Mavzu. Ms access dasturida ma’lumotlar bazasini yaratish va ular ustida amallar bajarish

Amaliy ish № 9

Mavzu. MS Access dasturida ma’lumotlar bazasini yaratish va ular ustida amallar bajarish.

Ishning maqsadi. MS Access dasturidan foydalanib sohalarga oid ma’lumotlar bazasini yaratish hamda ular ustida amallar bajarish bo’yicha bilim va ko’nikmalarni hosil qilish.

Ishning vazifalari:

Yaratiluvchi malumotlar bazasining maqsadini aniq va tushunarli qilib yozish.

MS Access dasturida yaratilgan malumotlar bazasini forma korinishida aks ettirish, unga sorovlar berish va hisobotlar tayyorlash.

MS Access dasturining imkoniyatlari va ulardan foydalanish boyicha aniq xulosalar yozish.

Nazariy qism:

Informatsion texnologiyalarning rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora

ortib borishi, ma’lumotlarning tez o’zgarishi insoniyatni ma’lumotlarni o’z vaqtida

qayta ishlash choralarining yangi usullarini izlab topishga undamoqda.

Ma’lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun ma’lumotlar bazasi (MB) ni

yaratish, so’ngra undan keng foydalanish bugungi kunda dolzarb masalalardan

biridir. Moliya, ishlab chiqarish, savdo-sotiq va korxonalar ishlarini ma’lumotlar

bazasisiz tasavvur qilib bo’lmaydi.

So’ngi vaqtlarda axborotli muhitda, katta o’zgarishlar bo’lib bormoqda. Ana

shu o’zgarishlar qog’ozsiz texnologiya zaruriyatini keltirib chiqaradi. Bu esa o’z

navbatida, hisoblash texnikasining yanada keng rivojlanishiga sabab bo’ladi.

Axborotli muhitning kelajakda inson hayotida o’rni va ahamiyati bugungi holatdan

ancha yuqori bo’lishi uchun bajarilishi lozim bo’lgan vazifalar ko’lamini

kengaytirish talab etiladi. Shuning uchun ijtimoiy faoliyatni zamonaviy

kompyuterlar va avtomatlashtirilgan axborot tizimlari asosida qayta qurish,

rivojlantirish va samaradorligini oshirish hozirgi kunning eng dolzarb

muammolaridan biridir.

Boshqaruv jarayonidagi axborotlarni saqlash, saralash, uzatish, qabul qilish,

qayta ishlash va foydalanish kabi amallarni o’rganish va turli sohalarga tatbiq qilish

mazkur mavzuning predmeti hisoblanadi.

Har qanday axborot tizimining maqsadi real muhit obyektlari haqidagi

ma’lumotlarga ishlov berishdan iborat. Keng ma’noda ma’lumotlar bazasi - bu

qandaydir bir predmet sohasidagi real muhitning aniq obyektlari haqidagi

ma’lumotlar to’plamidir. Predmet sohasi deganda avtomatlashtirilgan boshqarishni

tashkil qilish uchun o’rganilayotgan real muhitning ma’lum bir qismi tushiniladi.

Masalan, korxona, zavod, ilmiy tekshirish instituti, oliy o’quv yurti va boshqalar. Informatsion texnologiyalarning rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora

ortib borishi, ma’lumotlarning tez o’zgarishi insoniyatni ma’lumotlarni o’z vaqtida

qayta ishlash choralarining yangi usullarini izlab topishga undamoqda.

Ma’lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun ma’lumotlar bazasi (MB) ni

yaratish, so’ngra undan keng foydalanish bugungi kunda dolzarb masalalardan

biridir. Moliya, ishlab chiqarish, savdo-sotiq va korxonalar ishlarini ma’lumotlar

bazasisiz tasavvur qilib bo’lmaydi.

So’ngi vaqtlarda axborotli muhitda, katta o’zgarishlar bo’lib bormoqda. Ana

shu o’zgarishlar qog’ozsiz texnologiya zaruriyatini keltirib chiqaradi. Bu esa o’z

navbatida, hisoblash texnikasining yanada keng rivojlanishiga sabab bo’ladi.

Axborotli muhitning kelajakda inson hayotida o’rni va ahamiyati bugungi holatdan

ancha yuqori bo’lishi uchun bajarilishi lozim bo’lgan vazifalar ko’lamini

kengaytirish talab etiladi. Shuning uchun ijtimoiy faoliyatni zamonaviy

kompyuterlar va avtomatlashtirilgan axborot tizimlari asosida qayta qurish,

rivojlantirish va samaradorligini oshirish hozirgi kunning eng dolzarb

muammolaridan biridir.

Boshqaruv jarayonidagi axborotlarni saqlash, saralash, uzatish, qabul qilish,

qayta ishlash va foydalanish kabi amallarni o’rganish va turli sohalarga tatbiq qilish

mazkur mavzuning predmeti hisoblanadi.

Har qanday axborot tizimining maqsadi real muhit obyektlari haqidagi

ma’lumotlarga ishlov berishdan iborat. Keng ma’noda ma’lumotlar bazasi - bu

qandaydir bir predmet sohasidagi real muhitning aniq obyektlari haqidagi

ma’lumotlar to’plamidir. Predmet sohasi deganda avtomatlashtirilgan boshqarishni

tashkil qilish uchun o’rganilayotgan real muhitning ma’lum bir qismi tushiniladi.

Masalan, korxona, zavod, ilmiy tekshirish instituti, oliy o’quv yurti va boshqalar.

Ma’lumotlar bazasini yaratishda, foydalanuvchi axborotlarni turli belgilar

bo’yicha tartiblashga va ixtiyoriy belgilar birikmasi bilan tanlanmani tez olishga

intiladi. Buni esa ma’lumotlarni tuzulmaviy tartiblashtirgan holda, ma’lumotlar

bazasini boshqarish tizimlarini (MBBT) qo’llabgina bajarish mumkin.

Informatsion tizimlarni yaratish bo’yicha jadal harakatlar va ma’lumotlar

hajmining tez sur’atlar bilan oshib borishi 60-yillar boshida maxsus “Ma’lumotlar

bazasini boshqarish tizimi” (MBBT) deb ataluvchi dasturiy kompleksning

yaratilishiga olib keldi.

Ma’lumotlar bazasi - biror sohaga oid o’zaro bog’langan ma’lumotlar

yig’indisining disk tashuvchidagi tashkiliy jamlanmasidir. Boshqacha qilib

aytganda, ma’lumotlar bazasi - bu kompyuter xotirasiga yozilgan ma’lum bir

strukturali, o’zaro bog’langan va tartiblangan ma’lumotlar majmui bo’lib, u biror bir

obyektning xususiyatini, holatini yoki obyektlar o’rtasidagi munosabatni ma’lum

ma’noda tavsiflaydi

Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) - bu dasturiy va apparat

vositalarining murakkab majmui bo’lib, ular yordamida foydalanuvchi ma’lumotlar

bazasini yaratishi va shu bazadagi ma’lumotlar ustida ish yuritishi mumkin. MBBT

o’z maxsus dasturlash tillariga ham ega bo’lib, bu tillarga buyruqli dasturlash tillari

deyiladi. MBBTga Oracle, Clipper, Paradox, FoxPro, Access, Workbench, Navicat,

PHP My Admin, dbForge Studio for MySQL, HeidiSQL, SQL Maestro, EMS SQL

Manager, SQLyog, DBTools Manager, MyDB Studio va boshqalarni misol keltirish

mumkin.

MBBT asosiy xususiyatlari - bu nafaqat ma’lumotlarni kiritish va saqlashda

ishlatiladigan protseduralar tarkibi bo’lmasdan, ularning strukturasini ham

tasvirlaydi. Ma’lumotlarni o’zida saqlab va MBBT ostida boshqariladigan fayl oldin

ma’lumotlar banki, keyinchalik esa “Ma’lumotlar bazasi” deb yuritila boshlandi.

Microsoft Access 2013 dasturini bir nеcha usul bilan ishga tushirish mumkin:

1. Ish stoli mеnyusidan quyidagilarni bajarish orqali:

“Пуск” → “Все Программы” → “Microsoft Office 2013” → “Access 2013”

va enter tugamasi bosiladi.

2. Microsoft Access da yozilgan ixtiyoriy hujjatni ochish yordamid, bunda

Acess dasturi avtomatik ravishda ishga tushiriladi.

Microsoft Access 2013 dasturi ishga tushirilgandan so’ng monitor ekranda

quyidagi ko’rinishdagi rasm paydo bo’ladi. Bu rasm Access dasturining ko’rinishi

(logotipi)dir.

Access dasturi ishga tushirilgach quyidagi ko’rinishni aks ettiradi.

Mеnyu qatori (gorizontal mеnyu). Microsoft Office dasturlar paketi

tartkibida joylashgan boshqa amaliy dasturlardan ko’ra MS Access dasturining

menyular qatori kam bo’limlarga egaligi bilan ajralib turadi. Unda quyidagi

bo’limlar mavjud: [Файл] (Fayl), [Главная] (Asosiy), [Создание] (Yaratish, hosil

qilish), [Внешние данные] (Tashqi ma’lumotlar), [Работа с базами данных]

(Ma’lumotlar bazasi bilan ishlash).

1.[Файл] (Fayl) –ushbu menyu yordamida foydalanuvchilar, elektron hujjat

haqida ma’lumotlarga ega bo’lishlari, yangi ma’lumotlar bazasini hosil qilishlari,

kompyuter xotirasida mavjud hujjatlarni ochishlari, hujjatlarni o’z hohishlariga

binoan kompyuterning ixtiyoriy diskida saqlashlari, bosmaga chiqarishlari, umumiy

foydalanishni cheklashlari, parol qo’yishlari, boshqa fayl kengaytmalariga eksport

qilish va elektron hujjatdan chiqib ketishlari mumkin.

2. [Главная] (Asosiy) –ushbu lenta yordamida foydalanuvchilar, kompyuter

xotirasidagi obyektlarni joylashtirishlari, biror-bir obyektni qirqib olishlari, shrift

kata –kichikligini o’rnatishlari, belgilangan matn bo’laklarini qalinlashtirish, qiya

qilib yozish va tagiga chizishlari, kiritilgan matnga rang berish, yozuv turuni

o’zgartirish, biror bir obyektni tez qidirib topish, ma’lumotlarni filtirlash, kiritilgan

yozuvlarni orfografik tekshirishlari, jadval kengligi, balandligini o’zgartirish va

boshqa amaliyotlarni bajarishlari mumkin.

3. [Создание] (Yaratish) –ushbu lenta yordamida foydalanuvchilar,

yaratilayotgan yangi ma’lumotlar bazasida asosiy ishtirok etadigan, jadvallar,

so’rovlar, formalar, hisobotlar, makroslar va har bir aytib o’tilgan obyektlarning

xossalari (oddiy, konstruktor, master) bilan ishlashlari mumkin.

4. [Внешние данные] (Tashqi ma’lumotlar) –foydalanuvchi ushbu

bo’limda, MS Accessda yaratilgan ma’lumotlarni boshqa elktron hujjatlar (MS

Excel, matn hujjalari, ma’lumotlar bazzasi bilan ishlovchi dasturlari)ga import va

eksport qilishlari va boshqa amaliyotlarni bajarishlari mumkin.

5. [Работа с базами данных] (Ma’lumotlar bazasi bilan ishlash) –bu

bo’limda foydalanuchi tomonidan yaratilgan ma’lumotlar bazasi ustida bir qancha

amaliyotlarni bajarishlari mumkin. Masalan: bir qancha ma’lumotlar bazasini bir

biriga bog’lashlari, arxivlash, makro buyruqlar ustida ishlash, ma’lumotlar bazasini

qayta tiklash va shunga o’xshash boshqa amaliyotlarni bajarishlari mumkin.

Umuman olganda [Работа с базами данных] (Ma’lumotlar bazasi bilan

ishlash) bo’limi yaratilgan ma’lumotlar bazasi bilan ishlashning ohirgi qaydlarni

bajarish uchun xizmat qiladi.

Har qanday ishlab chiqarilgan dasturning asosiy obyektlari mavjud bo’ladi. Bu

obyektlar, dasturning ishlash funksiyasi nimadan iboratligi va dastur nima uchun

mo’ljallanganligini o’zida aks ettiradi.

MS Accessda jadval ko’rinishida “Конструктор таблиц” (Jadvallar

konstruktori) yaratilayotgan MB larini ajratish uchun ikkita ustunga bo’lingan.

Bular, “Имя поля” (Maydon nomi) va “Тип данных”

(Ma’lumotlar turi).

1. “Имя поля” (Maydon nomi) –har bir maydon

jadvalga mos ravishda unikal (noyob) nomga ega bo’lishi

zarur. Bu nom –harflardan, raqamlardan, bitta bo’sh joy

(probel)dan, maxsus belgilardan iborat bo’lishi mumkin.

Ustunga nom berishda quyidagi (.), (!), ([ ]), (‘) belgilardan

foydalanish mumkin emas. Shuningdek, nom berishni bo’sh

joy (probel)dan boshlab bo’lmaydi. Maksimal nom berish 64

simvoldan oshmaydi.

2. “Тип данных” (Ma’lumotlar turi) –Yartilayotgan MBni MS Access

dasturi ma’lumotlarni saralash uchun “Тип данных” (Ma’lumotlar turi)dan

foydalanadi. Har bir nomga tegishli ma’lumotlar, ma’lumot turi bilan farqlanadi.

“Тип данных” (Ma’lumotlar turi) o’zida quyidagi “Текстовый” (Matnli), Поле

МЕМО (Memo maydon), “Числовой” (Raqamli), “Дата/время” (Sana va vaqt),

“Денежный” (Pul birliklari), “Счетчик” (Sanovchi), “Логический” (Mantiqiy),

“Поле объекта OLE” (OLE maydoniga tegishli obyekt), “Гиперссылка” (Giper

murojaat), “Вложение” (Ilova), “Вычисляемый” (Hisoblovchi), “Мастер

подстановок” (Qidirish ustasi) kabi obyektlardan tashkil topgan.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. https://uz.eyewated.com

2.https://www.microsoft.com

Internet resurslari