Mavzu: mustaqillikdan keyingi yillarda futbolning rivojlanish

3.Futbolchilarning umumiy va maxsus tayyorgarligini rivojlantirish tavsifi

Burchakdan to`pni kiritish 1873 yilda kiritildi. 1875 yili ustunlarni birlashtirib turgan arqon еrdan 2,44 m balandlikda yotqizilgan to`singa almashtirildi. 1882 yili 4ta mustaqil futbol ittifoqi Angliya, Shotlandiya, Uels va Irlandiya futbol ittifoqlari birlashdilar. Futbol maydonida xakam birinchi marta 1880 – 1881 yillarda ishtrok etadigan bo`ldi. 1891 yili xakam maydonga ikkita yordamchisi bilan tushadigan bo`ldi. Xalqaro miqyosidagi dastlabki futbol o`yini 1873 yili Angliya va Shotlandiya futbol jamoalari o`rtasida bo`lgan edi. Futbol 1875 yilda Gollandiyada o`ynala boshlandi, 1882 yildan Shvеytsariyada, 1890 yildan Chеxiyada, 1894 yildan Avstriyada, 1897 yildan Rossiyada o`ynala boshladi. 1904 yili Xalqaro futbol assotsiatsiyasi (FIFA ) tuziladi. hozir uning sostavida 190 ga yaqin mamlakat bor.

1954 yildan bеri Еvropa futbol ittifoqi UЕFA ham ishlab turibdi. Unga 50 ga yaqin mamlakat a`zo bo`lib kirgan. 1930 yildan bеri har to`rt yilda jaxon chеpionati, 1958 yildan bеri esa Еvropa chеmpionati utkazilib kеlinmoqda 1908 yili futbol olimpiya o`yinlari dasturiga kiritildi. UЕFA raxbarligida quydagi kubok o`yinlari o`tkazilib turadi: O‘yinchilar (darvozabondan tashqari) maydonda to‘pga qo‘l tekkizishlari mumkin emas. O‘yin 45 daqiqadan ikki taym o‘ynaladi, o‘rtada 15 daqiqa tanaffus beriladi. Ikki taym davomida qaysi jamoa raqib darvozasiga ko‘proq to‘p kiritsa, o‘sha jamoa yutgan hisoblanadi.O‘yinda dastlab voleybol to‘plaridan foydalanilgan, keyinroq esa futbol to‘plari yaratilgan. O‘yinchilar kiyimi yengil futbolka, trusik va yengil poyabzallardan iborat. Bir jamoa qattiq, boshqasi yumshoq poyabzalda o‘ynashiga ruxsat etilmaydi. Darvozabon kiyimining rangi hamda har ikkala jamoa o‘yinchilarining kiyimi ajralib turishi kerak. Sovuq paytda mashg‘ulotni issiq kiyimlarda o‘tkazishga ruxsat etiladi. Futbolkada o‘yin bayonnomasida qayd etilgan raqam yozilgan bo‘lishi shart.
To‘siqlar chetlab o‘tiladi. To‘pni aniq tepish mashq qilinadi. U oyoqdan bunisiga sakra-ladi. So‘ngra osoyishta yurilib o‘yinga kirishiladi.

1. 
   Maydonda intizom va tartibga rioya qilinadi (baqir-chaqirqilinmaydi).
   
2. 
   Mashg‘ulot chog‘ida o‘yinchilarning maydondagi harakatlari kuzatiladi va ular o‘zaro to‘qnashib ketishlaridan saqlanadi (ayniqsa, maydon ho‘l paytida).
   
3. 
   Hakam bilan tortishish va o‘yinchilarni qo‘rqitish manetiladi. Qoidaga bo‘ysunmaganlar maydondan chiqarib yuboriladi.
   
4. 
   Mashg‘ulotlar tugagach, to‘plar yig‘ilib, tegishli joygaqo‘yiladi.
   

Futbol o‘yinchilarining asosiy harakat usullari. Futbolchi maydonda oldinga, orqaga, yonga harakat qila olishi, o‘z gavdasini boshqara bilishi, birdan to‘xtashi, yugurayotib burila olishi zarur.Futbolchi reaktsiyasini, yugurish tezligini va boshqa ko'nikmalarni oshirishi uchun u jiddiy jismoniy tayyorgarlikka ega bo'lishi kerak. Futbolchilarning jismoniy tayyorgarligi mashg'ulotlarning ustuvor yo'nalishlaridan biri bo'lib, barcha mashg'ulotlarning deyarli yarmi sportchilarning jismoniy rivojlanishiga bag'ishlangan.Futbol bu sport o'yini, shuning uchun jamoa o'yinchilarining jismoniy tayyorgarligi o'yin natijalariga ta'sir qiladi. Odatda futbolchilar mashg'ulotlarda o'z qobiliyatlarini rivojlantiradilar, ammo buning uchun futbol maktabiga tashrif buyurishning hojati yo'q, chunki futbol o'ynash uchun maxsus ko'nikmalarni tayyorlash bo'yicha allaqachon video darsliklar mavjud. Ushbu video darslar jismoniy fazilatlarni samarali rivojlantirishni o'rganishga yordam beradi. Bundan tashqari, ularda professional murabbiylarning maslahatlari va boshqa foydali ma'lumotlar mavjud.Futbolchilarning jismoniy tayyorgarligi jismoniy mashqlar uchun umumiy mashqlar va sportchining maxsus mahoratini rivojlantirishga qaratilgan mashqlarni o'z ichiga oladi. Murabbiy mashg'ulot intensivligini mustaqil ravishda belgilaydi, jismoniy tayyorgarlik futbolchi uchun samarali va xavfsiz bo'lishi kerak.
Mashg'ulotlarga ajratilgan vaqtni tejash uchun murabbiy sizga jismoniy fazilatlarni tayyorlash bo'yicha qo'shimcha video darslarni tomosha qilishni maslahat berishi mumkin.Jismoniy mashqlar uchun turli xil mashqlar mavjud. Ba'zilar sportchining mushak massasini oshirishga qaratilgan, boshqalari esa reaktsiya va yugurish tezligini oshirishga qaratilgan. Umumiy jismoniy tayyorgarlik futbolchiga futbolning barkamol o'yinining ba'zi jihatlarini o'rgatishga imkon beradi. Vestibulyar apparatni mustahkamlash uchun sersersult bilan ko'plab mashqlar qo'llaniladi va futbolchi to'pni iloji boricha samarali urishi uchun qo'llab-quvvatlash maydonini qisqartirishga qaratilgan mashqlar qo'llaniladi: bir oyoqqa sakrash, oyoq barmoqlarini bosib o'tish va boshqalar.
Faqatgina ushbu sport turida ishlatiladigan maxsus mashqlarsiz futbolchilarning jismoniy tayyorgarligini tasavvur qilib bo'lmaydi. Jismoniy tarbiya mashg'ulotlari uchun bunday mashqlar futbolchiga zarbalarni, zarbalarni va "qiyin" zarbalarni bajarishga o'rgatadi.
Odamlar asrlar davomida to'p kabi o'ynashgan. Shunday qilib, Mayya hindulari tirsaklari bilan ringga kirishga harakat qilishdi, qadimgi rimliklar harpastum o'ynagan, qadimgi yunonlar esa episkirlarda. Ushbu o'yinlarning barchasini futbol deb atash qiyin, chunki har bir o'yinning o'z qoidalari bor, ammo ularni umuman dunyodagi bugungi birinchi o'yinning peshqadamlari deb atash mumkin.O'rta asrlarda turli mamlakatlarda ular Gael futboli, Sulu, Lelo Burti va boshqa futbolga o'xshash o'yinlarni o'ynashgan. Taxminan 14-asrda, Florensiyada ular zamonaviy futbol va regbi aralashmasini eslatuvchi kalsio o'ynashni boshladilar. Keyinchalik bu o'yin Angliyada ma'lum bo'ldi va ingliz futboliga asos bo'ldi deb ishoniladi.XIX asr bugungi kunda eng mashhur o'yin tarixida hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'ldi. Angliyada uning mashhurligi tezda o'sdi: universitetlar, qishloqlar, turli kasblar va hatto pablar jamoalari o'zaro raqobatlashdilar. 1857 yilda Sheffildda dunyodagi birinchi futbol klubi, 1863 yilda Angliya futbol uyushmasi tashkil etildi, u o'yin qoidalarini birlashtirish bilan shug'ullanadi.
Bu futbol va regbi o'rtasidagi yakuniy bo'shliqqa olib keldi. 1885 yilda, uzoq munozaralardan so'ng, professional futbol qonuniy rasmiylashtirildi va shu tariqa futbolchi kasbi paydo bo'ldi.Futbol o'yinida har bir jamoadan 11 nafar futbolchi ishtirok etadi, o'yin 90 daqiqa davom etadi, kubok bahslarida durang o'ynaladi, qo'shimcha vaqt belgilanadi (30 daqiqa), shundan keyin g'olibni aniqlash uchun ba'zida penaltilar seriyasini to'xtatishga to'g'ri keladi.Maydondagi futbol jamoalari murabbiylar shtabi tomonidan ishlab chiqilgan strategiyalarga muvofiq harakat qilishadi. Murabbiylar raqib o'yinining xususiyatlari va o'zlarining o'yinchilarining imkoniyatlaridan kelib chiqib, taktik sxemalarni tuzadilar (4-4-2, 3-5-2, 4-3-3 va boshqalar). Maydondagi har bir o'yinchi raqib darvozasiga hujum qilish yoki o'z himoyasini bajarish orqali ma'lum vazifalarni bajaradi.Futbol jamoalari turli darajalarda kelishadi. Eng kuchli futbolchilar oliy divizion klublarida to'p surishadi. Masalan, hozir Rossiyada professional futbol klublarining bunday ierarxiyasi o'rnatildi:
Professional Futbol Ligasi - pastki guruhlarga bo'lingan ikkinchi bo'lim (Markaz, Sharq, Janub, Ural-Volga viloyati va G'arbiy).
Uchinchi va to'rtinchi divizionlar allaqachon havaskor klublardan tashkil topgan bo'lib, ularda futbolchilar professional bo'lmagan asosda paydo bo'ladi. Barcha bo'limlarda o'yinlarning dumaloq tizimi qo'llaniladi, raqiblar bir-birlari bilan ikki marta uchrashganda, eng ko'p ochko to'plagan klub g'olib hisoblanadi. Bir qator kubok musobaqalari ham o'tkaziladi, ularda o'yinlar shiddat bilan davom etmoqda. Har yili chempionatlar va kubok musobaqalari o'tkaziladi.Yo'nalishlar, mutaxassisliklar va o'quv profiliga qarab o'quv muassasalariKo'pgina o'g'il bolalar bolaligidan futbolni orzu qilishgan va qanday qilib futbolchi bo'lishni bilishni xohlashadi. Siz biron bir ta'lim muassasasini bitirishingiz shart emas. Bo'lajak to'p yulduzlari odatda o'smirlar sport maktablarida futbol o'ynashni boshlashadi.Mashg'ulotni boshlash uchun eng mos yosh 6-7 yosh.