Mavzu: Miqdor va sarf xaqida informatsiya oluvchi qurulmalar

1.3 Suyuqlik miqdorining xajm miqdor o'lchagichlari

Xajm miqdor o'lchagichlarining ishlash printsipi o'lchash kamerasidan bosimlar farqi ta'sirida siqib chiqarilayotgan ma'lum xajmdagi suyuqlik xajmini o'lchashga va bu o'lchash natijalarini jamlashga asoslangan. Mexanik qo'shimchalari yo'q bo'lgan muxit miqdorini o'lchashda qo'llaniladi. Qovushqoqligi juda katta bo'lgan mahsulotlarning miqdorini o'lchashda, odatda, bu asboblar bug'qobig'iga ega bo'ladi.
Xajm miqdor o'lchagichlari sifatida oval tishli g'ildiraklari bor miqdor o'lchagichlardan foydalaniladi (rasm 18). Ularda, suyuqlik miqdor o'lchagichdan o'tishi jarayonida, oval g'ildiraklarni aylantirish uchun o'zining ma'lum miqdordagi energiyasini yo'qotadi. Kirayotgan oqimga nisbatan oval g'ildiraklarning joylashishiga qarab, ular navbatma-navbat boshlovchi yoki ergashuvchi bo'lishi mumkin. Oval g'ildiraklarning aylanishi natijasida esa, oval g'ildirak va miqdor o'lchagich devorlari orasida davriy ravishda ma'lum xajmdagi suyuqlik ajratilib olinadi. Bunda, g'ildirakning bir matra aylanishida shunday xajmdan to'rttasi ajratib olinadi.

1.3.1 - rasm
Sarf bu — vaqt birligi ichida oqim yoʻnalishi boʻyicha oʻtgan moddaning vazn yoki xajm miqdori. Sarfni oʻlchash tushunchasida ikki xil sarf farqini ajratib olish kerak: Xajmli sarf va vaznli sarf. Xajmli sarf oʻlchash usulida odatda suyuqliklar va gazlarning vaqti birligi ichida oʻtgan xajmi oʻlchanadi. Vaznli sarf oʻlchashda esa moddaning vaqt birligi ichida oʻtgan vazn miqdori oʻlchanadi. Oʻlchash usulini oʻzi xam ikki xil turga ega: birinchisida vaqt birligi ichida oʻtgan moddaning vazn midori yoki xajmi, yaʼni bu xolda sarf bevosita xajm yoki ogʻirlik birliklari bilan ifodalanadi; ikkinchi usulda joriy oqim tezligiga koʻra vaqt birligi ichida qancha miqdorda modda oʻtishi, yaʼni oniy (mgnovenniy) sarf oʻlchanadi. Sarfni
Doimiy perepadli (rotametr);
Oʻzgaruvchan perepadli (Diafragma);
tezlik xisoblagichlari;
Induksion sarf oʻlchagichlar;
Xajm oʻlchagichlar yordamida aniqlash mumkin.
Sarfi oʻlchanayotgan moddaning agregat xolatiga koʻra, ushbu modda uchun faqat oʻziga xos boʻlgan xususiyatlari yuzasidan korreksiya xisobi yuritib boriladi. Chunki texnologik jarayon taqozo etadigan bosim va xaroratga bogʻliq xolda oʻlchangan sarf bilan standart qabul qilingan sharoitda oʻlchanadigan sarf qiymat koʻrsatikich bir biridan katta farq qiladi. Yaʼni texnologik jarayonlarda odatda yuqori xarorat va bosim ositdagi reaksiyalar natijasidan keyingi xolat sarfi oʻlchanishi mumkin, ammo xar bir modda uchun uning solishtirma zichligi, molekulyar massasi kabi xossalari faqat oʻziga xos va takrorlanmas boʻladi. Shuningdek xar modda uchun meʼyoriy xarorat va bosim xam aloxida xisoblanishi mumkin. Odatda gazlar xarorat oshgan sari xajmi ortib boradi. Bu xolatda xajmiy sarf oʻlchash jarayonida chalkashliklar kelib chiqishini oldini olish uchun shu gazning kimyoviy va fizik noyob xossalaridan kelib chiqib, uning sarf xisobini meʼyorlanadi. Yaʼni texnologik jarayondagi bosim va xaroratga koʻra oʻlchangan sarf, meʼyoriy sharoitdagi sarf xisobiga oʻgiriladi. Odatda gazlar uchun meʼyoriy sharoit deb bir atmosfera bosimi va 20 S xarorat qabul qilinadi.
Tayanch so’zlar: suv ta’minot tizimlari, I ko‘tarish nasos stansiyalari, II ko‘tarish nasos stansiyalari, III va undan yuqori darajali ko‘tarish nasos stansiyalari, yuqoriga uzatuvchi nasos stansiyalari, ishonchlilik toifasi, statik dam (napor), so‘ruvchi va dam quvurlari, cho‘ktirilgan va chala cho‘ktirilgan nasos stansiyalari, haydash patrubkasi, ko‘tarish-transport uskunalari, sarf hisoblagicho’lchagich, uskunalar, armaturalar, drenaj nasoslari, yer osti suvlari, ishlab chiqarish suv taminoti, artezian suvlari, suv saqlovchi, skvajina
Shaharlarda, odatda, birlashtirilgan xo‘jalik-ichimlik suvi va o‘t o‘chirish suv tarmog‘ini jihozlab, undan ko‘kalamzorlashtirish, ko‘cha va mahalla ichlari qoplamalariga suv sepish uchun, shuningdek korxonalarni ta’minlash va faqat ichimlik suvi sifatidagi suv talab etiladigan alohida uskunalar uchun suv uzatishda foydalanadilar. Shuningdek, bundan tashqari, suvni shahar ichkarisida joylashgan korxonalarga texnologik maqsadlarda etkazib beradigan suv tarmoqlari ham uchrab turadi.
Sanoat korxonalarida ko‘pincha quyidagi suv ta’minot tizimlari barpo qilinadi:
— bir yoki bir nechta ishlab chiqarish suv tarmoqlari va o‘t o‘chirish maqsadidagi va xo‘jalik-ichimlik suvini uzatish birlashtirilgan tarmog‘i;
— birlashtirilgan ishlab chiqarish va o‘t o‘chirish maqsadidagi suv tarmog‘i va
alohida xo‘jalik-ichimlik suvi uzatish tarmog‘i;
— birlashtirilgan ishlab chiqarish va o‘t o‘chirish maqsadidagi va xo‘jalikichimlik suvini uzatish tarmog‘i.
Sanoat korxonalarining xo‘jalik-ichimlik suvi tarmoqlari odatda o‘zlari joylashgan shaharlar xo‘jalik-ichimlik suvi tizimlari tarkibiga kirgan bo‘ladilar. Bu holda yirik sanoat korxonalarining (metallurgiya kombinatlari va b.) ishlab chiqarish suv tarmoqlari ko‘pincha shahar xo‘jalik-ichimlik suvi tizimlariga umuman ulanmagan bo‘lib, o‘z ichiga alohida suv olish inshootlarini, nasos stansiyalarini, so‘ruvchi va dam suv quvurlari (yo‘llari), ishlab chiqarish maqsadidagi taqsimlash suv tarmoqlarini oladilar.
Sanoat korxonalarida ko‘pincha quyidagi suv ta’minot tizimlarini barpo
qiladilar1:
— bir yoki bir nechta ishlab chiqarish suv tarmoqlari va o‘t o‘chirish
maqsadidagi va xo‘jalik-ichimlik suvini uzatish birlashtirilgan tarmog‘i;
— birlashtirilgan ishlab chiqarish va o‘t o‘chirish maqsadidagi suv tarmog‘i va alohida xo‘jalik-ichimlik suvi uzatish tarmog‘i;
— birlashtirilgan ishlab chiqarish va o‘t o‘chirish maqsadidagi va xo‘jalikichimlik suvini uzatish tarmog‘i.
Sanoat korxonalarining xo‘jalik-ichimlik suvi tarmoqlari odatda o‘zlari joylashgan shaharlar xo‘jalik-ichimlik suvi tizimlari tarkibiga kirgan bo‘ladilar. Bu holda yirik sanoat korxonalarining (metallurgiya kombinatlari va b.) ishlab chiqarish suv tarmoqlari ko‘pincha shahar xo‘jalik-ichimlik suvi tizimlariga umuman ulanmagan bo‘lib, o‘z ichiga alohida suv olish inshootlarini, nasos stansiyalarini, so‘ruvchi va dam suv quvurlari (yo‘llari), ishlab chiqarish maqsadidagi taqsimlash suv tarmoqlarini oladilar.
Miqdor o'lchagichdan o'tgan suyuqlik miqdori, oval g'ildiraklar aylanish soniga qarab aniqlanadi. G'ildiraklarning I xolatida, suyuqlik o'ng g'ildirakni soat strelkasi yo'nalishi bo'yicha aylantiradi, u esa, chap g'ildirakni soat strelkasi yo'nalishiga teskari yo'nalishda aylantiradi. Bu xolatda o'ng g'ildirak ma'lum (gt) xajmdagi suyuqlikni ajratadi.
G'ildiraklarning II xolatida chap g'ildirak yangi G2 xajmni ajrataboshlaydi, o'ng g'ildirak esa, ajratilgan suyuqlik xajmini G1 miqdor o'lchagichdan siqib chiqarishda davom etadi. Bu xolatda aylantirish momenti ikkala g'ildirakga beriladi. G'ildiraklarning III xolatida endi chap g'ildirak boshlovchi bo'ladi. Bunda u G2 xajmdagi suyuqlikni ajratib bo'lib, o'ng g'ildirakni soat strelkasi yo'nalishi bo'yicha aylantiradi. G'ildiraklarning keyingi aylanishlari avvalgi xolatlarga o'xshash bo'lib, G2 va G3 suyuqlik xajmlari ajratib olinadi va xakozo.
Xar xil trubaprovod diametrlari uchun va bosimlar (1,6 MPa) uchun mo'ljallangan turlari ishlab chiqiladi. O'lchash xatoligi-0,5%.