Mavzu: Mavzu: Tizimli ijtimoiy-iqtisodiy kartografiyalash Reja

3. Adresli xaritalar

Kartografik asosni adresli ko’rinishda tashkil etish – ijtimoiy-iqtisodiy tizimli elementlarni nafaqat bitta xarita miqyosida, balki ularni butun seriyada yetarli darajada bir-biri bilan bog’lash imkonini beradi. Adresli xaritalarni ishlab chiqish va ulardan foydalanish ishlari ilmiy-ma’lumotnomali kompleks atlaslarni tuzishda ancha rivojlantirilgan.

Ijtimoiy-iqtisodiy xaritalashtirishda adresli xaritalar eng kamida 3 ta asosiy elementga ega bo’lishi kerak: 1) aholi punktlari; 2) yo’llar; 3) chegaralar (xaritalashtirish bosqichiga qarab rayonlardan tortib to xo’jaliklar chegaralarigacha). Adresli xarita qisqa mazmunga ega mavzuli xaritalarni tuzishda ancha soddalashgan bo’ladi. Masalan, aholi xaritalarini tuzishda yo’llar to’liq tasvirlanishi shart emas; sanoat xaritasini tuzishda esa chegaralarning barcha turlari ko’rsatilmasa ham bo’lada; qishloq xo’jaligi xaritalari uchun esa barcha chegaralar zarur, aholi punktlaridan faqat xo’jalikning markazi adresli xaritada berilsa yetarlidir.
Manba: Яковлева С.И. Социально-экономическая картография [Электронный ресурс]: учеб. пособие. 3-е доп. издание. – Тверь: Твер. гос. ун-т, 2015 //texts.lib.tversu.ru
Aholi punktlarini adresli xaritalarda tasvirlashda asosiy manba bo’lib, aholini ro’yxatga olish va rayon ma’muriyati tomonidan olib boriladigan “ro’yxat” hisoblanadi. Yo’llar uchun - yo’llar sohasidagi tashkilotlarning ma’lumotlari, chegaralar uchun - ma’lumotnomali ma’muriy xaritalar, yer tuzish plan va xaritalari va b. umumgeografik elementlari va masshtabi tanlangan hisoblanadi.
Adresli xaritalarni tuzishda eng qiyin ishlardan biri – bu aholi punktlarining nomlarini umumgeografik xaritalardagi nomlar bilan va aholini ro’yxatga olish jurnalidagi nomlarga to’g’ri kelishi kerak. Ba’zan, aholi punktlari nomlari statistik ma’lumotlarda boshqa topografik xaritalarda esa boshqacha berilganligini ko’rish mumkin. Shu sababli aholi punktlari nomlari bo’yicha muntazzam kuzatish (“dejurstvo”) ishlarini topogeodezik xizmat tashkil etishi kerak.
Adresli xaritalarda aholi punktlari raqamlab ko’rsatiladi. Raqamlar aholi punktlarini ro’yxatlash jurnaliga to’g’ri kelishi kerak. Agar biror bir region bo’yicha xaritalashtirish ishlari olib borilayotgan bo’lsa, tartib raqamlari ushbu region uchun alohida tanlanadi; davlat miqyosida esa - tartib raqamlari oldin viloyat, keyin rayon va
h.k. tartibda qo’yiladi.