Mavzu: Monopoliya va bozor modellari Reja



Download 181,74 Kb.
Pdf ko'rish
bet4/5
Sana25.03.2023
Hajmi181,74 Kb.
#921733
1   2   3   4   5
Bog'liq
Monopoliya va bozor modellari

 
 
 
 
 


 
 Aksmonopoliya siyosati 
 
- -Aksmonopoliya siyosati asosan uch yo`nalishni o`z ichiga oladi: bular ishlab 
chiqarish tarkibini boshqarish, aktsiyalarni sotib olish me`yorini belgilash, 
baholarning taklif va talab muvozanati darajasini ta`minlashga qaratilgan 
choralar kabilardir. 
a) Ishlab chiqarish tarkibini belgilashga oid choralar korporatsiyalar uchun 
shu xil mahsulotlarning yarmidan ortig`ini ishlab chiqarish mumkinligi va nazorat 
qilishdan iborat. 
b) Yirik korporatsiyalar ishtirokchilarining aktsiyalar sotib olish hajmi 
chegaralanadi. Bunda aktsiya bir korporatsiya ixtiyoriga o`tishi bilan 
monopollashuvga olib bormasligi e`tiborga olinadi. Chunki, ko`p miqdorda 
aktsiya sotib olish yo`li bilan tarmoq ustidan nazorat miqyosini kengaytirishga yo`l 
qo`yilmaydi. Agarda biron bir korporatsiya boshqalar aktsiyasining asosiy qismini 
sotib olsa, qo`shilishga va monopoliyaga olib kelishi mumkin, natijada bu 
tarmoqda raqobat ta`sirining so`nishi yuz beradi. 
v) Baho sohasida kelishib olishga yo`l qo`ymaslikka qaratilgan choralar 
akskartel qonunlari, deb ataladi. Baho to`g`risida shartnomalar tuzib monopoliya 
yuzaga kelsa, buni kartel deyiladi. O`z vaqtida bu Germaniyada juda avj olib, hatgo 
Germaniya "Kartel mamlakati" deb atalgan edi. Al-batta bozorlarni taqsimlab olib, 
bir xil baholar ustida kelishib olish iste`molchilarning manfaatiga salbiy ta`sir 
ko`rsatadi va zarar keltiradi. 
Aksmonopol qonunlar raqobat sharoitini yaratish va erkin iqtisodiy 
taraqqiyotni ta`minlashga qaratiladi. Lekin gap faqat bunday qonunlarning 
bo`lishida emas, balki ularning ijrosini ta`minlash, nazorat qiluvchi organlarning 
takomillashuvidadir. Shunday amaliy nazorat ostida samarali ishlab, xaqiqiy bozor 
raqobati ta`minlanilsa, monopoliyalar hukmronligining oldini olish imkoni 
tug`iladi. Bunday ahvolni ko`pchilik bozor iqtisodiyoti rivoj topgan mamlakatlarda 
ko`rish mumkin. Bu ayniqsa AQSh, YAponiya, Germaniya, Frantsiya va boshqa 


bir qancha mamlakatlarga taalluqlidir. 
Monopoliyalar mavjud bo`lgan mamlakatlarda monopoliyalarga qarshi kurash 
olib borilsa, bozor iqtisodiyotiga o`tayotgan mamlakatlarda bozorning shakllanishi, 
raqobat sharoitini yaratish uchun harakat qilinadi. Bunday mamlakatlarda, ayniqsa 
totalitar tizimlarda davlat monopoliyasini yo`q qilish asosiy maqsad bo`ladi. 
Shunga e`tibor berish kerakki, raqobat shakllangan mamlakatlarda davlatning faol 
harakati raqobatni takomillashtirishga qaratilsa, bozor iqtisodiyotiga o`tayotgan 
mamlakatlarda raqobatni shakllantirishga qaratiladi. Davlatning raqobat sharoitini 
yaratishdagi faoliyati nodavlat xo`jaliklarini ko`paytirish, davlat xo`jaliklarini esa bozor 
munosabatlari tasiriga moslash mazmunida bo`ladi. Borgan sari davlat mulki hisobiga 
boshqa xil mulklarni kengaytirish, korxonalarni aktsionerlashtirish va bunga 
ko`pchilikni jalb eta borish, bozor talabiga xos soliq, boj, import-eksport tizimlarini 
yaratish, tijorat kreditlarini kengaytirish, xo`jalik faoliyatlarini ma`muriy ta`sirlardan 
ozod etish, tadbirkorlikni ta`minlash kabi raqobat uchun zarur sharoitlarni 
shakllantirib borishda albatta davlat faoliyati kuchayishi zarur. 
Raqobat usullarini qo`llash, aksmonopoliya siyosati darajalari bozor holatiga 
bog`liqdir. Masalan, tovarga to`yingan bozor va uning aksi bo`lgan to`yinmagan 
bozor bo`lishi mumkin. Bozor shakllanayotgan O`zbekiston va bunga o`xshash 
respublikalarda tovar (xizmatlar) mo`l-ko`lligi hali ta`minlanmagan. Bunda erkin 
tovar tanlash imkoni yo`q va xaridlik darajasi ancha cheklangan. Bunday bozorda 
baho 
raqobati 
juda 
qo`l 
kelishi 
mumkin. 
Chunki, 
bahoning 
talab 
o`zgaruvchanligiga ta`siri kuchli bo`lib, baho pasayib borishi bilan xaridorlar 
ko`payib boradi. Bahoni pasaytirmaydigan, shuningdek, bahoning harakat 
xususiyatini o`z vaqtida payqamagan ishlab chiqaruvchi bozordan siqib chiqarilishi 
turgan gap. 
Tovarlarga to`yingan bozorda esa tovar (xizmat) turlari serob, tanlab xarid 
qilish uchun imkoniyat juda keng bo`lib, elastik talab hukmronlik qiladi. Bunda 
daromadi puldorlar ko`pligi, bahoga e`tibor kuchli bo`lmaganligi umumiy bozor 
holatini belgilaydi. Bunday sharoitda bahosiz raqobat ustunlik qiladi. Lekin baribir 
qanday bo`lmasin sog`lom raqobat uchun kurash bozor taraqqiyotining asosi 


bo`lib, aksmonopoliya siyosati bunga yordam berishi kerak. 
Aksmonopoliya siyosatining ta`siri haqida xulosa qilib shuni aytish 
mumkinki, samarali iqtisodiyot yirik monopolistik iqtisodiy tuzumga qarshi kurash 
va monopol harakatlarning oldini olish hamda raqobat ta`sirini kuchaytirishni talab 
etadi. Aksmonopoliya siyosatida qonunchilik byudjet va banklarning moliyaviy 
harakatlari bilan to`ldiriladi. Bir tomondan, soliq oldida barcha xo`jalik 
ishtirokchilari bir xil tenglikka ega bo`lsa, ikkinchi tomondan, alternativ ishlab 
chiqarish yaratilib, mayda va o`rta korxonalar uchun soliq sohasida ma`lum 
imtiyozlar bo`lmog`i zarur. 
Bozor munosabatlari ta`siri kuchayib borishi bilan raqobat ham o`z mazmunini 
o`zgartirib boradi, ya`ni takomillashadi. Albatta hozirgi davrdagi raqobat holati, 
uning ta`sir etish mazmuni oldingi bozor raqobatidan tubdan farq etadi. Sobiq 
sho`ro bozor iqtisodiyoti sharoitida raqobat juda stixiyali, shafqatsiz ta`sirda bo`lib, 
uni haqiqatan ham "yovvoyi raqobat" deb atashadi. Nomiga yarasha ta`sir 
mazmuniga ham ega edi. Hozirgi davrda davlat ta`siri, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot 
darajasi "yovvoyi raqobat" bilan "madaniylashgan raqobatni" yuzaga keltirgan. 
Lekin "yov-voyi raqobat" faqat o`tgan davr uchun xos, deb bo`lmaydi. 
Madaniylashgan raqobat aralash iqtisodiyot sharoiti uchun xos bo`lib, sekinlik 
bilan asosiy raqobatga aylanadi. 

Download 181,74 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish