Mavzu: Monopoliya va bozor modellari Reja



Download 181,74 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/5
Sana25.03.2023
Hajmi181,74 Kb.
#921733
  1   2   3   4   5
Bog'liq
Monopoliya va bozor modellari



Mavzu: Monopoliya va bozor modellari 
 
 
Reja: 
 
1. Monopoliya tushunchasi 
2. Bozorning asosiy modellari 
3. Aksmonopoliya siyosati 


 Monopoliya tushunchasi 
Bozor iqtisodiyotida monopoliya raqobatga qarshi kuch sharoitida paydo 
bo`ladi va u raqobat ta`siri sharoitini o`zgartiradi. 
Monopoliya — bu bozorda yuzaga keladigan iqtisodiy hodisa bo`lib, unda 
yirik sotuvchi yoki xaridorlar o`z iqtisodiy qudratiga suyanib, boshqa bozor 
ishtirokchilariga hukmlarini o`tkazadilar. Bunda monopolchilarning shaxsiy 
manfaatiga asoslangan, ularning foydasini ko`zlagan shartlar qolgan barcha uchun 
majburiy hisoblanadi. Bularga nisbatan boshqalar bozorga ta`sir o`tkazish kuchiga 
ega bo`lmay, o`z manfaatlarini ko`zlash imkonidan mahrum bo`ladilar. Taklif hajmi 
va bozordagi baho monopoliya tomonidan belgilanadi. 
Monopoliya holati firmalarga juda qo`l keladi. Chunki xaridorlarga qaram 
bo`lish, ularning didiga qarab ish tutish zaruratidan holi bo`linib, ularning talabiga 
zid ish ko`rish imkoni tug`iladi. Agarda xaridorlar majburiy qo`yilgan baholardan 
norozi bo`lsalar, monopolchi ishlab chiqarishni qisqartirib, savdoga chiqadigan 
tovar (xizmat)larni kamaytirishi mumkin. Bunda xaridorlarning mavjud yuqori 
bahoni tan olishdan boshqa iloji qolmaydi, albatta. Buning xaridorlarga qanday 
ta`sir etishi, kam xarajatli oilalarning ahvoli og`irlashuvi bilan monopoliyaning ishi 
bo`lmaydi. Monopolchilarni faqat bir narsa: yuqori foyda va katta daromad 
qiziqtiradi. 
Monopolcha bozorni boshqarishning turlicha foyda olish usullari mavjud 
bo`lishiga qaramay, ularning hammasi jamiyat uchun katta iqtisodiy zarar 
keltirishini insoniyat o`z tarixida ko`rib o`tdi. Bu haqida keyinroq so`z yuritamiz. 
Hozir tabiiy monopoliya haqida so`z yuritaylik. Jamiyatning normal talabiga mos 
keladigan monopoliyalar ham bo`ladi. Bularni, albatta, iqtisodiyot siqib 
chiqarmaydi va jamiyat ta`qiqlashni istamaydi. Masalan, firma noyob tovarlar 
ishlab chiqarsa, bunda eng yangi texnologiyani qo`llab, foydadan xoli bo`lmagan 
holda past narxlarda sotish usulini qo`llab bozorni egallasa, buning yomon tomoni 
yo`q. Tabiiy usulda yuzaga kelgan monopoliya qonuniy bo`lib, uni yo`q qilish 
maqsadga muvofiq emas yoki iqtisodiy foy-dadan xoli emas. 
Bunday monopoliyalar tabiiy boyliklardan foydalanish, transport, aloqa yoki 


kommunal xo`jalik tarmoqlarida bo`lishi mumkin. Masalan, juda noyob foydali 
qazilma uchun bitta shaxta etarli bo`lib, ikkinchi raqibning keragi yo`q. 
Shuningdek, aloqa shoxobchalari, gaz quvurlari kabilarni ko`rsatish mumkin. 
Tabiiy monopoliya shunday holatni taqozo etadiki, bunda ob`ektiv kuchlar 
(tabiiy yoki texnik) sababli tovar ishlab chiqarish yoki xizmat ko`rsatish bir firma 
qo`lida bo`lib, lekin bu jamiyat uchun foydali hisoblanadi. Buning oldini olib 
bo`lmaydi, hatto zaruriyati ham yo`q. Ammo narx-navo bu monopoliyalar uchun 
davlat tomonidan yoki mahalliy hokimiyat tomonidan belgilanish zaruriyati 
tug`iladi. 

Download 181,74 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish