Mavzu: Monopolistik raqobat va oligopoliya

3.Iste’molchi xulq - atvori va mahsulot qimmatdorligi
Birinchi navbatda iste’molchi qaysi bir taklif maksimal qimmatdorlikka ega ekanligini aniqlashi lozim. Xaridor qimmatdorlikni maksimallashtirishga tovarlarni qidirish uchun qulay bo‘lgan xarajatlar doirasida o‘z bilimining cheklanganligi daromadlar darajasining cheklanganligi asosida erishadi. Iste’molchi tomonidan his qilinadigan qimmatdorlik (qiymat) mahsulotning umumiy qimmatdorligi bilan uning umumiy xarajatlar orasidagi farq sifatida aniqlanadi. Xaridor uchun umumiy qimmatdorlik xaridorning mahsulot yoki xizmatni sotib olishda olish mumkin bo‘lgan foydalarning yig‘indisidir. Iste’molchilarning umumiy xarajatlari esa mahsulot yoki xizmatlarni olishda va ulardan foydalanishda xaridor tomonidan sarflanadigan xarajatlar summasi sifatida aniqlanadi.
Xaridorlar bundan tashqari qo‘shimcha xizmatlar sharoitini ham ko‘rib chiqishadi. Iste’molchilarning xarid bo‘yicha qoniqish darajasi iste’molchining kutish natijalarining sotib olingan mahsulotning real sifati orasidagi nisbat sifatida aniqlanadi. Iste’molchilarning ehtiyojlarini qondirish jarayonida bir qator muammolar ham yuzaga keladi. Iste’molchilar kompaniya faoliyatining biror elementi to‘g‘risida o‘z qoniqish darajasini aniqlashda baholashning boshqa mezonlari yo‘qligiga ishonch hosil qilishi kerak. Mahsulot qimmatdorligini yaratish zanjirining asoschisi Garvard universitetining olimi Maykl Forte hisoblanadi. har qanday kompaniyaning biznesini turli xil faoliyatlarining murakkab tizimi sifatida qarash mumkin (loyihalashtirish, ishlab chiqarish, bozorni o‘rganish, tovarlarni etkazib berish va sotishdan keyingi xizmatlarni ko‘rsatish). Qimmatdorliklarni yaratish zanjiri o‘zaro bog‘langan 9 ta strategik faoliyat turini o‘z ichiga oladi.
Zanjirning 5 ta zvenosi asosiy, qolganlari esa yordamchi rolini o‘ynaydi. Kompaniyaning asosiy faoliyat turlariga quyidagilar kiradi: 1. Materiallarning ketma-ket keltirilishi (ichki logistika). 2. Materiallarni pirovard mahsulotlarga aylantirish (ishchi operatsiyalari). 3. Pirovard mahsulotlarni tashish (tashqi logistika). 4. Marketingni amalga oshirish (marketing va sotish). 5. Sotishdan keyingi xizmat ko‘rsatish (servis). Yordamchi faoliyat turlariga quyidagilar kiradi: 1. Xom ashyo materiallarini xarid qilish. 2. Texnologiyalarni rivojlantirish. 3. Inson resurslarini boshqarish. 4. Kompaniyaning infrastrukturasi.
Hozirgi vaqtda kompaniyalar «Navbatdan ketib qolish» koeffitsientiga katta e’tibor berishlari zarur (ularning iste’molchilarni yo‘qotish darajasi). Buning uchun kompaniyalar bu koeffitsientni kamaytirish uchun maxsus chora tadbirlarni amalga oshirishi kerak: 1. Kompaniya iste’molchilarni ushlab turish koeffitsientini aniqlashi va o‘zgartirishi lozim. Davriy nashr uchun (gazeta yoki jurnal) o‘quvchilarni ushlab turish ko‘rsatkichi bo‘lib, obunaning bir maromdagi tiraji hisoblanadi. Oliy o‘quv yurtlari uchun esa 1-kursdan 2-kursga o‘tgan talabalar soni yoki o‘qishga kirgan abiturienlar va bitiruvchilarning nisbati misol bo‘la oladi. 2. Kompaniyalar iste’molchilarni yo‘qotish sabablarini aniqlash kerak va ularni bartaraf qilishi kerak. 3. Iste’molchilarning ketishi bilan bog‘liq bo‘lgan foydaning kamayishini hisoblash lozim.
Mahsulotlarning yuqori sifatiga erishish yuqori baholarni ushlab turish va xarajatlarni kamaytirish orqali iste’molchilarning ehtiyojini yuqoriroq darajada qondirish imkonini beradi. Sifatli nazorat qilish bo‘yicha Amerika jamiyatining butun dunyoda qabul qilingan sifatga bo‘lgan ta’rifi quyidagicha: Sifat - mahsulot yoki xizmatning xossalari va tavsifnomalari yig‘indisi bo‘lib ifoda etilgan yoki ko‘zda tutilayotgan ehtiyojlarni qondira olish xususiyatiga asoslanadi. Mahsulotlarning sifati va ishlab chiqarilishi bilan qiziqmaydigan marketing bo‘yicha mutaxassislar firmalar uchun ortiqcha bo‘g‘in hisoblanadi.
Etiboringiz uchun tashakkur!