдагина эмас, балки умумий таълимни амалга оширишда hам муhим ўринни эгаллаши керак. Расм солиш билан бир қаторда чизмачилик мактаб ўқувчиларининг график тайёргарлигини таъминлайди. Ўқувчилар текисликда фазовий шаклларни тасвирлаш тушунчаси ва малакасини эгаллаб, бу билим ва малакаларни онгли равишда бошқа фанларни эгаллашга тадбиқ этадилар.
Бироқ шуни эсда тутиш керакки, мактабда ўқувчиларнинг касбий таълим асосида тайёрлашнинг муhим вазифалари қаторига уларни ишлаб чиқариш асослари билан таништириш, хозирги замон ишлаб чиқаришда чизманинг ролини ўрганиш, мамавзу, физика, химия, меhнат, машинасозлик дарсларида ўқувчиларнинг график фаолиятини оширишда ўз ифодасини топган техник циклдаги бошқа фанларнинг чизмачилик билан логик алоқасини таъминлаш вазифалари hам киради. Бундай фаолият натижасида ўқувчиларнинг умумий график маълумотлари такомиллашиб боради. Бу вазифани hал этишда чизмачилик ва расм солиш hал этувчи рол ўйнаши керак.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   Умумий ўрта таълимнинг давлат таълим стандарти ва ўқув дастури”. Ўзбекистон Республикаси халқ таълим вазирлигининг ахборотномаси, 4 махсус сон, Тошкент, 1999 й.
   
2. 
   Ўзбекистон иқтисодиётни модернизациялаш hамда ислоhотларни чуқурлаштиришнинг янги ва юксак босқичи йўлида. (Бекмуродов А.Ш, Ғофуров). Тошкент, “Иқтисодиёт”, 2008 й
   
3. 
   Ж.Г Йўлдашев “Таълим янгиланиш йўлида” Тошкент, 2000 й.
   
4. 
   Ж.Г Йўлдашев “Таълим истиқлоли йўлида” Тошкент, 1996 й.
   
5. 
   Н.Турсунов “Таълимда педагогик технологиялар, муаммолар, ечимлар”. Тошкент, 1996 й.
   
6. 
   А. М. Умронхўжаев “Мактабда чизмачилик ўқитишни такомиллаштириш”. Тошкент, 1993 й
   
7. 
   А. М. Умронхўжаев. “Чизмачилик ўқитиш методикаси” Тошкент, 2000 й.
   
8. 
   Ю.К. Бабанский “Хозирги замон умумий таълим мактабларида ўқитиш методикаси”. Тошкент, 1990 й.
   
9. 
   Қ.Тўлабоев. “Рейтинг тизимида дарс ўтиш технологияси”. Тошкент, 2000 й.
   
10. 
    И.Т.Рахмонов. Чизмачиликдан дидактик ўйинлар. Тошкент, “Ўқитувчи”, 1992 й.
    
11. 
    М.Ш.Исаев Чизмачиликдан топшириқ карталар Тошкент, 1992 й.
    
12. 
    А. М. Умронходжаев Чизмачилик. 8-синф учун дарслик” Тошкент, 2002 й.
    
13. 
    А. М. Умронхўжаев Чизмачилик. 9-синф учун дарслик Тошкент, 2002 й.
    
14. 
    А. Одилов ва бошқалар. Чизмачилик. 8-синф учун дарслик Тошкент, 2004 й.
    
15. 
    А. Одилов ва бошқалар. Чизмачилик. 9-синфлар учун дарслик Тошкент, 2004 й.
    
16. 
    С.Н.Дембинский, В.Н.Кузьменко. Ўрта мактабда чизмачилик ўқитиш методикаси. Тошкент, 1973 й
    
17. 
    Ю.Қирғизбоев ва бошқалар. “Техникавий чизмачилик курси” Тошкент, 1987 й.
    
18. 
    У. Абдуллаев. Чизма геометрия ва чизмачилик асослари. Тошкент, Ўзбекистон, 1999 й
    
19. 
    Е.А.Василенко. Методика обучению черчению. Москва, 1990 й.
    
20. 
    Рўзиев Э.И. Чизмачилик ўқитиш методикаси. Ургенч 2001 й
    
21. 
    Рўзиев Э.И. Чизмачилик ўқитиш методикаси. Тошкент, 2008 й
    

Хорижий адабиётлар

1. 
   А.Д. Ботвонников ва бошқалар. Черчение в средной школе. Москва, 1984 й.
   
2. 
   Д.М.Борисов ва бошқалар. Черчение. Москва, 1987 й.
   
3. 
   В.Н.Виноградов. Методика обучения черчению. Москва, 1990 й
   
4. 
   К.А.Гервер. Творческие задачи по черчению. Книга для учителя. Москва, 1991 й.
   

1 O`zbekiston Respublikasi “Ta`lim to`g`risida”gi qonuni. Toshkent, “Sharq” 1997 yil.

2 Karimov I.A. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda. Birinchi chaqiriq O`zbekiston Respublikasi Oliy majlisining XIV sessiyasidagi ma’ruzasi. Toshkent, “O`zbekiston”, 1999 yil.

3 Umumiy o`rta ta`limning davlat ta`lim standarti va o`quv dasturi. Toshkent, “Sharq”, 1999 yil, 4–mahsus son.