Mavzu: Metall konstruksiyalari xaqida umumiy ma’lumotlar. Reja: Kirish

Metall konstruksiyalarni hisoblash.
Metall konstruksiyalaming mustahkamligi asosan konstruksiya ko'ndalang kesimi va uning choklari — birikmalarining ishonarligiga bog‘Iiq. Loyihalash jarayonida, asosan metall profillarning chegara shartlarini taminlaydigan kesimlari aniqlanadi. Chegara shartlari bu, birinchisi ko‘tarish qobiliyati — mustahkamlikni ta’minlash sharti, ikkinchisi esa bikrlikni, boshqa so‘z bilan ifodalaganda, deformatsiya shartini bajarilishiga aytiladi. Umuman, metall konstruksiyalami loyihalashda va qurishda konstruksiyalarning eng nozik qismi tugunlari va ulami yaratuvchi birikmalardir. Birikmalar elektr payvand, parchin mix, bolt va shu kabi bog'lovchilar yordamida amalga oshiriladi. Payvand birikmalar eng ko‘p tarqalgan va samarali hisoblanadi, ular zavodlarda po‘lat konstmksiyalar tayyorlashda ham, qurilish maydonchalarida montaj qilishda ham qo‘llaniladi. Payvandlashda metall ham, mehnat ham kam sarflanadi, birikmalarning konstmktiv shakli soddalashadi. Elektr payvandlashda po‘lat elektrodning uchi va konstmksiyaning payvandlanadigan qismi elektr yoyi alangasida suyuqlantiriladi, bunda ular birikib, bir jinsli qotishma hosil qiladi. Suyuqlangan metallni havo kislorodining zararli ta’siridan muhofaza qilish, sovish jarayonini sekinlashtirish va payvand choklarining tarkibini yaxshilash maqsadida elektrodlar himoya qoplamli qilinadi. Avtomatik va yarim avtomatik usulda payvandlashda yoy payvandlanadigan joyga to'kilgan flyus qatlami ostida tutashadi. Payvandlash vaqtida suyuqlangan flyus suyuqlangan metallni havo tegishidan saqlaydi. Po'lat konstmksiyalami loyihalashda payvand birikmalarga qo‘yiladigan umumiy talablarga rioya qilish zarur. Payvand chokning katetlari 2Kf 1,21 dan katta bo'lmasligi lozim, bu yerda t — biriktiriladigan elementlaming eng kam qalinligi. Katetlar me’yoriy qiymatlardan kichik boMmasligi lozim. Burchak choklar katetlarining nisbatini 1,1 deb qabul qilish tavsiya etiladi. Payvandlanadigan element - larning qalinligi turlicha bo‘lgan choklar hosil qilishga ruxsat etiladi. Boltli birikmalar, asosan, metall konstmksiyalami yig‘ish va montaj qilishda, shuningdek, ustunlarsiz ankerli qurilmalar uchun qo‘llaniladi. Ularda payvand birikmalardagiga qaraganda metall ko‘p sarflanadi, chunki biriktiriladigan elementlarda teshiklar ochib, kesimni bo'shashtirishni va ulanadigan joyiga nakladka, shayba va gaykali boltlar qo‘yish tufayli qo‘shimcha po‘lat sarflashni talab etadi. Qurilish konstmksiyalarida taxminiy aniqlikdagi normal va yuqori aniqlikdagi boltlardan foydalaniladi, ular bolt diametrining nominal farq qilishga dopusklari bilan bir-biridan farq qiladi. Parchin mixli birikmalardan hozirgi qurilish konstniksiyalarida kamdan kam hollarda foydalaniladi. Parchin mixli birikmalaming konstmksiyasi boltli birikmalarniki kabi bo'ladi. Biriktiriladigan elementlarda teshiklar ochilib, ularga parchin mixlar kiritiladi; parchin mixlar bir tomoni qalpoqli steijenlardan iborat. Prokat po'latning cho'zilishdagi, siqilishdagi normativ qarshiligi i?vn oquvchanlik chegarasi ou ga qarab belgilanadi. Ancha katta plastik deformatsiyalar paydo bo'Iadigan hollarda po'latning normativ qarshiligi muvaqqat qarshilikning qiymatiga qarab olinadi. Normativ qarshilik sifatida oquvchanlik chegarasi yoki muvaqqat qarshilikning GOST larda yoki texnik shartlarda keltirilgan minimal qiymatlari qabul qilinadi. Po'latning cho‘- zilishga, siqilishga va egilishga hisobiy qarshiligi yoki materialning ishonchlilik koeffitsiyenti, po'latning har xil turlari uchun 1,025—1,15 gacha qabul qilinadi. Po'latning boshqa zo'riqqan holatlari uchun hisobiy qarshiliklari yuqorida ko'rsatilgan asos qiymatlami tuzatish koeffitsiyentlariga ko'paytirish yo'li bilan olinadi. Po‘lat konstruksiyalari elementlarini chegaraviy holatlarning birinchi guruhi bo‘yicha hisoblash. Markaziy siqilish yoki cho'zilishda birinchi chegaraviy shart, ya’ni mustahkamlik sharti quyidagi formula bo'yicha ifodalanadi: N/An= < Я д, (9.1) bunda An — netto ko'ndalang kesim yuzasi. Agar Ry/yu> Ry (bunda yn = 1,3 — muvaqqat qarshilik bo'yicha hisoblangan eiementlar uchun ishonchlilik koeffitsiyenti) bo'lsa, u holda markaziy cho'zilgan eiementlar mustahkamlikka quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi: N/An= < Rj[c (9.2) Yaxlit kesimli elementlarning markaziy siqilishida ustivorlik quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi: N/yA= Луус, (9.3) bunda ф — bo'ylama egilish koeffitsiyenti. Metall konstmksiyani hisoblashda uning elastiklik moduli va ruxsat etilgan mustahkamlik chegarasi ma’lum bo'lishi shart.