Mavzu: Morfologiya va uning boshqa bo’limlar bilan munosabati Reja

Ko‘rsatish olmoshlari shaxs, narsa yoki belgini ko‘rsatish uchun xizmat qiladi: u, bu, shu, o‘sha, ushbu, mana, ana, mana, shu, man bu, ana u, bunday, shunday, shunaqa, shuncha kabi. Mumtoz adabiyotda ko‘rsatish olmoshlari ul, bul, shul, o‘shal kabi ko‘rinishlarda qo‘llangan.
Ko‘rsatish olmoshlari ko‘plik, egalik va kelishik qo‘shimchalarini olib turlanadi: bularingizni, mana shulardan, ana unisini, shunisiga kabi. Odatda, ko‘rsatish olmoshi bilan bog‘langan so‘z ko‘plik, egalik va kelishik qo‘shimchalarini olib turlangan bo‘ladi, olmosh esa o‘zgarishsiz qoladi: bu kitobimga, shu ishlaringizdan, o‘sha odatini, shu bog‘imizning kabi.
Belgilash olmoshlari shaxslar, narsalarning to‘dasini, jamini, yig‘indisini bildiradi yoki ularni ajratib, ta’kidlab ko‘rsatish uchun xizmat qiladi. Ularga quyidagilar kiradi: hamma, bari, jami, barcha, butun, yalpi. SHuningdek, belgilash olmoshlari har so‘zi bilan bir, narsa hamda so‘roq olmoshlarining birikuvidan hosil bo‘ladi: har bir, har narsa, har kim, har nima, har qanday, har qaysi, har qancha, har qachon kabi.
Belgilash olmoshlari ham egalik va kelishik qo‘shimchalarini qabul qiladi (bundan faqat birlik sonning I shaxsi mustasno).

Birlik va ko‘plik sonda Kelishiklar

I sh. - Bosh k. hammang
II sh. hammang, har biring Qaratqich k.  hammangning
III sh. hammasi  har biri Tushum k.  hammangni
I sh. hammamiz,  har birimiz Jo‘nalish k.  hammangga
II sh. hammangiz, har biringiz O‘rin-payt k.  hammangda
III sh. hammalari, har birlari Chiqish k.  hammangdan
O‘zbek tilida belgilash olmoshlari otlar bilan bog‘langanda, o‘z shaklini o‘zgartirmaydi: har bir gul, har qanday bola, barcha maktablar, yalpi hosil kabi. Rus tilida esa ular o‘zi birikib kelgan otga tobe bo‘lib, o‘sha ot bilan rod, son va kelishikda moslashadi.
Bo‘lishsizlik olmoshlarimavjud bo‘lmagan shaxs, narsa, belgi yoki miqdorni ko‘rsatish uchun qo‘llanadi. Bo‘lishsizlik olmoshlari bir, narsa hamda so‘roq olmoshlariga hech so‘zini qo‘shish orqali hosil bo‘ladi. Ularga quyidagi so‘zlar kiradi: hech bir, hech narsa, hech kim, hech nima, hech qanday, hech qaysi, hech qanaqa, hech qachon, hech qayer. Bo‘lishsizlik olmoshlari ham egalik va kelishik qo‘shimchalarini olibturlanadi.