ишлаб омиллари
чиқаришнинг
билан
кўпгина боғлиқ
Бу омилларнинг
муаммодир.
унумдорлигига
таъсири кўп
бошқа комплекс меҳнат қиррали:
уларнинг айримлари
меҳнат
сарфларини
камайтириш ва бошқалари маҳсулот ишлаб чиқаришни кўпайтиришга олиб келади, учинчилари ҳам жонли меҳнатни тежашга, ҳам маҳсулот ишлаб чиқаришни кўпайтиришга айни вақтда таъсир ўтказади. Бу кўпдан-кўп ва ўзаро боғлиқ омиллардан комплекс фойдаланилгандагина энг кўп самарага эришиш мумкин.
5. Сув хўжалигида иш ҳақи меъёрлари. Бозор иқтисодиётни
ҳақига энг катта
эътибор қаратилади.
иқтисодиёти шароитида ривожлантириш учун иш
Иш
ҳақи миллий даромаднинг бир қисми бўлиб, ходимлар ўртасида меҳнат миқдори ва сифатига қараб тақсимланади. Иш ҳақи сув
хўжалиги асосий
ходимлари манбаидир.
даромадларининг Ходимларнинг
даромадлари иш ҳақи билангина чекланиб қолмайди.
Ишчи ва хизматчилар иш ҳақидан ташқари ижтимоий истеъмол фондлари ҳисобидан моддий ва маданий неъматлар бир қисмини ҳам оладиларки, уларга ижтимоий суғурта, пенсия таъминоти, пулсиз медицина хизмати ва бошқа имтиёз ҳамда тўловлар давлат сарфларини ўз ичига олади.
Корхонадаги иш ҳақини шундай ташкил қилиниши керакки, токи у ишлаб чиқариш ҳар томонлама юксалишига, меҳнат унумдорлигини муттасил ўсиб боришига ёрдам берсин.
Иш ҳақини оқилона ташкил этиш асосини қуйидаги принциплар ташкил этади. Меҳнат миқдори ва сифатига қараб ҳақ тўлаш, реал иш ҳақи мутасил ўсиб боришини таъминлаш, иш ҳақи ўсиши ва меҳнат унумдорлиги ўртасидаги тўғри нисбат моддий манфаатдорлик, меҳнатга ҳақ тўлашни тўғри ташкил этиш шахсий ва ижтимоий моддий
манфаатдорлик уйғунлашувини таьминлайди.
Иш ҳақи ўсиши даражаси ва суръатлари меҳнат унумдорлиги ўсиши суръатлари билан
суръатларининг реал иш ҳақи
белгиланади. Меҳнат унумдорлиги ўсиши
ўсиши
суръатларидан устун бўлиши ишлаб чиқариш
қонунияти
ривожланишининг объектив ҳисобланади.
Меҳнатга кўра ҳақ тўлаш принципи меҳнатни меъёрлаш, тариф тизими, ҳақ тўлаш шакл ва тизимлари орқали амалга оширилади.
Меҳнат ва иш ҳақини
ташкил
этишнинг
умумий тизимида
меҳнатни меъёрлашга муҳим
аҳамият берилади. Меъёрлаш воситасида ишлаб
чиқариш кўрсатиш
меъёрлари, вақт меъёрлари, хизмат меъёрлари белгиланади. Ижтимоий
ишлаб чиқаришда ҳар бир ходим сарфлаган меҳнат миқдорини ўлчаш ва баҳолаш амалга оширилади.
белгилаб, тақсимот меъёрини
Меъёрлаш меҳнатнинг зарур меъёрини
яъни иш ҳақи
меъёрини ҳам белгилайди.
Ишчиларнинг иш ҳақи даражаси ҳам меҳнатга ҳақ тўлаш шакл ва ставкаларга боғлиқ бўлади.
Қишлоқ ва сув хўжалиги корхоналари ва ташкилотларида меҳнатга ҳақ тўлашнинг икки шакли қўлланилади: ишбай ҳамда вақтбай шакллари.
Меҳнатга
ишбай ҳақ тўлаш шаклида
даромад ишлаб чиқарилган маҳсулот ёки бажарилган иш миқдорига кўра, вақтбай ҳақ тўлаш шаклида эса ишлаган вақт миқдорига кўра аниқланади.
Меҳнатга ишбай ҳақ тўлаш қуйидаги тизимларга эгадир: бевосита ишбай ва ишбай мукофотли тизим. Бевосита ишбай тизимидаги
иш ҳақи меъёрлари бажарилишига
бўлмаган ҳолда бир хил
баҳоларда чиқарилган маҳсулот (бажарилган
боғлиқ ишлаб
иш)
миқдорига мувофиқ ҳисобланади. Ҳақ тўлаш ишлар комплекси ёки пировард маҳсулот учун ўтказиладиган меҳнатга ҳақ тўлаш бевосита ишбай ҳақ тўлаш турларидан биридир.
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг ишбай шакли меҳнатни тўла ва аниқ ҳисобга олиш мумкин бўлган жойлардаги ишларда
қўлланилади. Сув хўжалиги
қурилишида ишбай ҳақ тўлашда ишчиларнинг 80% ишлайди.
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг вақтбай шаклида иш ҳақи тегишли разрядлар соатли тариф ставкалари ёки маошлар ва ишлаб берилган
вақт миқдори асосида тўланади.
Инженер-техник ходимлар, хизматчилар ва кичик хизмат
кўрсатиш ходимлари меҳнатига
лавозим маошлари тизими асосида вақтбай ҳақ тўланади.
Тадқиқотлар кўрсатишича “кластер”
атамасига
таъриф
беришда
илмий
изланувчилар кўпинча М.Портернинг
таърифига
мурожаат
қилмоқда.
М.Портернинг фикрига кўра, кластер бу маълум бир соҳада фаолият кўрсатувчи ва бир-бирини тўлдирувчи географик жиҳатдан қўшни бўлган компаниялар (таъминотчилар, ишлаб чиқарувчилар) ва тизим ташкилотлари (таълим муассасалари, давлат органлари, инфратузилма объектлари) гуруҳидир. Мазкур таъриф 1990 йилларнинг бошида берилган, аммо ўша вақтдан буён техник-технологик, ахборот технологиялари, транспорт ва таъминот тизими ривожланиши билан бирга ташкилотларнинг ҳудудий яқинлиги ўз аҳамиятини йўқотди. Натижада кластер тушунчаси иқтисодиёт тармоқларининг барча соҳаларида қўллаш ва самарага эришиш мумкин бўлган ёндашувга айланди. Қишлоқ хўжалигида малакали кадрлар билан таъминлаш тизимидаги кластер ёндашуви эса мана шундай инновацион йўналишлардан бири саналади.
Тадқиқотлар кўрсатишича қишлоқ хўжалигида олиб борилаётган аграр ислоҳотлар ва таркибий ўзларишлар, шу билан биргаликда технологик ривожланиш натижасида бугунги кунда қуйидаги замонавий йўналишлардаги маҳсулот етиштириш усуллари ва бошқарув шакллари пайдо бўлди ҳамда уларни малакали кадрлар билан таъминлаш масаласи долзарб- лашди. Жумладан:
