Mavzu: mexanik to‘lqinlarni muhitlarda tarqalishi. Ultra va ifratovushlardan turmushda va texnikada foydalanish andijon viloyati Shahrixon tumani

10-sinflar uchun taqdim etilgan ushbu dars ishlanmasi fizika fani o‘qituvchilariga yordam bеradi dеb umid qilamiz va ularning fikr mulоhazalarini kutib qоlamiz.

O‘quvchilarni to‘lqinlar va tovush to‘lqinlari bo‘yicha quydagilarni qo‘shimcha qilish mumkin:

To‘lqinlar.

1. 
   Har qanday ko‘ndalang to‘lqinlar qutblanadi.
   
2. 
   To‘lqinning bo‘ylama yoki ko‘ndalang ekanligi qutblanish yordamida aniqlash mumkin.
   
3. 
   Ko‘ndalang to‘lqinlar suyuqliklarda va qattiqlik jismlarda tarqaladi.
   
4. 
   Bo‘ylama to‘lqindan muhit zarrachalari to‘lqin tarqalashiga parallel yo‘nalishda tarqaladi.
   
5. 
   Bo‘ylama to‘lqinda muhit zarrachalari faqat to‘lqin tarqalishi yo‘nalishida tebranadilar.
   
6. 
   Ko‘ndalang to‘lqinda zarrachalar harakat yo‘nalishiga perpendikuiyar tebranadi.
   
7. 
   To‘lqin sirti deb, bir hil fazada tebranayotgan nuqtalarning geometrik o‘rniga aytiladi.
   
8. 
   To‘lqin uzunliklari bir hil bo‘lib fazalar farqi o‘zgarmaydigan to‘lqinlar kogerent to‘lqinlar deyiladi.
   
9. 
   Qo‘shilayotgan to‘lqinlar bir xil fazada bo‘lsa yoki fazalar farqi 2π ga karrali bo‘lsa, amplitudalar qo‘shiladi.
   
10. 
    Qo‘shilayotgan to‘lqinlar qarama-qarshi fazada bo‘lsa yoki fazalar farqi toq π ga karrali bo‘lsa, amplitudalar ayiriladi.
    
11. 
    Tovushning intensivligi deb, miqdor jihatdan tovush to‘lqinlari harakat yo‘nalishiga perpendikulyar joylashgan tekistlikning yuza birligidan birlik vaqt oralig’ida o‘tuvchi to‘lqinlar energiyasiga teng bo‘lgan fizik kattalikka aytiladi.
    
12. 
    Jismni tebranma harakatga keltiruvchi kuch kattaligi va yo‘nalishi davriy ravishda o‘zgaradi.
    
13. 
    Tebranayotgan jismning kinetik energiyasi muvozanat vaziyatdan o‘tishda eng katta qiymatga erishadi.
    
14. 
    Tebranayotgan jismning potensial energiyasi muvozanat vaziyatdan o‘tishda eng kichik qiymatga erishadi, eng chetki nuqtalarida eng katta bo‘ladi.
    
15. 
    Bir muhitdan ikkinchi muhitga o‘tganda to‘lqin uzunligi va tovushning muhitdagi tezligi o‘zgaradi.
    
16. 
    (Y) Bir muhitdan boshqa muhitga o‘tganda tovush balandligi va chastotasi o‘zgarmaydi.
    
17. 
    Gazlarda bo‘ylama to‘lqin tarqaladi.
    
18. 
    Tovush to‘lqinlari bo‘ylama.
    
19. 
    Havodan suvga o‘tganda chastota o‘zgarmaydi.