Mavzu: Mulohaza va xulosa chiqarish. Reja: Mulohaza, uning mohiyati va tarkibi

Ilmiy induktsiya metodlari. Bu metodlar bilish jarayonidagi hodisalar o’rtasidagi sabab – oqibat bog’lanishlarini aniqlashda qo’llaniladi. Ular ilmiy induktsiyaning turidan biri hisoblanadi.

4. 
   Sillogizm (yun. syllogismos — hisobga olaman, xulosa chiqaraman) — deduktiv xulosa chiqarish turi. Unda oʻzaro mantiqiy bogʻlangan ikki qatʼiy mulohazadan uchinchi — yangi qatʼiy mulohaza hosil boʻladi. Masalan, "Barcha metallar elektr tokini oʻtkazadi, mis — metal, demak, mis elektr tokini oʻtkazadi". Hosil qilingan yangi mulohaza dastlabki mulohazalardan umumiyroq boʻlmaydi. Shunga koʻra, sillogizmni umumiylikka asoslangan xulosa chiqarish, desa boʻladi. Bu jihatdan sillogizmdan odatdagi fikrlash va ilmiy xulosa chiqarishda isbot shakli sifatida keng foydalaniladi. Sillogizmning tarkibi xulosa asoslari va xulosadan tashkil topgan. Xulosa asoslari va xulosadagi tushunchalar terminlar deb ataladi. Sillogizmning 4 ta asosiy figurasi (shakli) mavjud. Sillogizm asoslari oddiy qatʼiy hukmlardan iborat boʻlib, ularning ikki asos va xulosada oʻziga xos tartib (toʻplam)da kelishi modus deb ataladi. Sillogizm figuralarining 19 ta modusi mavjud. Har bir figuraning toʻgʻri moduslarini aniqlashda Sillogizm ning umumiy va maxsus qoidalariga amal qilinadi. Sillogizm lar oddiy qatʼiy, murakkab va murakkab qisqartirilgan turlarga boʻlinadi. Xulosa chiqarishning bu usulini Aristotel "Birinchi analitika" asarida taʼriflab bergan. Sillogistik xulosa chiqarish mantiqqa oʻrganiladi.
   
5.