Mavzu: Muzliklar va ularning ahamiyati. Muzliklar va ularning turlari Muzlik turlari haqida umumiy ma’lumotlar

Vodiy muzligi. http://www.segodnya.ua

Tog’ muzliklari materik muzliklariga qaraganda ancha kichik bo’lib, shakli ham xilma - xildir. Tog’larda muzliklarning paydo bo’lishiga asosiy sabab bo’lib yuqoriga ko’tarilgan sari yog’in - sochin miqdori ortib, harorat esa pasaya borishidir. Tog’ muzliklarining shakli - asosan tog’lardagi relьef shakllariga bog’liqdir. Ular ko’pincha tog’ vodiylari va cho’kmalarning yuqori qismini egallaydi.
Yil bo’yi baland tog’larga yoqqan qor tobora to’plana boradi va o’z og’irlik kuchi ta’siri ostida zichlashib firnga aylanadi. Firn siqilib, uning kristallari bir - biriga yopishadi va natijada g’ovakli muz vujudga keladi. Bora - bora g’ovaklar yo’qolib, zich havorang muz hosil bo’ladi. Muzlik hosil bo’ladigan va to’yinadigan joy firn havzasi deb atalib, u baland tog’lar viloyatida tsirk shakliga ega bo’ladi.
Tog’ muzligi sertarmoq murakkab shaklga ega bo’lgan butun bir tizimni tashkil etishi mumkin.

Firn havzasi va tog’ muzligi.

G’arbiy Pomirda muzliklarning tarqalishi.

Muz tog’ relьefining tekis, yassi, qor ko’p yog’adigan joylarida to’plana boradi. Alьp - Kavkaz - Pomir tog’lari mintaqasida O’rta dengiz tipidagi nam iqlim o’lkalardan sharqqa qarab O’rta Osiyo cho’llariga tomon qor chizig’ining ko’tarila borishini yaqqol ko’rish mumkin. Yog’in miqdori ham shu yo’nalishda kamayib boradi.

Muzlikdagi muz yuqori plastiklikka - egilish, cho’zilish bilan birga sinish xususiyatiga egadir. Mo’rtlik xususiyati plastiklik xossasiga qarama - qarshidir. Plastiklik holati qancha kuchli bo’lsa, mo’rtlik shuncha past bo’ladi. Muzning plastiklik xususiyati ularning o’zlariga xos bo’lgan donador kristallik strukturasidan kelib chiqadi.
Muzlik tanasida darzliklar ko’plab uchraydi. Dazliklarning ba’zilari muz harakati davomida vodiy yonbag’riga qadalib qolganligi sababli paydo bo’ladi.
Ko’ndalang va bo’ylama darzliklar ko’pincha vodiyning qiyaligi keskin oshgan joylarda hosil bo’ladi. Bunday joylarda muzning egiluvchanligi ham bardosh beraolmaydi. Muzlik alohida bo’laklarga bo’linib ketadi. Muzlikdagi bunday joylarni «muz sharsharasi» deyiladi. «SHarsharadan» pastda nishablik kamaygan joyda muz bo’laklari yana bir-biri bilan payvandlanib ketadi. Muzlikdagi darzlarning kengligi 1-2 m, chuqurligi 200 m gacha boradi.