Mavzu: Mavsumiy va tsiklik tebranishlarni modellashtirish. Tendentsiyani yo’qotish usullari

T ning tekslangan qiymatlarini va additiv modelda E xatolikni hisoblash

4- qadam. Modelning T komponentasini aniqlaymiz. Buning uchun (T+E) qatorni chiziqli trend yordamida analitik tekslaymiz. Analitik tekslashning natijalari quyidagilardan iborat:
Trend tenglamasining ozod hadi 5,715416
Regressiya koeffitsienti 0,186421
Regressiya koeffitsientining standart hatosi 0,015188
R kvadrat 0,914971
Kuzatuvlar soni 16
Erkinlik darajasi soni 14
Olingan natijalardan kelib chiqib, quyidagi chiziqli trendga ega bo’lamiz:
T = 5,715 + 0,186·t . 81
Ushbu tenglamaga t = 1,2,…,16 qiymatlarni qo’yib, ha r bir vaqt uchun Tning darajalari topiladi . Trend tenglamasi grafigi keltirilgan.
5-qadam. Qatorning additiv modelda olingan qiymatlarini topamiz. Buning uchun Tning darajalariga mos choraklar uchun masumiy komponentalarni qo’shib chiqamiz (T+Sning qiymatlari 1.6-jadvalnig 6-ustunida va 1.4-rasmda keltiilgan).
6-qadam. Additiv modelni qurish usuliga asosan modelning hatolarini hisoblash.

E  Y  (T  S)

(1.4)

formula asosida amalga oshiriladi. Bu mutloq xatolik bo’lib, uning qiymati 1.6- jadvalning 7-ustunida keltirilgan.

Regressiya modeli kabi, tanlangan modelning sifatini baholash uchun olingan mutloq xatoliklar kvadratlari yig’indisidan foydalanish mumkin. Ushbu additiv model uchun mutloq xatoliklar kvadratlari yig’indisi 1,10ga teng. Uni qator darajalarining o’rtacha darajasidan chetlanishi kvadratlarining yig’indisi(71,59)ga nisbati 1,5 foizdan ko’proqni tashkil etadi, ya’ni:
(1 - 1,10 / 71,59) · 100 = 1,536%.
Shunday qilib, aytish mumkinki, additiv model oxirgi 16 chorakda elektrenergiya iste’moli jarayonini ifodalovchi vaqtli qator darajalarining o’zgarishini 98,5 foiz aniqlik bilan ifodalab beradi.
6-misol. Additiv model bo’yicha bashoratlash. Faraz qilaylik, 4-misol ma’lumotlari asosida tuman aholisining keyingi birinchi yarim yillikdagi elektr energiyasini iste’moli miqdorini bashoratlash talab qilinadi.
Davriy qatorlar to’g’risida umumiy tushunchalar va ularni tahlil qilish vazifalari. Davriy qatorlar turlari (trend modellari). Davriy qator tuzilishi: tsiklik komponenta, mavsumiy komponenta va qoldiq komponenta. Additiv va multiplikativ modellar. Tendentsiyani yo’qotish usullari. Trenddan chetlash usuli. Ketma-ket ayirmalar usuli. Regressiya modeliga vaqt omilini kiritish kiritish.
Davriy qatorlar to’g’risida umumiy tushunchalar va ularni tahlil qilish usullari. Davriy qatorlar asosiy komponentalari (trend modellari). Davriy qator tuzilishi: trend-tendensiya, tsiklik komponenta, mavsumiy komponenta va tasodifiy komponenta. Additiv va multiplikativ modellar. Davriy qatorlar daragalari avtokorrelyatsiyasi. Davriy qatorlar avtokorrelyatsiya funksiyalari. Korrellogramma. Davriy qatorlarn tendentsiyalarini modellashtirish. Mavsumiy va tsiklik tebranishlarni modellashtirish. Tendentsiyani yo’qotish usullari. Trenddan chetlatish usuli. Ketma-ket ayirmalar usuli. Regressiya modeliga vaqt omilini kiritish. Qoldiqda avtokorrelyatsiya. Darbin-Uotson mezoni
Xulosa