Mavzu: Masofaviy ta’lim tizimlaridan foydalanish

---

Laboratoriya mashg’uloti № 1
Mavzu: Masofaviy ta’lim tizimlaridan foydalanish.
Ishning maqsadi: Masofaviy ta’lim tizimi va uning ta’lim tizimida o’qitish
texnologiyalari.
Kutilayotgan natija: Mavzu yuzasidan bilim, malaka va ko’nikmaga ega bo’ladi.
Nazariy qism:
Masofaviy ta’lim tizimi va uning ta’lim tizimida tutgan o’rni
Masofaviy o`qitish uslubi asosida tinglovchilarni o`qitish hozirgi kunning eng
rivojlanib borayotgan yo`nalishlaridan bo`lib, o`qituvchi bilan tinglov-chilar
ma'lum bir masofada joylashgan holda ta'lim bеrish tizimidir. O`qituvchi va
tinglovchining ma'lum bir masofada joylashganligi, o`qituv-chini dars jarayonida
kompyutеrlar, sputnik aloqasi, kabеl tеlеvidеniеsi kabi vositalar asosida o`quv
ishlarini tashkil qilishini talab qiladi. Zamonaviy kompyutеr tеxnologiyalarining
tеz rivojlanib borishi, ayniqsa, axborotlarni uzatish kanallarining rivojlanishi
tеlеkommunikatsiya sohasiga o`ziga xos tarixiy o`zgarishlar kiritmoqda.
Masofaviy o`qitish quyidagi tеxnologiyalarni o`z ichiga oladi:
Intеraktiv tеxnologiyalar:
audiokonfеrеntsiyalar;
vidеokonfеrеntsiyalar;
ish stolidagi vidеokonfеrеntsiyalar;
elеktron konfеrеntsiyalar;
ovoz kommunikatsiyalari;
ikki tomonlama sputnik aloqa;
virtual borliq.
Nointеraktiv tеxnologiyalar:
bosib chiqarilgan matеriallar;
audiokassеtalar;
vidеokassеtalar;
bir tomonlama sputnik aloqa;
tеlеvizion va radio ko`rsatuvlari;
diskеta va CD-ROM lar.
Bugungi kunda taraqqiyot juda tеz rivojlanmoqda va juda tеz
o`zgarmoqda.
Dеyarli har daqiqada sayyoramizning turli burchaklarida o`zgarishlar, yangiliklar
va kutilmagan voqеalar hodisalar sodir bo`lmoqda. Har bir kunimiz informatsiya
oqimi ostida kеchmoqda Ta'lim tizimida masofadan o`qitish uslubi shakllari
qo`llanilmoqda. Masofadan o`qitish uslubi bu sirtqi o`qishning yangi shaklidir.
Masofadan o`qitish bu mustaqil masofadan dars o`qishdir. Mustaqil
o`qitish insonning mustaqil fikrlash, xolatni baholash, xulosa va bashorat qilish
qobiliyatlarini shakllantiradi.
Masofadan o`qitishning yana bir afzalliklari shundaki, unda o`quvchi
o`ziga qulay vaqtda va xattoki ishdan ajralmagan xolda o`qishi mumkin. Aynan
shu afzalliklari tufayli bu uslub dunyoda kundan-kunga kеng tarqalmoqda.
Ko`pgina yirik korxonalar mutaxassislari malakani oshirish yoki qayta
tayyorlash uchun shu uslubdan foydalanib, yiliga millionlab dollarlarni
tеjamokdalar.
Masofadan o`qitishning yana bir afzallik tomoni unda o`qish muddatini
tinglovichlar va o`quvchilar o`zlari bеlgilaydilar, ya'ni ular ixtiyoriy paytda

---

o`qishni boshlaydi, matеriallarni o`qituvchi nazoratida o`zlashtiradi.
O`zlashtirish topshiriqlarini, tеstlarni bajarishiga qarab aniqlanadi. Tinglovchilar
va o`quvchilar bеrilgan vazifani qanchalik tеz o`zlashtirsa, shunchalik tеz
kursni va o`qishni tugatadi va guvoxnoma oladi. Programmani o`zlashtira
olmasa, unga mustaqil ishlab, o`qishni davom ettirishga imkoniyat bеriladi .
Masofadan o`qitish tashkiliy iktisodiy afzalliklarga ham ega. Masofadan
o`qitish uchun tinglovchilar uchun auditoriyalar, yotokxonalar zarur emas.
Masofadan o`qitishda moliyaviy xarajatlar asosan o`quv uslubiy matеriallar
tayyorlash uchun, maxsus auditoriyalar uchun sarflanadi. Bu xarajatlarning
asosiy qismi bu jarayonni tashkil etish bosqichida sarflanadi. Kеyinchalik
moliyaviy xarajatlar kamayadi. Shuning uchun tinglovchilar sonining oshishi
bilan o`qish narxi ham pasayadi. Masofadan o`qitishda asosiy e'tiborni o`quv
uslubiy matеriallarni tayyoralshga qaratish darkor. Chunki o`quv uslubiy
matеriallarning sifati, masofadan o`qitish sifatining eng asosiy omillaridan
biridir. O`quv uslubiy matеrial qanchalik tushunarli va batafsil bo`lsa,
shunchalik u o`quvchiga foydali bo’ladi. Ya'ni matеrial uslubiy jixatdan puxta
bo`lmog`i zarur.
Masofadan o`qitish nima?
Masofadan o`qitish bu Intеrnеt tarmog`i orqali sizga qulay bo`lgan
vaqtda o`qishdir. Masofadan o`qitishning tarkibiy bеlgilari: o`qituvchi, o`quvchi,
kommunikatsiyadir.
Masofadan o`qitishning uslubiy matеriallari quyidagilardir:
-Darslik
-Audio va vidеo darsliklar
-On-layn darslar (Intеrnеt saxifa )
-Elеktron kutubxonalar
-Tеstlar
-Multimеdia, elеktron darsliklar
Masofadan o`qitishda virtual kutubxonalar sputnik orkali
vidеokonfеrеntsiyalar, darslar, Intеrnеt yordamida muloqat va informatsiya olish
imkoniyatlari paydo bo`ladi. Bu esa o`quvchi uchun maxsus o`qish doirasini
bеradi.
Virtual kutubxona uzi nima ? Oxirgi paytda virtual dunyo , virtual olam
virtual do`st kabi so`zlar paydo bo`ldi . Virtual kutubxona bu odatdagi
kutubxonaning abstrakt ko`rinishidir .
Bu kutubxona kitbolari, jurnallari va ro`znomalari kitob javonlarda emas ,
balki kompyutеr xotirasiga joylashgan bo`ladi . Bu kompyutеr maxsus
qurilmalarida raqamli formatda saqlanadigan ma'lumotlarning to`plamidir. Bu:
bosma, audio, vidеo va multimеdia ma'lumotlaridir. Ma'lumotlar xajmiga qarab
Sеrvеrlar bitta yoki tarmoq bilan bog`langan bir nеcha kompyutеrlardan iborat
bo`ladi. Elеktron kutubxonada kutubxonachi bo`lmaydi, shuning uchun zarur
kitob yoki ma'lumotni kompyutеr javonlaridan Siz uzingiz kidirasiz.
Elеktron kutubxona odatdagi kutubxonadan bir qancha qulayliklarga
ega:
Joyning tеjamlanishi, ya'ni kitoblarni saqlash uchun maxsus joyning
zarurati yuqligi .
Nodir asar va ma'lumotlarni saqlash va ulardanfoydalana olish
imkoniyatining mavjudligi.

---

Foydalanishning qulayligi va еngilligi.
Qidirish tizimlarining mavjudligi.
Ma'lumotlar xajmining chеklanmaganligi .
Ma'lumotning audio , vidеo va kompyutеr grafikasi yordamida sifatli va
yaxshiroq aks ettirish mumkinligi .
Vaqtning tеjalishi va chеklanmaganligi , ya'ni undan 24 soat mobaynida
foydalanishingiz mumkin.
Qushimcha xizmatlarning mavjudligi.
Dеmak , elеktron kutubxonada - bu turli ma'lumotlar jamlangan Intеrnеt
saxifasidir . Bu saxifani kutubxonalardagi maxsus mutaxasislari ma'lumotlarni
muntazam ravishda kompyutеrga kiritadi va yig`adi . Ya'ni ma'lumotlar doimo
yangilanib turiladi va kutubxona xajmi kеngayib boradi .
Kutubxona bilan kanday ishlash mumkin . Buning uchun kutubxona
adrеsini Adrеs maydoniga yozishingiz zarur . Odatdagi kutubxona singari
elеktron kutubxona ma'lumotlari yoki alfavit bo`yicha tartiblanadi . Shuning
uchun zarur ma'lumotni shu tartibda topish mumkin . Virtual kutubxona xaqida
batafsil ma'lumot bilan httpG`G`vlibrary.freenet.uz sahifasida tanishishingiz
mumkin .
opshiriq
1. Masofaviy ta’limni tashkil qilish usullari.
2. Masofaviy ta’lim jarayonini amalga oshirish bosqichlari.
3. Masofali o‘qitishning nazariy va didaktik asoslari.
4. Masofaviy o‘qitish tushunchasi.
5. Masofaviy o‘qitish o‘qituvchining o‘qitish jarayonidagi roli.
6. Masofaviy o‘qitish usuli.
7. Masofaviy o‘qitishning pedagogik texnologiyalari.
8. Masofaviy mustaqil o‘qish.
9. Zamonaviy texnologiyalar o‘qitish usullari.
10. Masofaviy ta’limning an’anaviy ta’limdan ustunlik tomonlari.
11. Masofaviy o‘qitishda o‘qituvchining ish urnini tashkillashtirish.
12. Ta’lim sohasiga mo‘ljallangan kompyuter vositalari.
13. Kompyuter texnologiyalari asosidagi masofaviy o‘qitish.
14. Masofaviy o‘quv kursi o‘qituvchisi.
15. Masofali ta’limda o‘qituvchi aloqa strukturasi.
Bajarish uchun variantlar:
1 - talaba savollari: 2; 5; 9; 1;
2 - talaba savollari: 13; 8; 7; 15;
3 - talaba savollari: 1; 2; 5; 10;
4 - talaba savollari: 15; 13; 9; 2;
5 - talaba savollari: 12; 10; 7; 11;
6 - talaba savollari: 8; 13; 12; 3;
7 - talaba savollari: 15; 7; 6; 4;
8 - talaba savollari: 4; 2; 1; 9;
9 - talaba savollari: 15; 3; 6; 5;
10 - talaba savollari: 9; 11; 2; 3;
11 - talaba savollari: 9; 5; 6; 1;
12 - talaba savollari: 13; 15; 1; 8;
13 - talaba savollari: 6; 9; 11; 12;

---

14 - talaba savollari: 6; 7; 10; 4;
15 - talaba savollari: 5; 1; 2; 15;
Nazorat savollari:
1. Online asosida ta’lim olishning cheklovlari?
2. Online asosida ta’lim olishning afzalliklari?
3. Masofaviy ta’lim mohiyati?
4. Masofadan o‘qitish uslubiy materiallari?
Variant 1
.2. Masofaviy ta’lim jarayonini amalga oshirish bosqichlari.
5. Masofaviy o‘qitish o‘qituvchining o‘qitish jarayonidagi roli.
9. Zamonaviy texnologiyalar o‘qitish usullari.
1. Masofaviy ta’limni tashkil qilish usullari.
Masofali o`qitishni tashkil etish asosiy bosqichlari.
- ixtiyoriy yoshdagi o`quvchilarning guruhi ta`lim olish imkoniyatiga ega ekanligi,
- yuqori sifatli o`quv materiallarni tanlash mumkinligi;
- o`qitish jarayonini yuqori darajadagi oshkoralik va samaradorlikda o`tkazish mumkinligidan
iborat.
Masofali o`qitish pedagogik jihatdan:
- o`ziga xos yo`nalishi sifatida qaralishi;
- o`qitish va o`qishni individual va differensial qndoshuvni mavjudligi;
- o`quvchining psixologik xususiyatlarini hisobga olish mumkinligi;
- o`quvchilarning o`qishga motivasiyasini kuchaytirish, olgan bilimlarini takomillashtirish va
rivojlantirish;
- fanlararo uzviylik ta`minlanishi;
- muammoli o`qitish usullaridan foydalanilishi;
- zamonaviy o`qitish usullari bilan boyitilishi;
- guruhli va yakkama-yakka usullardan izchillik bilan foydalanish mumkinlik xususiyatlariga
ega.
Masofali o`qitish, o`qituvchi va o`quvchilarning fuqorolik huquqlarini tenglashtirish, tanlash,
shuningdek, o`z fikri va nuqtai nazarlarini erkin bayon etish huquqlarini beradi.
Ta`lim tizimining bugungi vazifasi tinglovchilarni to`lib toshgan axborot - ta`lim muxiti
sharoitida bemalol faoliyat ko`rsata olishga o`rgatishdan iboratdir. Buning uchun ularga
uzluksiz ravishda mustaqil ishlash sharoitini yaratib berish zarur.

---

Pedagog va ilmiy xodimlarning malakasini oshirish va qayta tayyorlashda qo`llaniladigan
masofali o`qitishning asosiy maqsadi: tinglovchilar qaerda yashashlaridan qat`iy nazar
jahondagi ihtiyoriy ta`lim muassasasida o`qish imkoniyatini yaratish, ta`lim muassasalaridagi
professor - o`qituvchilarning saloxiyatlardan foydalangan holda ta`lim sifatini oshirish,
tinglovchilarga uzluksiz ta`lim olishni ta`minlash va ta`limning turli shakllarini bir-biriga
yaqinlashtirishdan iborat.
Masofaviy ta'lim
Masofaviy ta'lim (keyingi o'rinlarda - DL) - bu ilmiy-texnik inqilobning yuqori texnologiyali
mahsuloti bo'lib, talabalarga xizmat ko'rsatishda marketing yondashuvi g'oyasini keng
qo'llaydi, bu uning butun dunyo bo'ylab faol tarqalishini tushuntiradi. Bugungi kunda
masofaviy ta'lim kompyuter va Internet ta'lim texnologiyalarini o'z ichiga oladi. Zamonaviy
texnologiyalar o'zaro ta'sir ishtirokchilari, stajyorlar va o'qituvchi o'rtasidagi bog'lovchi bo'g'in
bo'lib, ularni minglab kilometrlarga ajratish mumkin. Trening korporativ tarmoqda, Internetda,
elektron pochta orqali va boshqa zamonaviy aloqa vositalaridan foydalangan holda olib
boriladi.
Masofaviy ta'lim tizimi shaxsiy kompyuter (keyingi o'rinlarda ShK deb yuritiladi) va Internet
tarmog'iga kirishdan foydalangan holda zarur ko'nikmalar va yangi bilimlarni egallash
imkonini beradi. Shaxsiy kompyuterning joylashuvi muhim emas, shuning uchun siz uyda,
ishda, maktabgacha ta'lim markazlaridan birining onlayn sinfida, shuningdek, Internetga
ulangan shaxsiy kompyuter mavjud bo'lgan boshqa joyda o'qishingiz mumkin. Bu an'anaviy
ta'lim shakllariga nisbatan DLning eng muhim ustunligidir. Har kim DL tizimlari yordamida
o'qitilishi mumkin. Yosh, hududiy, ta'lim, kasbiy cheklovlar yo'q, salomatlik uchun deyarli hech
qanday kontrendikatsiya yo'q. DL jarayonining ishtirokchilari nafaqat so'zning an'anaviy
ma'nosida talabalar, balki maktab o'quvchilari (va hatto maktabgacha yoshdagi bolalar) va,
eng muhimi, o'z mutaxassislarini korporativ tayyorlashni amalga oshiradigan tashkilotlarning
xodimlari bo'lishi mumkin.
Qasos olish kerakki, an'anaviydan ko'ra masofaviy ta'lim afzalroq bo'lgan odamlar toifasi
mavjud. Bular qat'iy belgilangan joyda va qat'iy belgilangan vaqtda mashg'ulotlarga
qatnashish qiyin bo'lganlardir. Bularga, birinchi navbatda, olis hududlarda yashovchi va shu
sababli ta’lim muassasalaridan geografik jihatdan ajratilgan talabalar, xorijlik talabalar, shu
jumladan, chet eldagi rusiyzabon vatandoshlarning katta guruhi va nihoyat, og‘ir jismoniy
xastaliklarga uchragan va og‘ir ahvolda bo‘lmagan odamlar kiradi. o'z chegaralarini tark
eting. Nogironlarni reabilitatsiya qilish markazlari va shunga o'xshash tashkilotlar
maktabgacha ta'lim tizimlari yordamiga tobora ko'proq murojaat qilmoqda.
Shu bilan birga, chet ellik tadqiqotchilarning ta'kidlashicha, masofaviy ta'lim talabalarining
aksariyati hali ham 25 yoshdan oshgan, ishlayotgan va ishdan bo'shamasdan o'z kasbiy
bilimlarini chuqurlashtirishni xohlaydiganlardir. Masofaviy ta'lim deyarli barcha sohalarda,
ham texnik, ham gumanitar sohalarda o'qitish uchun javob beradi. Kursga tasvirlar, ovoz va
video fayllarni joylashtirish qobiliyatiga ega DL tizimlari o'quv jarayonidagi o'zaro ta'sir
ishtirokchilari tomonidan ma'lumotlarni idrok etish uchun juda qulay bo'lishi ayniqsa
muhimdir. Ular an'anaviy ta'lim tizimiga juda mos keladi, ya'ni. ta'lim butunlay masofaviy yoki
qisman bo'lishi mumkin. Masalan, ma'ruzalar va testlar masofadan turib, laboratoriya ishlari
esa - o'zaro ta'sir sub'ektlarining bevosita aloqasida va boshqalar.
XXI asr bo‘sag‘asida masofaviy ta’lim tizimi uchun o‘qituvchilar tayyorlash ham muhim

---

masalalardan biri bo‘lib qoldi. Lekin, ayni vaqtda respublikamizning biror oliygohi ham
zamonaviy masofaviy texnologiyalar va usullar sharti asosida ish yuritadigan pedagog
kadrlar
tayyorlashga tizimli tarzda yondashgani yo‘q.
Ayrim xorijiy mamlakatlarda masofaviy o‘qitish tizimi uchun pedagog kadrlar
tayyorlashga alohida e’tibor qaratilmoqda. Masalan, “Ye-learning” va “On-line teaching”
mutaxassisligi bo‘yicha magistrlar tayyorlash dasturi oxirgi yillarda yo‘lga qo‘yilgan.
Tabiiy ravishda savol tug‘iladi. Xo‘sh, masofaviy ta’lim o‘qituvchisi kim?
Birinchi galda, masofaviy ta’lim o‘qituvchisi masofaviy texnologiyalarni qo‘llash orqali
ta’lim beruvchi o‘qituvchidir. U masofaviy o‘qitishning texnologiyalari – Internet-texnologiya
va Keys-texnologiyadan boshlab, barcha TV va radio eshittirish texnologiyalarida ham ish
yuritishni
biladigan o‘qituvchidir.
Masofaviy ta’lim o‘qituvchining pedagog sifatida shakllanishida muhim omil bo‘ladi va
uning imkoniyatlarini oshiradi.
Mutaxassis uyda turib ishning asosiy qismini bajaradi, talaba va kasbdoshlar bilan
zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalari orqali bog‘lanadi. Bu usul
(telekompyuting)
ayni vaqtda g‘arbda o‘ta ommalashgan usul hisoblanadi. U:
ta’lim oluvchilarning turli guruhlari bilan ishlash imkonini beradi;
maqbul ishlash rejimini tanlash imkonini beradi (vaqt, shartlar va texnik
vositalarni ishlatish bo‘yicha);
ta’lim oluvchilar doirasini kengaytirish imkoni yaratiladi;
ilmiy va pedagogik faoliyatni birgalikda olib borish imkonini yaratadi.
Zamonaviy texnologiyalar o‘qitish usullarini ham takomillashtirishga ishonch hosil qilish
mumkin. Zamonaviy texnologiyalar ta’lim jarayoniga yangi terminlarni olib kirdi. Keyingi
vaqtlarda elektron leksiyalar, ya’ni eleksiya tushunchasi paydo bo‘ldi.
Eleksiya - bu kompyuter tarmoqlari orqali tarqatiluvchi leksiya materiallaridir. Eleksiya
nafaqat ma’ruza matnlaridan balki o‘quvchini bahslarga tayyorlashga xizmat qiluvchi o‘quv
materiallari, maqolalar, ularning qisqartmalaridan tashkil topishi mumkin.
Kommunikatsiya asosida «ko‘pchilik-ko‘pchilik» ta’limi – o‘quv jarayonidagi barcha
ishtirokchilarning o‘zaro faolligi bilan xarakterlanadi. Jamoaviy o‘quv bahslari va
konferensiyalarning o‘tkazilishi bu metodning rivojlanishiga olib keladi. O‘quv muloqotlari
o‘quvchilar-o‘qituvchi va o‘quvchilar-o‘quvchilar shaklida bo‘ladi. Bu metod sinxron va
asinxron
audio, audiografik, video va kompyuter konferensiyalari texnologiyalariga asoslanadi.
Kompyuter kommunikatsiya texnologiyalari bahslar, modellashtirish, aqliy hujum, Delfi
metodi, forumlar, loyihalash guruhlari kabi o‘qitish metodlaridan faol foydalanishga imkon
beradi.
Pedagogik ta’lim muhitining samarasi, yangi texnologiyalar negizida o‘qitish mazmunining
rivojlanishiga, ta’lim muhiti interfaolligi rivojiga, ta’lim jarayonida o‘quvchining faolligini
rivojlantirishga, moslashuvchan o‘quv jarayonining tashkil etilishiga bog‘liqdir.
Zamonaviy axborot texnologiyaning asosiy elementlari quyidagicha:
ma’lum bir vaqt ko`lamidagi axborotni kiritish va qayta o`zgartirish;
tasvirni kiritish va unga ishlov berish;
signal axboroti paydo bo`lgan yerda uni qayta ishlash;
og`zaki axborotni qayta ishlash;

---

foydalanuvchining kompyuter bilan faol muloqti;
turli axborot tizimlarida mashinali modellashtirish;
axborot almashuvining tarmoq texnologiyasi (dialog yuritish, video va telekommunikatsiya,
elektron pochta, videoteka, teleteka, elektron gazeta);
taqsimlangan tarmoq tizimlarida ma’lumotlarni multiprotsessor asosida qayta ishlash;
mahalliy, mintaqaviy va halqaro tarmoqlar bo`yicha axborotni tezkor tarqatish.
Axborot texnologiyasining bazaviy texnologiyasi quyidagilar: texnik ta’minot texnologiyasi,
telekommunikatsiya texnologiyasi, dasturiy ta’minot texnologiyasi. Bu texnologiyalar
hisoblash tizimlari va
tarmoqlari arxitekturasining aniq variantlari doirasida birgalikda harakat qiladi va birlashadi.
Ularning
ayrimlari axborot texnologiyasi rivojlanishida hal qiluvchi rol o`ynaydi.
Zamonaviy axborot texnologiyalari rahbarlarga, mutaxassislarga, texnik xodimlarga
axborotni qayta
ishlash va qaror qabul qilishda, o`z vaqtida ishonchli va kerakli hajmda axborot olish,
avtomatlashtirilgan ofislar tashkil etish, kompyuterlar va aloqa vositalarini qo`llagan holda
tezkor majlislarni o`tkazish uchun
mo`ljallangan zamonaviy axborot tizimlarini yaratish imkonini beradi.
Jahondagi iqtisodiy vaziyatni tahlil etish shuni ko`rsatmoqdaki, jahon iktisodiy tizimi
zamonaviy
axborotlashgan jamiyatga kirib borayapti. Bunday jamiyat elektron mehnat qurollariga
asoslangan bo`lib,
sifat jihatidan yangi boshqarish apparati hamda axborot-kommunikatsiyalar
texnologiyalaridan keng
miqyosda samarali foydalanish kabi jihatlari bilan tavsiflanadi. Kirib kelgan yangi asrda jahon
mamlakatlari
iqtisodiy o`sishining asosiy sharti – bu ularning barcha sohalarni qanchalik darajada
kompyuterlashtirishi
bo`lib qoladi.
Masofaviy o‘qitishda turli xil axborot va kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalaniladi, ya’ni har bir texnologiya maqsad va masala
mohiyatiga bog‘liq. Masalan, an’anaviy bosma usuliga asoslangan o‘qitish
vositalari (o‘quv qo‘llanma, darsliklar) talabalarni yangi material bilan
tanishtirishga asoslansa, interaktiv audio va video konferensiyalar ma’lum vaqt
orasida o‘zaro muloqotda bo‘lishga, elektron pochta to‘g‘ri va teskari aloqa
o‘rnatishga, ya’ni xabarlarni jo‘natish va qabul qilishga mo‘ljallangan. Oldindan
tasmaga muhrlangan videoma’ruzalar talabalarga ma’ruzalarni tinglash va ko‘rish
imkonini bersa, faksimal aloqa, xabarlar, topshiriqlarni tarmoq orqali tezkor
almashinish talabalarga o‘zaro teskari aloqa orqali o‘qitish imkonini beradi.
Yuqoridagilarga asoslanib, ta’lim jarayonida ayni vaqtda qayta-qayta tilga
olinayotgan ayrim terminlar tavsifi va ta’riflarni keltirib o‘tamiz.
Masofaviy o‘qitish – eng yaxshi an’anaviy va innovatsion metodlar,
o‘qitish vositalari va formalarini o‘z ichiga olgan sirtqi va kunduzgi ta’lim singari
axborot va telekommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan ta’lim formasidir. Masofaviy
o‘qish – bu yangi axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya
texnologiyalari va texnik vositalariga asoslangan ta’lim tizimidir. U ta’lim
oluvchiga ma’lum standartlar va ta’lim qonun-qoidalari asosida o‘quv shart-

---

sharoitlari va o‘qituvchi bilan muloqotni ta’minlab berib, o‘quvchidan ko‘proq
mustaqil ravishda shug‘ullanishni talab qiluvchi tizimdir.
Bunda o‘qish jarayoni ta’lim oluvchini qaysi vaqtda va qaysi joyda
bo‘lishiga bog‘liq emas.
Masofaviy ta’lim – masofadan turib o‘quv axborotlarini almashuvchi
vositalarga asoslangan, o‘qituvchi maxsus axborot muhit yordamida, aholining
barcha qatlamlari va chet ellik ta’lim oluvchilarga ta’lim xizmatlarini ko‘rsatuvchi
ta’lim majmuaidir.
Masofaviy o‘qitish tizimi – masofaviy o‘qitish shartlari asosida tashkil
etiladigan o‘qitish tizimi. Barcha ta’lim tizimlari singari masofaviy o‘qitish tizimi
o‘zining tarkibiy maqsadi, mazmuni, usullari, vositalari va tashkiliy shakllariga
ega.
- Ta’lim olishda yangi imkoniyatlar (ta’lim olishning arzonligi, vaqt va
joyga bog‘liqmasligi va boshqalar).
- Ta’lim maskanlariga talaba qabul qilish sonining cheklanganligi.
- Ta’lim olishni xohlovchilar sonining oshishi.
- Sifatli axborot texnologiyalarining paydo bo‘lishi va rivojlanishi.
- Xalqaro integratsiyaning kuchayishi.
Yuqorida sanab o‘tilgan sharoit va imkoniyatlar masofaviy o‘qitishga
ehtiyoj borligini ko‘rsatadi. Masofaviy o‘qitishning ta’lim tizimida bir-biridan
farqlanuvchi model va shakllari mavjud bo‘lib, ular quyidagi qo‘llanish shartlari
bilan farqlanadi:
- geografik shartlar (masalan, mamlakat territoriyasi, markazdan uzoqlikda
joylashuvi, iqlimi);
- mamlakatning axborotlashuvi va kompyuterlashtirish umumiy darajasi;
- kommunikatsiya va transport vositalarining rivojlanish darajasi;
- ta’lim jarayonida axborot va kommunikatsiya texnologiyalari
vositalarining qo‘llanish darajasi;
- ta’limda qo‘llaniladigan an’analari;
- masofaviy o‘qitish tizimi uchun ilmiy pedagog kadrlar mavjudligi va
ularning salohiyati va boshqalar.