Eksperiment-tajriba sinov metodi. “Eksperiment” so`zi lotincha “sinab ko`rish”, “tajriba qilib ko`rish” ma`nosini anglatadi.
Odatda eksperimental-tajriba ishlari ta`lim-tarbiya jarayoniga aloqador ilmiy faraz yoki amaliy ishlarning tadbiqi jarayonlarini tekshirish, aniqlash maqsadida o`tkaziladi. Bunda ham ilmiy farazlarning didaktik yoki amaliy ahamiyatiga e`tibor beriladi.
O`tkaziladigan tajriba ishlari ta`lim va tarbiya o`rtasidagi qonuniy aloqalarni aniqlash, natijalarni hisobga olish asosida yangi metodlarni tadbiq etishga, ta`lim-tarbiya samaraligini oshirishga qaratiladi. Shuningdek, ta`lim-tarbiya jarayonining borishini, tuzilishi va natijalarini oldindan ko`ra bilish imkoniyatini beradi.
Eksperiment metodi sharoitga qarab 3 xilda o`tkaziladi:
tabiiy eksperiment;
laboratoriya eksperimenti;
amaliy tajriba.
Pedagogik eksperiment o`z mazmuniga ko`ra didaktik, tarbiyaviy, maktabshunoslik muammolari yuzasidan o`tkaziladi.
Pedagogik eksperiment tajriba ishlarini o`tkazishda quyidagi talablar mavjud:
1) ishning aniq, ilmiy jihatdan asoslangan farazini aniqlash va kutilishi lozim bo`lgan natija uchun reja belgilash lozim.
2) ilmiy ish yoki pedagogik faoliyat uchun aniq ob`yekt belgilash, amalga oshirish borasida qo`shimcha metodlarni aniqlash.
3) tajriba ishi o`tkazish vaqtini va muddatini belgilash.
4) tajriba uchun lozim bo`lgan asbob-uskuna va boshqa hokazolarning tayyor turishi;
eksperiment natijalarini zudlik bilan tahlil qilish va tegishli xulosa chiqarish va tavsiyalar berish kerak.
Foydalaniladigan interfaol metod.Biz quyida “Fikrlash kengligi shajarasi” metodini tadbiq qilinishini yoritamiz.
Mazkur metod muayyan mavzu yuzasidan bor ma’lumotni jamlash sanalib, keng va har tamonlama fikr yuritish, shuningdek, o‘z tasavvurlari va fikrlash qobiliyatidan ijobiy foydalanish borasida ma’lum ko‘nikma hamda malakalarni hosil qilishga rag‘batlantiradi.
Mazkur metodni guruh yoki yakka tartibda o‘tkazish mumkin. Bu metod talabaning olgan bilmini mustahkamlashda hamda bilim darajasini kengaytirish imkoniyatini yaratadi. Metodda berilgan mavzularning turlarini, farqlarini, vazifasini hamda foydalilarini bilishda va fikrlay olishda eng yaxshi uslub hisoblanadi.
Mashg‘ulotlar jarayonida “Fikrlash kengligi shajarasi” metodidan foydalanishda bir necha qoidalarga amal qilishni talab etiladi. Ushbu qoidalar quyidagilar:
O‘qituvchi qo‘llayotgan metodi shartlarini hamda ajratilgan vaqt (20 daqiqa) ichida ishlab tugatish kerakligini talabalarga tushuntirib o‘tadi.
O‘qituvchi beriladigan mavzularni konvertlarga joylashtirib yoki mavzu yozilgan qog‘ozlarni stol ustiga teskari qilib, ya’ni qog‘ozdagi mavzu yozilgan tomonini tagiga qo‘yib, qog‘ozlarni yoyib qo‘yadi.
O‘qituvchi talabalarni ikkitadan guruhlarga ajratib chiqadi.
Har bir guruhlarga bittadan oq qog‘oz berib chiqadi, so‘ngra har bir guruhdan bittadan talaba chiqib qo‘yilgan variantlardan bittadan oladi. So‘ngra har bir guruh tushgan mavzuni berilgan oq qog‘ozning o‘rtasiga yozadi va shartga binoan davom ettiradi. Ushbu metodning qanday bajarilishini jadvalda geometrik chizmachilikka oid “Chiziq turlari” mavzusi (1-jadval) misoli orqali ko‘rsatib o‘tganmiz.
Metod shartiga “Chiziq turlari” misolida berilgan savolning:
Turlari yoziladi.
Ajratilgan turlarning qalinligi yoziladi.
Turlarning vazifasi yoziladi.
Bu ajratilgan turlarining hamda mavzuning darslarda ishlatiladigan turli atamalari yoziladi. Ushbu usulda o‘qituvchi mavzuga qarab shartlarni tuzadi.
Vaqt tugagach, o‘qituvchi jadvallarning to‘g‘riligini va qancha ma’lumot to‘planganligiga qarab talabalarning bilim va fikrlash qobiliyati sinaladi. Mazkur metodni qo‘llashdan ko‘zlangan maqsad talabalarni muammo xususida keng va chuqur fikr yuritishga rag‘batlantirish ekanligini e’tibordan chetda qoldirmagan holda ularning faoliyatlarini baholab borishning har qanday usulidan voz kechish maqsadga muvofiqdir.
Mazkur metodni ta’lim tizimida qo‘llashning yutuqli tomoni shundaki, talabalarda fanga nisbatan qiziqishini oshiradi, talabalar bir-birlari bilan fikr almashishni va to‘g‘ri qarorga kelish qobiliyatlarini shakllantirish bilan bir qatorda talabalarning ongi oshadi, o‘rtaga tashlangan mavzu yuzasidan talabalar chuqur yondoshadi hamda bildirayotgan fikrlarga ko‘proq misol keltirishga va shu fikr borasida ko‘proq ma’lumot jamlashga erishadi. Ba’zi bir bilimi sayoz talabalar shu metod orqali ilg‘or talabalardan o‘zlariga tegishli ma’lumotlarni olishga muvofaq bo‘ladilar.
Bu metodning yana bir afzallik tomoni shundaki, o‘qituvchi o‘tayotgan dars soatidagi mavzu yuzasidan shu soatning o‘zida ma’lum vaqt ichida mazkur metodni qo‘llash yoki fan bo‘limlari yakunlangandan so‘ng o‘sha o‘tilgan mavzularni shu metodda qo‘llash mumkin bo‘ladi.
1-3 oralig‘ida chiziq turining nomini to‘g‘ri belgilagan talabaga – ‘2’ baho.
4 ta chiziq turining nomini to‘g‘ri belgilagan talabaga – ‘3’ baho.
5 ta chiziq turining nomini to‘g‘ri belgilagan talabaga – ‘4’ baho.
6-7 oralig‘ida chiziq turining nomini to‘g‘ri belgilagan talabaga – ‘5’ baho.
